Elektroconvulsietherapie (ECT): Een Effectieve Behandeling voor Ernstige Psychiatrische Aandoeningen?

Bij elektroconvulsietherapie (ECT) wordt zorgvuldig gecontroleerde elektrische stroom toegediend aan je hersenen om je hersenen te helpen ‘resetten’. ECT helpt mensen met psychische klachten die niet goed reageren op medicatie of therapie. Door de stroomstoot ontstaat een korte epileptische aanval waardoor bepaalde processen in je hersenen weer in balans komen. Op die manier kunnen psychische klachten afnemen. Hoewel er altijd risico’s bestaan, is ECT tegenwoordig een moderne en veilige behandeling. Op deze pagina vind je uitgebreide informatie over hoe een ECT-behandeling eruit ziet, hoe effectief het is en hoe ECT kan helpen bij verslaving.

Wat is ECT?

ECT is een behandeling voor psychische aandoeningen waarbij een korte stroomstoot wordt toegediend aan de hersenen. Deze elektrische stroomstoot zorgt voor een gecontroleerde, korte epileptische aanval en helpt zo om bepaalde processen in de hersenen te herstellen, waaronder de balans van sommige neurotransmitters. Elektroconvulsietherapie (ECT) wordt vaak toegepast als laatste redmiddel wanneer andere behandelingen onvoldoende helpen, volgens een studie uit 2021 in Psychiatric Quarterly.

Een moderne ECT-behandeling vindt plaats onder narcose en na het toedienen van een spierverslapper. Dit betekent dat de patiënt tijdens de korte behandeling niets voelt en na afloop weinig bijwerkingen heeft. In het verleden werd ECT zonder verdoving of spierverslapper toegepast. Dit leidde vaak tot ernstige bijwerkingen. De eerste ECT-behandeling vond plaats in 1938. Sindsdien zijn er veel verbeteringen toegepast in de veiligheid en technieken, volgens de Duitse psychiater-onderzoeker Alexander Sartorius in The European Journal of Psychiatry. Er is dan ook een groot verschil met de historische ‘elektroshocktherapie’ en de veilige, medische ECT-behandeling van tegenwoordig.

Wanneer wordt ECT toegepast?

ECT wordt toegepast wanneer andere behandelingen niet aanslaan bij psychiatrische aandoeningen. Een ECT-behandeling is vooral geschikt bij ernstige depressies, acute suïcidale gedachten, katatonie en bepaalde vormen van psychose. Hoewel ECT vaak een laatste redmiddel is, kunnen er situaties zijn waarin elektroconvulsietherapie de eerste keuze is. Zo is een ECT-behandeling tijdens de zwangerschap veiliger dan veel antidepressiva, volgens Amerikaanse onderzoekers in Journal of Psychiatric Practice. Ook kan ECT worden aangeraden bij mensen die veel bijwerkingen ervaren bij medicatie of risicogroep zijn voor een medicijnverslaving.

In sommige gevallen is ECT geen veilige behandeling. Mensen met een schedelbreuk of een recent hartinfarct lopen bijvoorbeeld groot risico op beschadiging van de hersenen en overbelasting van het hart. Ook een chronisch hoge bloeddruk is een contra-indicatie voor elektroconvulsietherapie. De kans op complicaties tijdens de behandeling is dan te groot.

De ECT-behandelprocedure

De behandelprocedure voor een ECT-behandeling bestaat allereerst uit een uitgebreide voorbereiding. Je volgt tijdens deze voorbereiding een medische screening en doet vooronderzoeken naar je bloeddruk (bloedonderzoek) en hartfunctie (ECG). Op basis hiervan zal je behandelend arts vaststellen of ECT ook lichamelijk een geschikte behandeling voor je is. Tijdens de voorbereiding voer je daarnaast gesprekken met je behandelend psychiater. Deze legt uit wat de behandeling inhoudt en wat de mogelijke risico’s zijn.

De procedure voor de behandeling zelf bestaat uit meerdere stappen. Voor het toedienen van de elektrische schokjes word je eerst onder algehele narcose gebracht. Ook krijg je een spierverslappend middel toegediend. Hierna worden kleine metalen plaatjes op je hoofd geplaatst. Deze elektroden geven de stroomstoot af. Hierna ondergaat je lichaam een korte epileptische aanval. Een behandelsessie duurt meestal slechts een paar minuten. Na afloop word je naar een uitslaapkamer gebracht om rustig bij te komen. Ook wordt gecontroleerd of er bijwerkingen zijn. Soms wordt extra nazorg verleend, bijvoorbeeld bij spierklachten.

Behandelschema bij ECT-behandeling

Een ECT-behandeling duurt een paar weken tot een paar maanden, volgens een studie uit 2012 in Journal of Affective Disorders. Meestal heb je twee of drie keer per week een behandelsessie. Je behandelend psychiater beoordeelt hoeveel sessies nodig zijn. Dit gebeurt onder meer aan de hand van evaluatiemomenten. De gemiddelde patiënt volgt zo’n 6 tot 12 behandelingen.

Effectiviteit en resultaten

Elektroconvulsietherapie heeft zich ontwikkeld van een omstreden behandeling tot een erkende en effectieve behandelmethode in de psychiatrie. De slagingspercentages variëren per aandoening. Gemiddeld is ECT effectief bij zo’n 60 tot 70% van de patiënten met een ernstige depressie, volgens een overzichtsstudie uit 2021 in Experimental and Therapeutic Medicine. Bij sommige depressieve klachten, zoals een psychotische depressie, is het slagingspercentage nog hoger.

ECT werkt ook effectief bij manische episodes, onderdeel van een bipolaire stoornis. Volgens een studie door Columbia Universiteit-professor Harold Sackheim in American Journal of Psychiatry reageert zo’n 80% van de patiënten met bipolaire stoornis positief op ECT. Bij ernstige suïcidaliteit helpt elektroconvulsietherapie bij zo’n 55% van de patiënten, volgens onderzoekers van het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven in een studie uit 2022.

Alternatief en combinatie andere behandelingen

Verschillende studies hebben aangetoond dat ECT een effectieve behandeling is voor ernstige depressie en andere psychische aandoeningen die niet reageren op andere therapieën. Het is daarom een goede optie als medicatie niet aanslaat of te veel bijwerkingen geeft. Ook is het een sneller alternatief voor psychotherapie, waar behandelresultaten meer tijd nodig hebben. Voor blijvend succes en een duurzaam resultaat wordt ECT echter vaak gecombineerd met gesprekstherapie.

Bijwerkingen en risico’s

Een ECT-behandeling is relatief veilig, maar niet zonder bijwerkingen en risico’s. De meeste patiënten hebben lichte tot matige klachten na een behandelsessie, zoals een gedesoriënteerd gevoel, spierpijn en geheugenklachten. Vaak verdwijnen deze binnen een paar uur of een paar dagen, volgens een studie uit 2013 in het vakblad Electroconvulsive Therapy in Children and Adolescents. De verwardheid gaat vanzelf over binnen een uur bij de meeste patiënten, bijvoorbeeld. Sommige mensen houden langer last van een behandeling. Zo kun je langdurig geheugenklachten hebben, waardoor je snel dingen vergeet. In zeldzame gevallen tast een ECT-behandeling je geheugenfunctie permanent aan.

Mogelijke bijwerkingen en risico’s van een ECT-behandeling zijn:

• Hoofdpijn, volgens patiënten vergelijkbaar met het gevoel van een kater
• Spierpijn, vooral in de nek en schouders
• Misselijkheid
• Verwardheid
• Tijdelijke geheugenklachten, zoals geheugenverlies
• Problemen met kortetermijngeheugen, waardoor je nieuwe informatie slecht opslaat

ECT bij Verslaving en Dubbele Diagnose

ECT is een behandeloptie bij mensen met een verslaving en een dubbele diagnose zoals depressie. Voor deze groep is de psychische aandoening een belangrijk onderdeel van de verslaving. Een ECT behandeling helpt om de depressieve klachten weg te nemen, waardoor symptomen van de verslaving verbeteren. ECT is ook indirect effectief bij verslavingsproblematiek, volgens de Amerikaanse neuroloog Antonios Mammis. Door de afgenomen depressie kan namelijk de motivatie voor verandering toenemen. Ook slaan andere behandelingen voor verslaving hierdoor beter aan, zoals cognitieve gedragstherapie en ACT.

Zoek jij hulp voor verslaving en weet je niet welke behandelingen nodig of mogelijk zijn? Bel 020 – 532 0030 en krijg nuttige tips van onze medewerkers over behandelopties in jouw persoonlijke situatie.

Behandelprocedure en protocol bij verslaving

Voor een ECT-behandeling bij verslaving moet je een aparte procedure doorlopen. Zo is de screening uitgebreider om zowel de ernst van de verslaving als de psychische aandoening vast te stellen. Bij een middelenverslaving is het belangrijk dat iemand al een detox heeft gevolgd. Hierdoor loop je geen risico op heftige ontwenningsverschijnselen tijdens en na afloop van de behandeling.

Bovendien is het onveilig om drugs en alcohol te gebruiken als je ECT krijgt. Zo kunnen er interacties zijn met de medicatie en werken organen minder goed door sommige middelen, zoals een aangetaste leverfunctie door alcohol. Ook bij een medicijnverslaving zijn de risico’s groter. Zo beïnvloeden benzodiazepinen de werking van het spierverslappend middel tijdens een behandeling en leiden tricyclische antidepressiva zoals amitriptyline tot meer heftige epileptische aanvallen.

Resultaten en nazorg

Meer onderzoek is nodig om de effectiviteit van ECT bij verslaving en een dubbele diagnose beter te begrijpen. De weinig beschikbare studies wijzen wel op mogelijk positieve behandelresultaten, volgens de bekende Belgische psychiater-onderzoeker Chris Baeken. Een belangrijke voorwaarde hiervoor is een integrale, multidisciplinaire behandeling. Dit houdt in dat ECT succesvol wordt gecombineerd met behandelingsmethodes die zich richten op de onderliggende problemen van de verslaving.

Daarnaast moet nazorg worden geboden voor het voorkomen van terugval. Zoals hieronder op de pagina verder wordt uitgelegd, komt terugval bij ECT namelijk regelmatig voor binnen 12 maanden. Door gespecialiseerde begeleiding en ondersteuning bij herstel, kan een behandelingsresultaat vast worden gehouden of op tijd worden ingegrepen als klachten terugkeren.

Praktische informatie

Een ECT-behandeling wordt in Nederland meestal vergoed vanuit de basisverzekering. Bij sommige verzekeraars moet je wel je eigen risico aanspreken of kunnen er aanvullende kosten zijn, bijvoorbeeld wanneer een behandeling langer duurt dan gewoonlijk. Ben je aan het afkicken in het buitenland en wil je ECT krijgen? Ook dan kunnen de kosten meevallen door je verzekering. Lees meer over de kosten voor verslavingsbehandeling in Nederland en het buitenland.

In Nederland wordt ECT altijd uitgevoerd in een ziekenhuis. De wachttijden voor een behandeling variëren per instelling. De afdeling psychiatrie van de meeste ziekenhuizen zal binnen 2 tot 4 weken ruimte hebben voor nieuwe patiënten. Deze tijd is ook nodig om te checken of je voldoet aan de voorwaarden voor een behandeling, zoals de aanwezigheid van ernstige psychiatrische klachten en informed consent van de patiënt. Soms kun je eerder geholpen worden bij de polikliniek psychiatrie. Zo zijn er spoedprocedures voor mensen met ernstige zelfmoordgedachten.

Nazorg en vervolgtraject

Nazorg en vervolgbehandeling bij ECT zijn erg belangrijk. Ze ondersteunen met een effectief herstel en helpen terugval na ECT te voorkomen. Direct na de behandeling heb je eerst een herstelperiode nodig waarbij je goed in de gaten gehouden wordt. De meeste patiënten knappen binnen een uur voldoende op om weer zelf te kunnen lopen, maar kunnen nog wel enkele dagen lang last houden van mentale klachten. Het volgen van enkele leefregels helpt hiermee in de dagen na een behandelsessie. Denk bijvoorbeeld aan voldoende slaap, gezond eten en het vermijden van alcohol en drugs.

Op de lange termijn bestaat nazorg uit een vervolgbehandeling en terugvalpreventie. Terugval bij ECT is een bekend fenomeen. Volgens een vergelijkende studie uit 2013 in Neuropsychopharmacology krijgt 51,1% van de patiënten een terugkeer van symptomen binnen een jaar. De meerderheid hiervan ervaart al na 6 maanden een terugval. Psycho-educatie en medicatie kunnen helpen om terugval te voorkomen. Ook zijn regelmatige controles bij een psychiater belangrijk om de voortgang te monitoren en op tijd bij te sturen.

Ervaringen en ondersteuning

Een ECT-behandeling kan een heftige ervaring zijn, volgens veel patiënten. Tegelijkertijd stellen de meesten een positief gevoel over te houden na het traject. Zoals uit wetenschappelijk onderzoek blijkt, neemt bij het merendeel van de patiënten de klachten aanzienlijk af.

Wanneer je onder behandeling gaat, kunnen familie en naasten een belangrijke rol spelen in de verwerking van je ervaring en het herstel. Zo kunnen tijdelijke geheugenklachten het uitvoeren van dagelijkse taken uitdagend maken zonder hulp. Ook is emotionele steun van je omgeving belangrijk om je gevoelens beter te verwerken. Buiten je familie en naasten kun je ook ondersteuning vinden in patiëntenverenigingen en steungroepen. Daarnaast kun je meer informatie vinden over een behandeltraject bij het ziekenhuis waar je de behandeling start en verenigingen zoals de Hersenstichting.

Veelgestelde vragen