Online Therapie voor Verslaving: Voordelen, Nadelen en Effectiviteit

Online therapie is een interessante optie voor mensen die hulp zoeken voor hun verslaving, maar de stap naar traditionele therapie om verschillende redenen niet durven of kunnen zetten. Voordelen van online therapie zijn onder meer de flexibiliteit, anonimiteit en de vaak korte wachttijd. Online therapie is echter niet voor iedereen geschikt. Op deze pagina leggen we uit wanneer je online therapie kunt overwegen en wat mogelijke nadelen van deze flexibele behandelvorm zijn. Ook bespreken we hoe effectief online therapie is voor het behandelen van een verslaving.

Wat is online therapie?

Online therapie is een behandelmethode waarbij je op afstand therapeutische gesprekken voert of in een online omgeving psychologische hulp krijgt. De voordelen van online therapie zijn onder meer dat hulp laagdrempelig en flexibel is, volgens een onderzoek uit 2018 onder Oostenrijkse psychotherapeuten. Je kunt zo eenvoudig in een vertrouwde omgeving videobellen met je therapeut via apps als Zoom en Skype of thuis hulp krijgen via speciale therapie-apps. Online therapie wordt steeds populairder voor de behandeling van verslaving. Naast de toegankelijkheid en flexibiliteit, vinden veel cliënten het ook fijn dat ze meer privacy hebben tijdens de behandeling.

Vormen van Online Therapie

Online therapie is voor verschillende diagnoses en problemen beschikbaar. Het is aan een (online) psycholoog om te beoordelen of de problemen en psychische klachten op afstand goed kunnen worden behandeld. Voor sommige mensen biedt online therapie uitkomst als tijdbesparend en kosteneffectief alternatief. Anderen zijn juist gebaat bij psychologische hulp in een fysieke omgeving, volgens een studie uit 2013 in Journal of Clinical Psychology.

Bekende vormen van online therapie zijn:

• Individuele online therapie
• Online relatietherapie
• ACT therapie online
• Metacognitieve therapie online
• Groepstherapie online

Individuele online therapie

Individuele online therapie is de meest veel voorkomende vorm van online therapie, volgens Debra Rickwood, een Australische onderzoeker gespecialiseerd in het onderwerp. Je voert hierbij één-op-één gesprekken met een therapeut door te videobellen of te communiceren via bijvoorbeeld een online chat. De therapeut zal gebruikmaken van verschillende benaderingen en therapeutische technieken, zoals cognitieve gedragstherapie en dialectische gedragstherapie. Als cliënt krijg je veel persoonlijke aandacht, net zoals bij individuele therapiesessies in een fysieke setting.

Online relatietherapie

Online relatietherapie richt zich op koppels die hun relatie willen verbeteren, conflicten willen oplossen of op zoek zijn naar preventieve relatietherapie om problemen uit het verleden niet weer te herhalen. Relatietherapie vereist meestal dat partners tegelijkertijd deelnemen aan een sessie. In een online therapeutische omgeving wordt er soms voor gekozen om de partners een videocall apart te laten joinen, volgens onderzoeker Brian Doss in Current Opinion in Psychology. Zo wordt tijdelijk afstand geschept en is het luisteren naar de ander makkelijker.

ACT therapie online

Acceptance and commitment (ACT) therapie helpt mensen om psychologisch flexibeler te worden. ACT-therapie valt officieel onder de cognitieve gedragstherapie (CGT), maar de focus ligt meer op acceptatie van negatieve gedachten in plaats van deze te veranderen, zoals bij CGT. ACT-therapie leent zich goed voor een online omgeving. Naast individuele gesprekken, staan oefeningen en het doen van opdrachten door de cliënten namelijk centraal in deze behandelmethode. Deze worden vaak buiten de therapeutische omgeving uitgevoerd, waardoor een fysieke ontmoeting minder van belang is.

Metacognitieve therapie online

Metacognitieve therapie is een andere vorm van cognitieve gedragstherapie die vooral wordt toegepast bij mensen die last hebben van angststoornissen en ernstig piekeren. In deze therapievorm draait het om het veranderen van de manier waarop mensen denken over hun gedachten, metacognities genoemd, in plaats van de inhoud van deze gedachten aan te pakken. Dit helpt om patronen van piekeren en het verergeren van angsten te voorkomen. Wie metacognitieve therapie online wilt volgen, krijgt gestructureerde begeleiding waarbij via gesprekken en opdrachten wordt gewerkt aan strategieën om gezonde metacognities te ontwikkelen.

Groepstherapie online

Groepstherapie wordt ook steeds vaker online aangeboden, ondanks de beperkingen die een sessie op afstand heeft. Bij groepstherapie wordt een aantal deelnemers samengebracht om onder begeleiding van één of twee therapeuten ervaringen uit te wisselen, steun te ontvangen en van elkaar te leren. De kenmerkende groepsdynamiek en het gevoel van verbondenheid is in een online omgeving soms lastig te repliceren via bijvoorbeeld een Zoom call. Groepstherapie online werkt daarom vooral effectief wanneer het aantal deelnemers beperkt blijft, volgens een studie uit 2017 in Psychotherapy and Psychosomatics.

Voor welke klachten is online therapie geschikt?

Online therapie is geschikt voor vrijwel dezelfde verschillende psychische klachten als traditionele, face-to-face therapie. Een online psycholoog zal voor veel mensen daarom hetzelfde kunnen betekenen als een ‘fysieke’ psycholoog. Online therapie wordt wel afgeraden bij acute en ernstige psychische problemen, volgens onderzoekers in BMC Psychiatry, zoals een psychose of ernstige suïcidale gedachten. Een online behandeling is hiervoor minder effectief en vaak niet toereikend genoeg om de serieuze psychologische hulp vraag goed te beantwoorden.

Enkele klachten waar online therapie geschikt voor is zijn:

• Angststoornissen
• Depressie
• Burn-out
• Relatieproblemen
• Verslaving
• Eetstoornissen

Wat te verwachten van online therapie?

Van online therapie kun je een vaste structuur verwachten die vergelijkbaar is met een reguliere behandeling. Een online behandelaar zal eerst een intakegesprek voeren voor een schets van de problemen en om een behandelplan op te stellen dat is afgestemd op jouw behoeften. Aan de hand hiervan worden regelmatig online sessies afgesproken die aansluiten op je zorgvraag, persoonlijke situatie en voorkeuren. De invulling van deze sessies hangt af van het type therapie dat je volgt. Zo zul je bij individuele online therapie lange individuele gesprekken voeren, terwijl je bij groepstherapie online zelf minder zult praten.

Technologieën en platforms

Online therapie maakt tegenwoordig vooral gebruik van videobelapps zoals Zoom en Skype. In sommige landen bestaan ook grote platforms voor online therapie zoals Doxy.me en Talkspace. Nederlandse online behandelingen vinden vooral via de populaire video-bel apps plaats. Daarnaast kun je communiceren met je eigen psycholoog via de e-mail of appen via platforms als WhatsApp. ‘Geschreven’ communicatie dient vaak ter ondersteuning van het videobellen, bijvoorbeeld om snel informatie te delen. Ook kan het op zichzelf worden ingezet bij relatief lichte psychische klachten.

Duur van behandeling

De duur van online behandelingen varieert sterk en is afhankelijk van de professionele hulp die je nodig hebt. Waar sommigen voldoende hebben aan enkele weken therapie, zullen anderen voor hun problemen maandenlang onder behandeling staan. Ook de frequentie van de contactmomenten is erg afhankelijk van je behoeften en voorkeuren. De meeste online therapieën beginnen met wekelijkse sessies. Wanneer er progressie is geboekt en de hulpvraag minder urgent is, wordt dit tweewekelijks, maandelijks of zelfs langer.

Wat zijn de voordelen van online therapie?

De voordelen van online therapie zijn divers. In de eerste plaats is online therapie een oplossing voor mensen die (tijdelijk) in het buitenland wonen en anders geen toegang zouden hebben tot een Nederlandse GZ-psycholoog. Ook voor Nederlanders in eigen land is online therapie een interessante optie. Je kunt in je eigen vertrouwde omgeving blijven en vaak een stuk makkelijker rondom een druk schema je online behandeling volgen. Bovendien is je anonimiteit en privacy beter gewaarborgd.

Enkele voordelen van online therapie zijn:

• Toegankelijk en flexibel
• Meer anonimiteit en privacy
• Bespaart kosten
• Meestal korte wachttijd
• Continuïteit van zorg, ook wanneer je reist of (tijdelijk) naar het buitenland gaat

Wat zijn de nadelen en uitdagingen van online therapie?

De nadelen en uitdagingen van online therapie variëren van technische problemen tijdens het videobellen tot verminderde effectiviteit van een behandeling. Een gebrek aan persoonlijk contact tijdens een online behandeling kan bij sommigen de mentale gezondheid schaden, volgens een studie uit 2020 in het vakblad Internet Interventions. Ook zijn er beperkingen in non-verbale communicatie, waardoor ervaren psychologen minder goed belangrijke cues in een sessie kunnen identificeren. Dit vertraagt een behandeling en kan het behandelingsresultaat in negatieve zin beïnvloeden.

Enkele nadelen en uitdagingen van online therapie zijn:

• Technische problemen, zoals videobelapps die niet goed werken of traag internet
• Gebrek aan persoonlijk contact
• Beperkingen in non-verbale communicatie, waardoor belangrijke cues niet worden opgemerkt
• Voor sommige cliënten een minder gevoel van veiligheid en vertrouwelijkheid, doordat de eigen omgeving juist belemmerend werkt
• Niet geschikt voor serieuze psychische klachten zoals psychose en ernstige suïcidale gedachten

Effectiviteit van Online Therapie bij verslaving

Uit verschillende studies, zoals een paper uit 2016 in Journal of Gambling Studies, blijkt dat online therapie voor verslavingen als alcohol, gokken en medicijnen vergelijkbare uitkomsten kan hebben als traditionele therapie. Dit geldt met name bij cognitieve gedragstherapie. Volgens ervaringen van mensen die online therapie hebben gevolgd, neemt het gebruik of het verslavend gedrag af, ontwikkelen ze copingvaardigheden en verbetert hun kwaliteit van leven door een online verslavingsbehandeling.

Online therapie heeft twee grote voordelen bij de behandeling van verslaving ten opzichte van traditionele therapie. In de eerste plaats helpt online therapie bij mensen die angst hebben voor het stigma wanneer je hulp zoekt bij verslaving. Door de anonimiteit en verhoogde privacy van online therapie, verdwijnt deze drempel tot hulp zoeken. Online therapie heeft daarnaast als groot voordeel dat continue zorg mogelijk is. Dit is vooral belangrijk bij terugvalpreventie.

Wel blijkt uit onderzoek dat online therapie minder geschikt is voor ernstige verslavingen, zoals een studie door ’telemedicine’-professor Clemens Kruse in Journal of Medical Internet Research. Een klinische opname en 24/7 zorg zijn in deze gevallen vaak noodzakelijk voor een positief behandelresultaat. De vrijheid en flexibiliteit die online therapie biedt, blijkt dan een te grote verleiding te zijn.

Is online therapie geschikt voor mij?

Verschillende factoren bepalen of online therapie geschikt is voor jou, zoals de ernst van je klachten, of je al eerder therapie hebt gevolgd en mogelijke beperkingen in je persoonlijke situatie. Uiteindelijk zul je zelf moeten beoordelen of online therapie past bij je voorkeuren en helpt bij je problemen. Wanneer je een intakegesprek voert, zal een online psycholoog vaak wel beoordelen of online therapie veilig is op basis van je profiel en klachten.

Een traditionele behandeling heeft meestal de voorkeur bij ernstige psychische aandoeningen, als er sprake is van crisisinterventie of wanneer iemand vooral geholpen kan worden door intensieve begeleiding. In sommige gevallen kan ook een combinatie van online en ‘offline’ therapie worden aanbevolen. Een behandeling is zo wellicht makkelijker in te passen in je schema of sluit beter aan op je studie- of werksituatie.

Hoe te beginnen met online therapie?

Je begint met online therapie door te zoeken naar gekwalificeerde therapeuten. Een online GZ-psycholoog of psychotherapeut moet in Nederland bijvoorbeeld een registratie hebben in het BIG-register. Zorg dat je een therapeut kiest die ervaring heeft in het behandelen van jouw specifieke klachten. Deze informatie vind je vaak in het profiel van de grote platforms of de persoonlijke website van een therapeut.

Wanneer je een geschikte online psycholoog hebt gevonden, is het belangrijk om je goed voor te bereiden op de eerste online sessie. Op basis hiervan kun je bepalen of de therapeut en de therapie op afstand voor jou nuttig kan zijn, terwijl de online psycholoog op basis van dit gesprek een behandelplan moet stellen. Je kunt voor de eerste sessie nadenken over het stellen van behandeldoelen en vragen voorbereiden over de invulling, structuur en duur van een behandeling.

Tips om het meeste uit je online therapie te halen

Enkele tips om het meeste uit je online therapie te halen zijn:

• Blijf consistent. Zorg dat je je houdt aan het schema voor sessies
• Neem actief deel. Wees open en transparant. Zorg dat je het gemak en comfort van een vertrouwde omgeving niet gebruikt als een huls.
• Volg de opdrachten en oefeningen. Bij online therapie is het vaak extra belangrijk om op eigen gelegenheid te werken aan je herstel.
• Heb geduld. Vooruitgang kost tijd, zeker wanneer je niet intensieve begeleiding krijgt zoals in een kliniek.

Veelgestelde vragen over online therapie