Systeemtherapie bij verslaving: een holistische benadering van behandeling en herstel

Systeemtherapie is een vorm van psychotherapie waarbij een behandelaar via gesprekken met een cliënt en zijn omgeving in kaart brengt hoe emotionele en psychische problemen of verslavingen binnen het ‘systeem’ van de cliënt bestaan en versterkt worden.

Dankzij de holistische benadering van systeemtherapie kan de onderliggende structuur van problemen duidelijk worden en wordt de kans op terugval na afloop van een behandeling kleiner. Om die reden is systeemtherapie onder meer zeer geschikt voor het behandelen van verslavingen.

Op deze pagina wordt uitgelegd hoe systeemtherapie precies werkt en wat de voordelen ervan zijn bij de behandeling van een verslaving.

Wat is verslaving?

Een verslaving is een chronische aandoening waarbij iemand een middel of een activiteit blijft gebruiken of doen, ondanks de negatieve gevolgen die dit voor hemzelf of anderen heeft. Volgens A. J. Vonasch et al. in Addictive Behaviors Reports spelen het gebrek aan vrije keuze en controle een cruciale rol bij een verslaving. Een verslaving kan desastreus zijn voor iemands fysieke en geestelijke gezondheid en daarnaast ook een grote sociale impact hebben op iemands omgeving.

Er bestaan verschillende verslavingen, zoals gokverslavingen, drugsverslavingen en eetverslavingen. Meestal wordt onderscheid gemaakt tussen verslavingen aan middelen, zoals drugs en alcohol, en gedragsverslavingen zoals eetstoornissen. Waar een lichamelijke afhankelijkheid aan een middel een belangrijke rol speelt bij een middelenverslaving, is geestelijke afhankelijkheid vooral bepalend bij een gedragsverslaving.

Afhankelijkheid aan een middel of type gedrag kan echter in verschillende gradaties bestaan en het is niet altijd even duidelijk waar de scheidslijn ligt tussen ‘slechts’ een afhankelijkheid en een verslaving, volgens een veel geciteerde studie uit 2016 in New England Journal of Medicine.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00
Za-Zo 13:00 - 17:00

Wat is systeemtherapie?

Systeemtherapie is een vorm van therapie waarbij psychische problemen en verslavingen worden begrepen en behandeld vanuit de wisselwerking tussen een individu en zijn omgeving. Hoewel systeemtherapie in Nederland vaak bekend staat als koepelterm voor relatie- en gezinstherapie, zijn er volgens M. Pinquart et al. in Psychotherapy Research een veelvoud van therapievormen die onder systeemtherapie vallen.

Een specifieke psychische aandoening of verslaving bestaat volgens de gedachtegang van systeemtherapie niet op zichzelf maar binnen een bredere context. Een behandelaar kijkt daarom naar de omgang tussen een cliënt en zijn omgeving en de erom vastzittende patronen. Deze worden via zogeheten “systeemgesprekken” tussen een individu en betrokkenen ontrafeld, onder leiding van de behandelaar. Zo kan een veilige, ondersteunende omgeving ontstaan waarin iedereen zich bewust is van elkaars leven, volgens V. M. Hewell et al. in Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy.

Systeemtherapie als behandeling voor verslaving

Systeemtherapie is voor verschillende psychische problemen en aandoeningen in te zetten, waaronder verslavingen. Dankzij de holistische benadering van systeemtherapie kan een behandeling zeer effectief zijn, zoals in een studie naar systeemtherapie voor eetverslavingen door S. Blank et al. in International Journal of Adolescent Medicine and Health werd aangetoond. Zo leren de omgeving en een cliënt beter in te zien hoe eigen gedrag bijdraagt aan de problematiek en hoe ze beter kunnen reageren op elkaars gedrag.

Door problematische signalen beter te leren herkennen, kan een gewenste verandering effectiever worden ondersteund en kunnen de zogenaamde “positieve krachten” van het systeem optimaal worden ingezet. Eventueel betrokken vrienden, belangrijke naasten en het eigen gezin kunnen volgens M. Kidorf et al. in Journal of Substance Abuse Treatment een zeer waardevol vangnet vormen, waardoor een cliënt zijn verslaving en gedragsproblemen kan doorbreken.

Wat zijn de voordelen van systeemtherapie bij verslaving?

Systeemtherapie heeft verschillende voordelen in de behandeling van een verslaving. Dankzij de holistische benadering is er brede aandacht voor alles wat in het leven van de cliënt verband houdt met de verslaving.

Hierdoor ontstaat een duidelijk beeld van de oorzaken en gevolgen van de verslavingsproblematiek, waardoor verdere behandeling doelgerichter kan zijn. Het herstelproces van een verslaving wordt ook in zeer positieve zin beïnvloed door het betrekken van de sociale relaties van een cliënt, volgens een studie uit 2019 in Substance Abuse: Research and Treatment. Naast een meer duurzaam herstelproces, wordt zo ook de kans op terugval aanzienlijk verkleind.

Dit zijn mogelijke voordelen van systeemtherapie bij verslaving:

• Holistische benadering met oog voor alle problemen
• Sociale systeem kan deel uitmaken van behandelingsproces
• Gewenste veranderingen kunnen sneller worden gerealiseerd dankzij vergroot begrip en ondersteuning omgeving
• Kleinere kans op terugval in verslaving dankzij verbeterd vangnet

Integratie van systeemtherapie met andere behandelingen

Systeemtherapie wordt tijdens een behandeling vaak gecombineerd met andere therapievormen. Bij structurele systeemtherapie wordt bijvoorbeeld de focus gelegd op het in kaart brengen van de invloed die de sociale omgeving van de cliënt speelt in de verslaving, waarna vervolgens door middel van bijvoorbeeld individuele therapie gerichter de oorzaken van de verslaving behandeld kunnen worden. Zo worden cognitieve gedragstherapie en psychodynamische therapie vaak ermee gecombineerd, volgens M. Galanter et al. in International Journal of Group Psychotherapy.

Ook is het mogelijk dat een cliënt tegelijkertijd farmacotherapie ontvangt (ondersteuning met medicatie). Deze medicatie kan helpen bij het bestrijden van symptomen en mogelijke andere complicaties tijdens het afkicken. Het effect van een systeemtherapeutische behandeling in combinatie met medicijnen is volgens M. Pinquart et al. in Psychotherapy Research namelijk groter.

Praktische aspecten van systeemtherapie bij verslaving

Systeemtherapie wordt niet door elke behandelaar aangeboden, waardoor het soms moeite kost om een behandeltraject te vinden dat aansluit op jouw wensen. Systeemtherapie wordt wel sinds enkele jaren vergoed door Nederlandse zorgverzekeraars, hoewel hier enkele voorwaarden aan verbonden zijn. Zo moet een arts een officiële verwijzing maken, dient de behandelaar te voldoen aan bepaalde vereisten en moet een behandeling multidisciplinair zijn.

Bel 020- 523 0030 voor een telefonisch consult over waar je een geschikte en vergoede systeemtherapeutische behandeling zou kunnen krijgen voor een verslaving.

Zelfhulpgroepen en aanvullende bronnen voor steun

Tijdens een systeemtherapeutische behandeling zal de nadruk liggen op de sociale omgeving waar de therapeut ook zelf mee kan spreken. Waar het bij deze systeemgesprekken gaat om de directe sociale omgeving, kan een cliënt ook tijdens en na afloop van een behandeling zijn sociale vangnet verbreden en aanvullende bronnen van steun zoeken.

Op die manier wordt de kans op terugval verkleind. Volgens J-K. Vederhus et al. in BMC Psychiatry wordt vanwege dit positieve effect het zoeken van geschikte zelfhulpgroepen bij een verslaving altijd aangeraden door behandelaars.

Conclusie: Nut van systeemtherapie

Er is steeds meer belangstelling en erkenning voor de positieve effecten die systeemtherapie kan hebben bij verslavingsproblematiek. Om die reden heeft Zorgverzekeraars Nederland, de brancheorganisatie voor alle Nederlandse zorgverzekeraars, dan ook sinds 2020 de therapie opgenomen in zijn advies voor de ggz-zorg.

Dankzij de brede benadering kan systeemtherapie een waardevolle bijdrage leveren aan een behandelingstraject en zorgen voor een holistisch herstelproces, waarbij de kans op terugval significant wordt verkleind.