Terugvalpreventie: therapie om verleidingen te weerstaan

Terugvalpreventie is een cruciaal onderdeel van vele behandelprogramma’s gericht op verslavingsherstel en chronische gezondheidsproblemen. Het erkent dat herstel een langdurig en soms uitdagend proces is, waarbij de kans op een terugval – het hervatten van oude, ongezonde gewoonten of gedrag – altijd aanwezig is.

Terugvalpreventie omvat een reeks strategieën en vaardigheden die zijn ontworpen om individuen te helpen de vroege tekenen van een mogelijke terugval te herkennen en actief stappen te ondernemen om dit te voorkomen. Deze benadering is niet alleen beperkt tot verslavingsherstel, maar kan ook worden toegepast in de context van psychische stoornissen zoals depressie, angststoornissen, eetstoornissen en meer, om langdurig welzijn te bevorderen en de kans op terugval te minimaliseren.

Hoe werkt verslaving?

Verslavingen zijn er in verschillende soorten en maten. De eerste associatie met een verslaving is vaak het problematische gebruik van middelen zoals alcohol, tabak en drugs. Daar stopt het begrip verslaving niet. Mensen kunnen verslaafd raken aan alles wat tijdelijke verlichting van pijn, stress, emoties, angst, onrust of somberheid geeft.

Naast alcohol en drugs kunnen mensen om deze reden ook verslaafd raken aan activiteiten, zoals gamen, gokken, internetgebruik en tv kijken. Daarnaast kunnen mensen ook op een problematische manier omgaan met normale dagelijkse gedragingen: bijvoorbeeld seks, eten, sport en relaties.

Voor de meeste mensen met een ernstige verslaving is de verslaving zelf niet het oorspronkelijke probleem. De verslaving is voor hen een manier geworden om andere psychische klachten of praktische problemen te verbloemen of verzachten, en zo comfort, afleiding, troost, rust of ontspanning te vinden.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00

Wat is een terugval?

Verslaving is dus in praktisch alle gevallen een mechanisme om een onderliggend probleem op te lossen. Het probleem is dat verslavingsgedrag alleen tijdelijke verlichting geeft en op de langere termijn juist zorgt voor nog grotere problemen.

Wanneer mensen besluiten te stoppen met een verslaving, blijkt het afkicken en ‘clean’ worden (of het nou om middelen of om gedrag gaat) vaak best mee te vallen. De grootste uitdaging voor een ex-verslaafde is om ‘clean’ te blijven in situaties waarin hij of zij weer geconfronteerd wordt met het oorspronkelijke onderliggende probleem.

Een terugval (ook bekend als relapse) ontstaat wanneer een ex-verslaafde vervalt in het oude gedrag om pijn, emotie, angst, onrust of somberheid te ontvluchten. Een terugval wordt bijna altijd veroorzaakt door een zogenaamde trigger: een moeilijke situatie die in het verleden werd ‘opgelost’ door te vluchten in de verslaving.

Wat is terugvalpreventie?

Een behandeling in de verslavingszorg, bijvoorbeeld in een afkickkliniek, focust in eerste instantie op clean worden. Zodra dat gelukt is, is het noodzakelijk om in kaart te brengen waarom iemand eigenlijk verslaafd is geraakt. Wat waren de onderliggende problemen in zijn of haar leven, die zorgden voor de noodzaak om tijdelijk te ontsnappen? Hoe kunnen die problemen op een andere manier aangepakt worden?

Terugvalpreventie is een therapievorm die vervolgens wordt gebruikt om de ex-verslaafde te helpen om, in plaats van terug te vallen in het oude destructieve gedrag, andere manieren te vinden in het omgaan met triggers.

Triggers en risico’s in kaart brengen

Terugvalpreventie begint met het maken van een uitgebreide inventarisatie van jouw risicosituaties. De volgende vragen helpen je om je triggers inzichtelijk te krijgen:

• Wanneer vluchtte je in het verleden in je verslavingsgedrag?
• Welke gebeurtenissen en situaties roepen het gevoel in je op om te gebruiken?
• Zijn er mensen in je omgeving die je in de verleiding kunnen brengen?
• Welke gedragskeuzes maakte je in het verleden?
• Welke emoties en gevoelens komen in die situaties in je op en zijn deze wel terecht?

Het in kaart brengen van je triggers helpt je om alert en waakzaam te zijn.

Hoe werkt terugvalpreventie?

Terugvalpreventie werkt door bewust jouw persoonlijke situatie, je emoties en je triggers en persoonlijke verleidingen in kaart te brengen. Vervolgens bedenk je, samen met je behandelaar, hoe je waarschuwingstekens herkent en hoe je in deze mogelijke situaties omgaat met de verleiding.

Terugval voorkomen

Wanneer je de waarschuwingssignalen op tijd kunt herkennen en erkennen, is het zaak om niet te handelen naar de impuls om terug te vallen in het verslavingsgedrag. Je behandelaar en jij maken samen een plan om zowel op praktisch als emotioneel niveau om te gaan met de gevoelens en emoties die op zo’n moment naar boven komen.

Wat kun je doen om je aandacht af te leiden van de impuls? Hoe praat je in gedachten tegen jezelf wanneer je de terugval ziet aankomen? Waar vind je eventueel hulp als je de impuls zelf niet kunt controleren?

Omgaan met terugval

Het kan gebeuren dat je tijdens je herstelproces toch terugvalt in oud gedrag. Dat is niet direct een ramp. Je bent bezig om diep ingesleten gedrag aan te passen en dat is moeilijk voor de gewoontedieren die wij mensen zijn.

Terugvallen staat absoluut niet gelijk aan falen. Je stoppoging is niet mislukt wanneer je toch terugvalt. Sterker nog: het is het perfecte moment om nieuw, gezonder gedrag aan te leren.

Je behandelaar zal je in deze fase van de terugvalpreventie helpen om je gedachten onder controle te houden bij een eventuele terugval. Het is makkelijk om te denken ‘kijk nou, ik kan dit niet’. Terugvalpreventie helpt je om deze gedachten om te vormen naar ‘het is me al drie weken gelukt, dat ga ik nu opnieuw bereiken’.

Bewustwording

Terugvalpreventie gaat, kort gezegd, dus over bewustwording. Vooraf weten wat je valkuilen zijn, hoe je kunt reageren, tijdig herkennen wanneer het toch mis gaat en weten hoe je daar mee om kunt gaan, zijn essentiële vaardigheden voor iedereen die met een verslaving te maken heeft (gehad).

Hoe herken je een terugval?

Een terugval begint een stuk eerder dan het moment waarop je daadwerkelijk teruggrijpt naar de verslaving. Het proces start in je gedachten: je romantiseert de gedachte aan opnieuw gebruiken, vermindert in je gedachten de negatieve effecten van het gebruik en verzint excuses voor jezelf om te gaan gebruiken.

Terugvalpreventie helpt je om deze signalen in een vroeg stadium te herkennen.

Waar vind ik terugvalpreventie?

Terugvalpreventie is een belangrijk onderdeel van een behandeling in de verslavingszorg of een afkickkliniek en wordt doorgaans standaard aangeboden tijdens zo’n behandeling. Wanneer je te maken hebt met een serieuze verslaving, is het erg verstandig om professionele hulp in te schakelen. Een grote stap, maar wel een stap die je kans op herstel enorm vergroot.

Een behandelprogramma kan ambulant (vanuit je eigen woonsituatie) of in een kliniek plaatsvinden. Een tijdelijke behandeling in een afkickkliniek helpt je om je herstel serieus aan te pakken en onder professionele medische en psychologische begeleiding te werken aan jouw nieuwe toekomst.

Veelgestelde vragen over terugvalpreventie