Dwangstoornis: symptomen, behandeling en het belang van begeleiding

Iemand met een dwangstoornis heeft last van ongewilde dwanggedachten en obsessies. Deze uiten zich vaak in bepaalde dwanghandelingen die variëren van relatief onschuldig (zoals regelmatig handen wassen uit smetvrees) tot ernstig (zoals een huis onbewoonbaar maken door alles te bewaren vanwege een verzamelstoornis).

Op deze pagina wordt uitgelegd wat een dwangstoornis precies is en welke symptomen bij een dwangstoornis kunnen horen. Ook wordt besproken hoe een dwangstoornis kan worden behandeld en het belang van begeleiding hierin.

Wat is een dwangstoornis?

Een dwangstoornis is een psychische aandoening waarbij iemand last heeft van terugkerende en ongewilde gedachten, ideeën en obsessies. Mensen met een dwangstoornis, ook wel obsessieve compulsieve stoornis genoemd, zullen meestal de noodzaak voelen om bepaalde handelingen uit te moeten voeren. Dit heeft volgens een studie uit 2009 door M. L. Sulkowski et al. onder meer te maken met gevoelens van angst die met de dwangstoornis samenhangen. Ook kunnen dwangstoornissen verband houden met een gebrek aan impulscontrole.

Dwangstoornissen kunnen ernstige gevolgen voor iemands dagelijks leven hebben en iemands functioneren gedeeltelijk of volledig onmogelijk maken. Een dwangstoornis komt bovendien vaak voor in combinatie met een andere psychische aandoening, volgens A. R. Torres et al. in Psychopathology, zoals een persoonlijkheidsstoornis.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00

Welke soorten dwangstoornissen zijn er?

Naast de aan ‘dwangstoornis’ synoniem gestelde obsessieve compulsieve stoornis, zijn er verschillende andere dwangstoornissen die zich richten op een bepaalde handeling. Volgens A. Iervolino et al. in Archives of General Psychiatry is het door deze grote variatie in dwangstoornissen voor behandelaars vaak lastig om op basis van één duidelijke definitie en model een diagnose te stellen.

Dit zijn veel voorkomende soorten dwangstoornissen:

• Obsessieve compulsieve stoornis (de meest voorkomende)
• Morfodysforie (stoornis van de lichaamsbeleving)
• Verzamelstoornis
• Trichotillomanie (dwangmatig haren uittrekken)
• Dermatillomanie (dwangmatig krabben en pulken aan de huid, korstjes en moedervlekken)

Wat zijn de symptomen van een dwangstoornis?

De mogelijke symptomen van een dwangstoornis variëren sterk door de verschillende soorten dwangstoornissen die er bestaan en de wijze waarop deze zich kunnen uiten. Vaak worden symptomen uiteengesplitst in obsessies (gedachten) en compulsies (handelingen). Iemand kan bijvoorbeeld een obsessie hebben om alles perfect te laten zijn of iemand iets aan te doen.

Een compulsie is een dwanghandeling die voortkomt uit een obsessie of hier los van staat. Dit kunnen zowel fysieke handelingen als psychische activiteiten zijn. Symptomen die bij een dwangstoornis voorkomen kunnen volgens S. Grover et al. in Psychiatry Research ook duiden op een andere psychische aandoening, zoals schizofrenie.

Veelvoorkomende obsessies en compulsies bij een dwangstoornis zijn:

• Veel je handen wassen (obsessie met vuil en schoon zijn)
• Bepaalde treden overslaan op een trap (dwanghandeling uit angst)
• Oude kranten bewaren (verzamelstoornis)
• Handen klappen voorafgaand aan een handeling (dwanghandeling uit angst)
• Objecten in huis altijd netjes op stapeltjes zetten die niet mogen veranderen
• Voortdurend in je hoofd tellen of het alfabet afgaan

Kun je medicatie gebruiken voor een dwangstoornis?

Het is mogelijk om voor een dwangstoornis medicijnen te gebruiken. Medicatie bij een dwangstoornis wordt gebruikt om onderliggende oorzaken te bestrijden en symptomen te onderdrukken, zoals angst- en paniekaanvallen en tics. Om die reden worden voornamelijk antidepressiva en antipsychotica voorgeschreven door medische professionals. Volgens een onderzoek door S. Gentile in Journal of Clinical Psychopharmacology zijn clomipramine (een antidepressivum) en sertraline (een middel dat het serotonine-gehalte in de hersenen reguleert) het meest geschikt en effectief bij een behandeling.

Een dwangstoornis alleen behandelen met medicatie brengt wel risico’s met zich mee, waaronder mogelijke bijwerkingen van de medicijnen zelf. De onderliggende oorzaken worden bovendien alleen tijdelijk weggenomen en kunnen niet worden genezen door medicatie alleen. Langdurig medicijngebruik bij een dwangstoornis kan ook leiden tot een mogelijke afhankelijkheid.

Dit zijn mogelijke medicijnen die bij behandeling van een dwangstoornis worden gebruikt:

• Tricyclische antidepressiva zoals clomipramine
• Serotonineheropnameremmers (SSRI’s) zoals sertraline
• Antipsychotica zoals haloperidol en risperidon

Hoe kun je een dwangstoornis genezen?

Een dwangstoornis is geen lichamelijke ziekte, waardoor het niet altijd mogelijk is om permanent te genezen van een dwangstoornis. Dwanggedachten kunnen na behandeling weer terugkeren om uiteenlopende redenen. In een studie door M. T. Pato et al. in The American Journal of Psychiatry waarin alleen medicatie werd gebruikt voor de behandeling, keerden de symptomen bijvoorbeeld na het stopzetten van de medicijnen weer terug.

In een therapeutisch behandeltraject wordt daarom vaak aandacht geschonken aan het aanleren van ander gedrag om met dwanggedachten om te gaan. Deze therapeutische benaderingen richten zich op langdurig herstel. Bij ernstige symptomen kan ook voor een geïntegreerde behandeling worden gekozen, waarbij therapie en medicatie worden gecombineerd.

Therapeutische benaderingen

Een behandelaar zal bij een dwangstoornis meestal voor cognitieve gedragstherapie (CGT) als therapeutische benadering kiezen. Cognitieve gedragstherapie is volgens verschillende wetenschappelijke studies, waaronder A. Diedrich et al. in BMC Psychiatry, succesvol in het verminderen van de obsessieve gedachten en de handelingen die bij deze dwanggedachten horen. Ook kan voor een geïntegreerde behandeling worden gekozen, waarbij CGT met medicatie of een andere therapie wordt gecombineerd.

Cognitieve therapie en exposure/responspreventie

Een CGT-behandeling splitst zich meestal op in twee onderdelen: exposure en responspreventie (ERP) en cognitieve therapie zelf. Bij ERP wordt een cliënt bewust blootgesteld aan situaties waar de cliënt obsessies over heeft en wordt getraind om daar niet op in te gaan (responspreventie). Op die manier leert iemand beter om te gaan met de obsessies en te voorkomen dat de hieruit voortgekomen compulsies niet worden uitgevoerd. Volgens een studie uit 2009 in Journal of Contemporary Psychotherapy is ERP effectief in het verminderen van de symptomen bij een dwangstoornis.

De cognitieve therapie als onderdeel van een behandeltraject richt zich op de obsessies zelf. Zo zal een behandelaar een cliënt helpen begrijpen welke situaties triggers vormen voor dwanggedachten en leren om deze gedachten beter te verwerken. Iemand kan zich bijvoorbeeld focussen op geruststellende gedachten of sneller leren inzien dat de dwanggedachte onrealistisch is en de daarbij behorende dwanghandelingen overdreven zijn.

Geïntegreerde behandelingen

Een geïntegreerde behandeling kan voor sommige mensen met een dwangstoornis sneller en effectiever zijn. Cognitieve gedragstherapie wordt dan gecombineerd met medicatie zoals SSRI’s, antidepressiva en antipsychotica. Het is ook mogelijk dat een behandelplan andere therapieën in het behandelproces betrekt, afhankelijk van de specifieke dwangstoornis en de individuele behoeften van de cliënt. Zo kan psychomotorische therapie, waarbij iemand beter zijn lichaam leert te begrijpen en gebruiken in bewegingssituaties, volgens W. Fals-Stewart et al. in The Journal of Nervous and Mental Disease onderdeel uitmaken van de behandeling bij sommige dwangstoornissen.

Begeleiding dwangstoornis

Een dwangstoornis gaat meestal niet vanzelf of op eigen kracht weg, maar vereist hulp en begeleiding van anderen. Naast professionele begeleiding, zoals een therapeut, kan iemand ook steun van anderen vinden in dit proces. Zo zijn er vaak zelfhulpgroepen en online communities beschikbaar bij specifieke dwangstoornissen.

Ook is het belangrijk dat goede vrienden en familieleden betrokken zijn in het behandelproces. Niet alleen voor morele ondersteuning, maar ook omdat volgens een studie door G. Steketee et al. in Journal of Family Psychotherapy de naaste omgeving soms onbewust bijdraagt aan de problematiek van de dwangstoornis.

Conclusie: Noodzaak van behandeling dwangstoornis

Een dwangstoornis is een potentieel ernstige psychische aandoening waarbij tijdige interventie belangrijk is, voordat iemand de volledige grip verliest op de realiteit en functioneren binnen de maatschappij lastig of onmogelijk wordt gemaakt. Of iemand een ambulante behandeling of (deels) klinische behandeling nodig heeft, is onder meer afhankelijk van de ernst van de symptomen, oorzaken van de dwangstoornis en mogelijke andere psychische problemen. Bel 020 – 532 0030 voor een telefonisch consult over een behandeltraject dat past bij jouw situatie.