Orthorexia nervosa: oorzaak, symptomen en behandeling

Bij orthorexia nervosa slaat een focus op een gezonde levensstijl om in een ongezonde obsessie met “puur” en “gezond” voedsel. De extreme voedsel voorkeuren bij orthorexia leiden vaak tot ernstige fysieke, psychische en sociale effecten. Op deze pagina wordt uitgelegd waar deze voorgestelde eetstoornis vandaan komt en aan welke symptomen je orthorexia kunt herkennen. Ook worden mogelijke opties voor behandeling van orthorexia nervosa besproken.

Ga hier meer de verdieping in over een eetverslaving

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 08:00 - 22:00
Weekend 12:00 - 17:00

Wat is orthorexia nervosa?

Orthorexia nervosa is een voorgestelde eetstoornis waarbij iemand ziekelijk gefixeerd is op gezond eten, wat tot ernstige psychische en lichamelijke gevolgen kan leiden. De term werd in 1997 door een dokter uit de Verenigde Staten, Steven Bratman, geïntroduceerd.

Onder experts op het gebied van eetstoornissen is er nog geen consensus over de vraag of orthorexia als eetstoornis moet worden gekwalificeerd, onder meer doordat het op verschillende aspecten afwijkt van bestaande erkende eetstoornissen. Het is om die reden niet opgenomen als eetstoornis in het handboek Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.

Oorzaken orthorexia nervosa

Een precieze oorzaak van orthorexia nervosa is nog niet vastgesteld, onder meer doordat het een betrekkelijk nieuwe aandoening is. Net zoals bij andere eetstoornissen zijn er verschillende mogelijke oorzaken die leiden tot orthorexia nervosa, waaronder psychische aandoeningen, familiegeschiedenis en een ongezond zelfbeeld.

In een veel geciteerd onderzoek door M. Barnes in het blad Eating and Weight Disorders wordt gesteld dat iemand met een eerdere eetstoornis ook meer kans heeft om orthorexia nervosa te ontwikkelen.

Dit zijn mogelijke oorzaken van orthorexia nervosa:

• Genen: sommige mensen hebben aanleg voor abnormaal eetgedrag, hoewel de precieze genen die hiermee samenhangen nog niet zijn geïdentificeerd
• Psychisch: net zoals bij verschillende eetstoornissen heeft orthorexia vaak een psychische aard, zoals een depressie of angststoornis
• Dieet: opgelegde voedselvoorkeuren, zoals een vegetarisch dieet, kunnen een mogelijke risicofactor zijn volgens een wetenschappelijke review door A. Brytek-Matera in 2019
• Obsessie met controle: mensen met orthorexia hebben vaak een ongezonde fixatie op controle en een angst om deze te verliezen, waardoor het vaak vergeleken wordt met obsessieve-compulsieve stoornis
• Zelfbeeld: mensen met orthorexia nervosa zijn meestal geobsedeerd door hun beeld van zichzelf, hoewel ze volgens M. Caltabiano et al. in een studie uit 2017 niet zozeer over een laag zelfvertrouwen beschikken (in tegenstelling tot eetstoornissen zoals anorexia en boulimie)

Orthorexia herkennen

Orthorexia kun je herkennen aan verschillende eetgedragpatronen en meningen over voedsel. Als onderdeel van de obsessie met gezond eten is iemand vaak alleen bereid om “gezond”, “puur” of “rauw” voedsel te consumeren. Voedselkeuze wordt daarnaast meestal verbonden aan gevoelens over eigenwaarde, waarbij schuldgevoelens opsteken wanneer (noodgedwongen) “ongezond” voedsel wordt gegeten.

Er wordt door deskundigen vaak gebruik gemaakt van een speciale orthorexia test, de ORTO-15 vragenlijst, om orthorexia nervosa te helpen bepalen. Volgens verschillende studies, waaronder A. Niedzielski et al. in International Journal of Environmental Research and Public Health, is deze echter niet accuraat en komen valse positieven regelmatig voor.

Orthorexia symptomen

Er zijn meerdere symptomen die wijzen op orthorexia nervosa, maar de voornaamste is de ziekelijke focus op gezond eten. Volgens een paper van R. Reynolds in Eating and Weight Disorders zijn, naast abnormaal eetgedrag, symptomen van orthorexia vaak ondergewicht, overduidelijke zorgen omtrent iemands eigen lichaamsvorm, en problemen om als gevolg van eetpatronen normaal te functioneren op het werk of in het dagelijks leven.

Dit zijn mogelijke orthorexia nervosa symptomen:

• Obsessie met gezond eten, verschilt per persoon wat dit “gezond” voedsel precies is
• Steeds meer rigide eetpatronen
• Bezorgdheid over kwaliteit van voedsel, gevoel dat bepaald eten gevaarlijk is
• Kritisch over eetgedrag van anderen
• Ondergewicht en lichamelijke problemen als gevolg van beperkte voedselconsumptie (hele voedselcategorieën die worden buitengesloten als “ongezond”)
• Geobsedeerd door en kritisch op eigen lichaamsvorm
• Schuldgevoelens bij het eten van “ongezond” voedsel

Orthorexia gevolgen

Orthorexia nervosa kan verschillende ernstige fysieke en psychische gevolgen hebben, zoals leverbeschadigingen, haaruitval, tandproblemen, maar ook depressies en angststoornissen. Volgens een studie uit 2020 door L. McGovern et al. beïnvloedt orthorexia nervosa daarnaast ook de “sociale gezondheid” van mensen. Door de rigide kijk op “gezond” voedsel en eetpatronen vermijden mensen met orthorexia sociale gelegenheden en bestaande contacten, waardoor hun sociale leven beperkt wordt.

Dit zijn mogelijke orthorexia gevolgen:

• Verminderd immuunsysteem door ondervoeding en onvolledige inname van essentiële voedingsstoffen
• Permanente beschadiging van vitale organen, waaronder de lever en nieren
• Kans op osteoporose
• Cognitieproblemen
• Onvruchtbaarheid
• Psychische problemen, waaronder depressies en angststoornissen
• Verminderde sociale contacten, mogelijk sociaal isolement

Orthorexia behandeling

Er is nog geen specifieke orthorexia nervosa behandeling ontwikkeld. Orthorexia wordt daarom meestal behandeld binnen bestaande programma’s voor erkende eetstoornissen, zoals anorexia en boulimie. Volgens een belangrijke studie door N. Koven et al. in het blad Neuropsychiatric Disease and Treatment vereist een succesvolle behandeling een combinatie van gedragstherapie, psycho-educatie en medicatie.

Hulp bij orthorexia focust zich daarom zowel op de lichamelijke als geestelijke aspecten. Van orthorexia genezen vereist dat iemand een andere kijk op eten aan leert te nemen. Dit wordt onder meer bewerkstelligd door gedragstherapie en psycho-educatie tijdens de behandeling. Medicatie kan daarnaast ingezet worden om lichamelijke symptomen te verhelpen en psychische klachten te bestrijden.

Eetstoorniskliniek

Behandeling van orthorexia begint meestal bij een huisarts of psycholoog. Wanneer duidelijk wordt dat specialistische kennis en begeleiding vereist is, volgt meestal een aanbeveling voor behandeling bij een eetstoorniskliniek. De duur en invulling van een behandeling is afhankelijk van meerdere factoren, waaronder de ernst van de bestaande klachten. Bel 020 – 532 0030 voor een telefonisch consult over de meest geschikte behandeling.

Veelgestelde vragen