Alcohol op het werk: Herkennen, juridische opties & hulp

17% van de werkende Nederlanders drinkt riskant, volgens de Leefstijlmonitor van het RIVM, waardoor gevaarlijke situaties kunnen ontstaan op de werkvloer en verplichtingen niet altijd worden nagekomen. Alcoholproblemen herkennen op de werkvloer is belangrijk om als werkgever op tijd in te grijpen en een veilige werkomgeving te garanderen voor collega’s. Op deze pagina vind je advies over signalen van overmatig alcoholgebruik, bespreken we de juridische opties van werkgevers en de rechten van werknemers, en leggen we uit welke hulp beschikbaar is voor alcoholproblemen op de werkvloer.

Wat zijn de signalen van alcoholproblemen op de werkvloer?

De signalen van alcoholproblemen op de werkvloer zijn onder meer veranderingen in werkprestaties, lichamelijke signalen en bepaalde veranderingen in gedrag. Overmatig alcoholgebruik herkennen bij een collega of medewerker kan makkelijk zijn, bijvoorbeeld wanneer iemand regelmatig aangeschoten op werk verschijnt. De grens van sociaal drinken naar probleemdrinken wordt dan duidelijk overschreden wanneer het alcoholgebruik zorgt voor arbeidsongevallen, conflicten met collega’s en problemen met de eigen gezondheid. Vaak zijn de signalen van een drankprobleem echter subtieler en moeilijker te herkennen.

Mensen kunnen een verslaving lang verborgen houden voor de omgeving, volgens een studie uit 2015 in Addictive Behaviors, ook voor collega’s op werk. Een ‘functionerende alcoholist’ heeft wel een alcoholprobleem, maar slaagt er toch in om taken (redelijk) normaal uit te voeren. Dit kan onder meer komen door een hoge tolerantie voor alcohol. Zelfs dan zijn er echter signalen die helpen om een verslaafde werknemer of collega te spotten.

Enkele signalen van alcoholproblemen op de werkvloer zijn:

• Vaak overmatig drinken bij werkevenementen of tijdens de vrijmibo
• Regelmatig ziekteverzuim
• Verminderde productiviteit (kwalitatief minder én in kwantiteit)
• Lichamelijke veranderingen zoals een rood gezicht, trillende handen en een typische lichaamsgeur
• Plotselinge stemmingswisselingen (uit het niets boos of verdrietig worden)
• Terugtrekken uit sociale activiteiten op werk en in het algemeen stiller zijn
• Conflicten met klanten, collega’s en leidinggevenden

Wat kun je doen als collega bij vermoedens van alcoholproblemen?

Bij vermoedens van alcoholproblemen kun je als collega allereerst bewijs verzamelen. Je observeert en documenteert dan het gedrag van je collega. Een collega met een alcoholprobleem drinkt vooral stiekem. Hoewel deze ook alcohol op het werk kan drinken, zal het vooral buiten werktijd zijn. Dit maakt ontkenning makkelijk.

Het verzamelen van bewijs helpt om deze eerste ontkenningsfase te doorprikken in een gesprek met je collega, volgens Amerikaanse onderzoekers in Alcohol Research & Health. Belangrijk is hierbij dat je een collega aanspreekt zonder beschuldigend over te komen. Dit kan met behulp van bepaalde gesprekstechnieken. Denk aan het verpakken van je observaties via ‘ik-boodschappen’ in plaats van ‘jij-beschuldigingen’, waarbij je focust op veranderingen die je hebt opgemerkt bij je collega. Ook open vragen stellen en actief luisteren, waarbij je het perspectief van je collega probeert te begrijpen, kan helpen om het natuurlijke wantrouwen weg te nemen.

Hulp van anderen of een collega rapporteren

Het documenteren van signalen van alcoholproblemen van een collega helpt verder om een gevaarlijke situatie te rapporteren aan een vertrouwenspersoon of leidinggevende. Overmatig drinken heeft vroeg of laat gevolgen voor de werksituatie, dat niet alleen je collega maar ook anderen kan treffen (van fysieke gevaren tot financiële problemen). Een vermoeden is echter meestal niet genoeg om iemand te overtuigen hulp te zoeken, of om een werkgever juridisch gezien in te laten grijpen. Met voldoende documentatie kun je je collega beter helpen en de werkvloer effectiever beschermen. Ook kan een vertrouwenspersoon sneller handelen wanneer je nadelen ondervindt van je collega’s alcoholgebruik en deze hebt gedocumenteerd.

Eigen emoties en grenzen

Hoewel je als doel hebt om een collega te helpen, kun je hem of haar niet redden. Professionele hulp is vaak noodzakelijk voor een succesvolle behandeling van alcoholproblemen. Het is daarom belangrijk om oog te houden voor je eigen emoties en grenzen. Het is gezond om steun te zoeken bij anderen over je zorgen voor een collega, door deze met een vriend of familielid te delen. Laat je zorgen over de werkvloer ook niet je eigen ontspanning en hobby’s in de weg zitten, maar doe aan zelfzorg voor je lichamelijke en mentale gezondheid. Onthoud dat je niet verantwoordelijk bent voor het gedrag van je collega en dat je een collega niet kunt dwingen om hulp te zoeken.

Wat is de rol van een werkgever bij alcoholproblemen?

De rol van een werkgever bij alcoholproblemen is gericht op hun zorgplicht, in de eerste plaats voor andere werknemers. Wanneer je als werkgever geconfronteerd wordt met vermoedens van alcoholmisbruik, moet er al beleid zijn voor alcoholgebruik op de werkvloer. Overmatig drinken kan immers zorgen voor ernstige ongevallen. Zorgvuldig onderzoek is allereerst nodig, zoals het vastleggen van bewijsmateriaal en verhoren van getuigen. Voor een ontslag of waarschuwing moet het bewijs voor deze problemen namelijk duidelijk zijn. Wanneer een collega herhaaldelijk met een kater op het werk verschijnt of drinkt onder werktijd, is dit bewijs makkelijk te documenteren en in te zetten. Bij meer stiekem alcoholgebruik is dit lastiger.

Een ontslag op staande voet hoeft echter niet de enige optie te zijn, volgens het Arbeidsrechtkantoor AN-i. Als werkgever kun je ook andere maatregelen treffen om je werknemer te helpen. Via een waarschuwing en het aanbieden van hulp kan iemand geholpen worden om te stoppen met drinken. Wel is het belangrijk dat de werknemer hiervoor openstaat. Als werkgever kun je niet professionele hulp opleggen voor een verslaafde werknemer. Ook moet je de balans bewaken tussen begrip tonen en je grenzen. Het werk mag niet (meer) lijden onder het alcoholgebruik.

Welke professionele hulp is beschikbaar voor werknemers met alcoholproblemen?

Professionele hulp die beschikbaar is voor werknemers met alcoholproblemen zijn de bedrijfsarts en verslavingszorginstellingen. De bedrijfsarts speelt een sleutelrol door de werknemer te adviseren over hulp en deze te begeleiden bij het herstel en proces van re-integratie op de werkvloer. Dit kan ook betekenen dat de bedrijfsarts een doorverwijzing maakt naar de huisarts. Deze heeft meestal meer bevoegdheden voor het voorschrijven van medicijnen en is meer bekend met doorverwijzingen naar de gespecialiseerde verslavingszorg.

Behandelingen beschikbaar voor werkende mensen zijn:

• Online therapie: Online therapie is de meest toegankelijke vorm van hulp bij alcoholmisbruik, maar vereist sterke discipline en motivatie.
• Ambulante behandeling: Een ambulante behandeling naast je werk kan bestaan uit een ambulante ontwenningsfase en psychologische hulp. Je hebt dan één keer in de week of vaker een afspraak bij een gespecialiseerde kliniek voor observatie en begeleiding.
• Zelfhulpgroepen: Werknemers kunnen ook tijdens hun vrije tijd zelfhulpgroepen bezoeken zoals AA-meetings. Je komt dan in contact met lotgenoten en krijgt advies over stoppen met drinken en het volhouden van herstel.
• Huisarts/bedrijfsarts: De huisarts is meestal degene die medicatie voorschrijft voor stoppogingen (Antabus), om te helpen bij ontwenningsverschijnselen (Naltrexon) of om de zucht naar alcohol te onderdrukken (acamprosaat). Soms zal een bedrijfsarts dit zelf voorschrijven.

Klinische opname voor werknemers en professionals

Begeleiding of behandeling op afstand is niet altijd voldoende of veilig. Een klinische opname kan noodzakelijk zijn wanneer er risico is op ernstige ontwenningsverschijnselen, zoals een delirium tremens. Ook is een tijdelijke opname aan te raden wanneer iemand last heeft van bijkomende psychische problemen, ook wel een dubbele diagnose genoemd. De kosten van een behandeling voor alcoholproblemen worden meestal vergoed door de basisverzekering. Wel kan je zorgverzekeraar voorwaarden stellen zoals een doorverwijzing van de huisarts.

Sommige professionals kiezen direct voor een klinische behandeling voor de snelste behandelresultaten en om terugval te voorkomen. Verslavingsklinieken kunnen speciale 4-wekenprogramma’s (of langer) samenstellen voor professionals. In Nederland zijn dit soort programma’s minder gebruikelijk, maar buitenlandse klinieken bieden ze wel regelmatig aan.

Hoe vertel je over alcoholproblemen op je werk?

Je vertelt over alcoholproblemen op je werk door een rustig en privé-moment te kiezen met je werkgever. Hierbij is het belangrijk om eerlijk te zijn en te benadrukken dat je actie onderneemt om hulp te krijgen. Toon motivatie voor herstel, en een werkgever zal sneller ondersteuning bieden zoals flexibele werktijden voor behandeling of begeleiding bij een terugkeer naar de werkvloer.

Tijdens de behandeling kun je je privacy beschermen door je alcoholprobleem alleen te delen met een selecte groep. Je bedrijfsarts heeft een geheimhoudingsplicht en kan je situatie bespreken met de werkgever zonder in details te gaan. Een vertrouwenspersoon zal ook je privacy beschermen. In veel gevallen zul je je collega’s alsnog op de hoogte moeten stellen van je afwezigheid. Hierbij kun je het houden bij algemeenheden. Denk aan: “Ik moet een medische behandeling ondergaan”, of “Vanwege persoonlijke omstandigheden moet ik tijdelijk verlof nemen.”

Rechten van werknemers bij alcoholproblemen

Hoewel overmatig drinken recht kan zijn voor ontslag door een werkgever, hebben verslaafde werknemers ook verschillende rechten. Verslaving is namelijk een erkende ziekte. Dit is belangrijk te weten om uitstelgedrag te voorkomen. Je hoeft niet je baan te verliezen wanneer je erkent dat je een probleem hebt en hiervoor hulp zoekt.

Enkele rechten die je als werknemer hebt met een alcoholprobleem zijn:

• Ziekteverlof: Je hebt als werknemer recht op ziekteverlof wanneer een specialist vaststelt dat er sprake is van verslaving.
• Privacy: Je werkgever, leidinggevende en vertrouwenspersoon moeten je privacy respecteren.
• Re-integratie: Je hebt recht op begeleiding bij je terugkeer naar het werk na behandeling, en je werkgever moet hiervoor samen met jou een re-integratieplan opstellen.

Hoe verloopt de terugkeer naar werk na behandeling voor alcoholproblemen?

De terugkeer naar werk na behandeling voor alcoholproblemen verloopt via een re-integratieproces en veel begeleiding. Samen met je werkgever en de bedrijfsarts wordt een re-integratieplan opgesteld. Hierin spreek je af hoe snel je weer je uren en taken oppakt. Ook kunnen eventuele aanpassingen op de werkvloer worden besproken. Denk aan toegestane afwezigheid voor gelegenheden en situaties die triggers kunnen zijn voor je drankprobleem. Je kunt daarnaast aan je werkgever ondersteuning vragen zoals flexibele werktijden en aangepaste taken.

Wat zijn de juridische aspecten van alcoholproblemen op het werk?

De juridische aspecten van alcoholproblemen op het werk zijn onder meer bescherming tegen ontslag, plichten van werknemers en het garanderen van vertrouwelijkheid. Alcoholmisbruik kan grote problemen geven, van een verstoorde sfeer op de werkvloer tot de grotere kans op arbeidsongevallen, conflicten en schade. Bij gevaarlijke situaties en werk dat achteruit gaat, of overtredingen van het bestaand gezondheids- en veiligheidsbeleid, heeft de werkgever het recht om maatregelen te nemen tegen de werknemer.

Toch kan het juridische verhaal een grijs gebied zijn. Het recht op ontslag van een werkgever of het recht op bescherming tegen ontslag van een werknemer zijn afhankelijk van verschillende factoren, volgens het CNV. Denk hierbij aan de inhoud van de arbeidsovereenkomst die je hebt getekend, de context zelf en (gebrek aan) eventueel bewijsmateriaal. Het is aan te raden om altijd juridisch advies te zoeken over je rechten en plichten, zowel voor werkgevers als werknemers.

Enkele juridische aspecten van alcoholproblemen op het werk zijn:

• Ontslag: Werkgevers kunnen werknemers ontslaan voor alcoholmisbruik, maar zullen hier wel met een “dringende reden” voor moeten komen. Werknemers kunnen recht hebben op ontslagbescherming wanneer vast wordt gesteld dat je alcoholprobleem een ziekte (verslaving) is.
• Uitkeringen: Wanneer je schuldig bent bevonden aan alcohol of drugsmisbruik op werk, kom je niet in aanmerking voor een WW-uitkering.
• Ziekte: Als je een erkende verslaving (ziekte) hebt die de oorzaak is van de alcoholproblemen op werk, kun je als werknemer recht hebben op ziekteverlof. Je loon wordt dan doorbetaald volgens de arbowetgeving en cao.
• Re-integratie: Werkgevers zijn verplicht om mee te werken aan de re-integratie van zieke werknemers met een alcoholprobleem. Tegelijkertijd hebben werknemers de plicht om mee te werken aan hun herstel en re-integratie.
• Vertrouwelijkheid: Een bedrijfsarts heeft een medisch beroepsgeheim. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) beschermt ook de medische gegevens van je werknemers, waardoor werkgevers niets mogen delen zonder toestemming van jou. Daarnaast zijn werkgevers verplicht om zo vertrouwelijk mogelijk om te gaan met de informatie die je deelt.

Hoe voorkom je terugval na alcoholbehandeling in een werkcontext?

Je voorkomt terugval na alcoholbehandeling in een werkcontext door triggers op werk te herkennen, risicosituaties te vermijden en copingstrategieën te ontwikkelen. Triggers krijgen veel aandacht in elke behandeling van een alcoholprobleem. Samen met je behandelaar leer je situaties, mensen of emoties te identificeren die je kunnen triggeren om te drinken. Hiervoor kun je dan een plan opstellen.

In het ideale scenario vermijd je risicosituaties die je laten drinken, zoals het overslaan van een borrel op werk. Soms is dit niet mogelijk. Daarom is het belangrijk copingmechanismen aan te leren. Denk aan ademhalingsoefeningen, een korte wandeling of een collega meenemen die je vertrouwt en waar je voor steun op kunt leunen. Daarnaast is het ook belangrijk om je stressniveaus op werk te managen. Dit betekent dat je duidelijk leert te communiceren wanneer je takenpakket vol is. Of een vertrouwenspersoon op tijd aanspreekt als je merkt dat je tegen je grenzen aanloopt.

Steun en nazorg

In het nazorgtraject van een behandeling is veel aandacht voor het vasthouden van herstel. Met een terugvalpreventieplan heb je een stappenplan klaar staan voor moeilijke momenten. Denk aan het weigeren van een borrel, beleefd maar volhardend. Of zorgen dat er alcoholvrije alternatieven zijn bij teamactiviteiten. Ook kun je contactgegevens klaar hebben liggen van je behandelaar of iemand in je omgeving die steun kan bieden, zoals een collega of familielid.

Waar kun je terecht voor direct advies en hulp bij alcoholproblemen op het werk?

Voor direct advies en hulp bij alcoholproblemen op het werk kun je terecht bij de huisarts, bedrijfsarts of verslavingszorginstellingen. Zelfhulpgroepen zoals AA kunnen ook gratis informatie verstrekken over de ernst van een alcoholprobleem en de mogelijkheden voor hulp. In sommige situaties kan iemand direct worden opgenomen voor behandeling. Door de wachtlijsten bij veel klinieken is deze optie echter meestal niet beschikbaar. Soms kan de overheid een gedwongen opname opleggen, eventueel na een verzoek hiervoor door de omgeving. De voorwaarden hiervoor zijn wel vrij hoog.

Op zoek naar informatie over behandelingsopties in jouw situatie? Bel nu 020 – 532 0030 en krijg deskundig advies van onze medewerkers. Of lees eerst meer over alcoholverslaving en mogelijke behandelmethoden.

Veelgestelde vragen