Amitriptyline: Toepassingen, veilig gebruik & risico's

Het antidepressivum amitriptyline wordt al meer dan 50 jaar gebruikt voor de behandeling van depressie en andere klachten, maar verliest aan populariteit vanwege de vele bijwerkingen en het risico op verslaving. Amitriptyline hoort tot de groep tricyclische antidepressiva. Deze staan bekend om hun brede en effectieve werking, maar ook om hun flinke bijwerkingenprofiel. Bovendien is het afbouwen van deze medicijnen vaak lastig omdat veel gebruikers een afhankelijkheid ontwikkelen bij langdurig gebruik. Op deze pagina vind je uitleg over de werking van amitriptyline, hoe je risico’s kunt beperken en waar je op moet letten voor veilig gebruik.

Wat is amitriptyline en hoe werkt het medicijn?

Amitriptyline is een antidepressivum dat valt onder de categorie tricyclische antidepressiva (TCA). Dit is een groep ‘oude’ antidepressiva. Ze danken hun naam aan de chemische structuur waarmee ze zijn ontwikkeld. Amitriptyline is een van de eerste antidepressiva en wordt al sinds de jaren ’50 gebruikt voor het behandelen van depressieve klachten, tot op de dag van vandaag. Het middel heeft daarnaast een pijnstillend en verdovend effect. Het wordt daarom ook regelmatig ingezet bij pijnklachten, zoals chronische pijn en neuropatische pijn, migraine en slapeloosheid.

Amitriptyline werkt als medicijn door de balans van bepaalde neurotransmitters in de hersenen te herstellen, met name serotonine en noradrenaline. Dit zijn twee belangrijke boodschapperstoffen die een belangrijke rol spelen bij onder meer je stemming en het ontstaan van angst. Wanneer je amitriptyline gebruikt, herstelt het medicijn het tekort aan serotonine en noradrenaline. Zo verbetert het je stemming en maakt het je minder angstig.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00

Waarvoor wordt amitriptyline voorgeschreven?

Amitriptyline wordt vooral voorgeschreven voor de behandeling van depressieve klachten, volgens de Duitse psychiater en onderzoeker Stefan Leucht. Het helpt om je stemming te verbeteren en te stabiliseren. Amitriptyline wordt echter ook voor veel andere toepassingen als medicijn gebruikt. Het pijnstillende effect helpt bijvoorbeeld bij de bestrijding van chronische pijnklachten, met name zenuwpijn zoals diabetische neuropathie. Ook kan het migraineaanvallen verminderen.

Aandoeningen waarvoor amitriptyline wordt voorgeschreven zijn:

• Depressie
• Chronische pijnen, met name neuropathische pijn door beschadigde of geïrriteerde zenuwen
• Migraine, vooral om aanvallen te voorkomen
• Slecht slapen of slapeloosheid, bijvoorbeeld tijdens palliatieve zorg
• Off-label gebruik, zoals het prikkelbaredarmsyndroom

Welke dosering amitriptyline is gebruikelijk?

Een gebruikelijke dosering amitriptyline is zo’n 75 tot 150 mg per dag, volgens de geneesmiddelen informatiebank Farmacotherapeutisch Kompas. De precieze dosering is echter sterk afhankelijk van de aandoening waarvoor je het medicijn gebruikt. Iedereen begint bovendien met een lage dosis van tussen de 10 tot 50 mg. Naar advies van de arts zul je deze dosering geleidelijk verhogen totdat de laagste, meest effectieve dosis is gevonden. Zo worden medicijn bijwerkingen zoveel mogelijk voorkomen.

Een gebruikelijke dosering amitriptyline op basis van de aandoening is:

• Depressie: Een startdosering van 2 x 25 mg per dag, verhoogd tot maximaal 2 x 75 mg per dag
• Neuropathische pijn: Een startdosering van 10 tot 25 mg per dag, verhoogd naar maximaal 100 mg
• Migraine: Een startdosering van 10 mg per dag, die kan worden verhoogd naar maximaal 100 mg

Voor het opbouwschema van de dosering wordt onder meer gekeken naar de aanwezige afvalstoffen in je bloedspiegel. De verhogingen in je dagdosering vinden vaak plaats in stapjes van 10 of 25 mg. Deze stapjes vinden om de 2-7 dagen plaats. Vooral ouderen moeten voorzichtig zijn met een hoge dosering van 100 mg of meer. Deze groep is namelijk gevoeliger voor bijwerkingen van het medicijn.

Door het sedatieve effect van amitriptyline wordt aangeraden om het medicijn ’s avonds in te nemen. Wanneer je meer dan 75 mg inneemt, moet je dit uitspreiden over 2 inname momenten.

Hoe snel werkt amitriptyline bij verschillende aandoeningen?

Amitriptyline werkt bij verschillende aandoeningen anders, maar gemiddeld duurt het zeker een week voordat je een merkbaar effect verwachten kunt. Bij depressie is de werkingsduur amitriptyline van vrij lang. De meeste gebruikers merken pas na 2 of 3 weken verbetering van hun klachten, volgens een studie in Journal of Clinical Psychiatry. Zenuwpijnen nemen gemiddeld sneller af, van een paar dagen tot een week, omdat de zenuwbanen directer worden beïnvloed door de werkzame stof. Amitriptyline helpt bij slapeloosheid vaak al na enkele dagen.

Er zijn niet alleen verschillen in de werkingsduur per aandoening. Ook andere factoren kunnen de werkingssnelheid beïnvloeden, zoals de lever- en nierfunctie, je leeftijd en andere medicijnen die je gebruikt. Hoewel amitriptyline niet meteen werkt, kun je in de eerste weken wel andere bijwerkingen verwachten. Zo veroorzaakt het medicijn vooral in het begin extreme moeheid en hebben veel gebruikers vaak last van een droge mond.

Welke bijwerkingen kunnen optreden bij amitriptyline gebruik?

Bijwerkingen die kunnen optreden bij amitriptyline gebruik zijn breed en treffen relatief veel gebruikers. Dit heeft onder meer te maken met het brede werkingsmechanisme dat verschillende neurotransmitters beïnvloedt, volgens Amerikaanse onderzoekers in het vakblad ACS Chemical Neuroscience. Veel gebruikers hebben last van anticholinerge effecten, zoals een droge mond, misselijkheid en obstipatie. Ook duizeligheid, hoofdpijn en gewichtstoename worden veel genoemd. Vooral oudere gebruikers kunnen daarnaast last krijgen van hartkloppingen.

In zeldzame gevallen komen zeer ernstige bijwerkingen voor. Zo neemt de kans op suïcidale gedachten bij sommige gebruikers toe door amitriptyline en lopen mensen met bipolaire stoornis risico op manische episodes.

Over het algemeen nemen de bijwerkingen toe naarmate de dosering hoger wordt. Bij een lage dosis zijn de bijwerkingen vaak mild. Sommige bijwerkingen komen veel voor los van de dosering, zoals gewichtstoename. Dit heeft onder meer te maken met veranderingen door amitriptyline in je hormoonhuishouding en de stofwisseling. Langdurig gebruik van amitriptyline verhoogt de kans op ernstige bijwerkingen, zelfs in een lage dosis. Zo kunnen bloedstolsels en schade aan de lever ontstaan.

Enkele bijwerkingen die kunnen optreden bij amitriptyline gebruik zijn:

• Droge mond en droge ogen
• Vermoeidheid en slaperigheid
• Misselijkheid en constipatie
• Duizeligheid en wazig zien, vooral bij hogere doseringen.
• Gewichtstoename of onverklaarbare schommelingen in je gewicht
• Hartkloppingen en een verhoogde hartslag
• Overmatig zweten
• Psychische klachten zoals suïcidale gedachten en manische episodes

Is amitriptyline verslavend?

Amitriptyline is licht verslavend, volgens een studie uit 2014 in Journal of Addiction Medicine. Allereerst ontstaat er gewenning bij gebruik, waardoor je mogelijk een hogere dosering nodig hebt om dezelfde effecten te ervaren. Op de lange termijn ontstaat bij de meeste gebruikers een lichamelijke afhankelijkheid. Je lichaam vertoont dan ontwenningsverschijnselen wanneer je stopt met het medicijn innemen. Sommige mensen ontwikkelen ook een psychische afhankelijkheid aan amitriptyline. Je krijgt dan het gevoel dat je het medicijn nodig hebt om je beter te voelen.

In vergelijking met andere antidepressiva heeft amitriptyline een iets hoger risico op lichamelijke afhankelijkheid, volgens psychiater Raymond Shenouda in Journal of Clinical Psychopharmacology. Dit heeft te maken met de werking van het medicijn op de hersenen. Een tricyclisch antidepressivum zoals amitriptyline is daarom verslavender dan bijvoorbeeld selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI’s), een groep nieuwe antidepressiva.

Wat zijn de risico’s van amitriptyline?

De risico’s van amitriptyline zijn onder meer ernstige bijwerkingen zoals suïcidale gedachten en het ontwikkelen van hartproblemen door langdurig gebruik. Sommige groepen gebruikers lopen meer risico. Zo krijgen ouderen vaker last van bijwerkingen en kunnen jongvolwassenen eerder zelfmoordneigingen ontwikkelen, volgens kinderpsychiater Michael Gordon.

Mogelijke risico’s van amitriptyline zijn:

• Suïcidale gedachten, vooral bij mensen met een voorgeschiedenis, jongvolwassenen en kinderen
• Hartproblemen, zoals een hartritmestoornis
• Acuut glaucoom bij mensen met zeldzame oogafwijkingen
• Manische episodes
• Gaatjes in het gebit (cariës)

Hoe moet amitriptyline worden afgebouwd?

Amitriptyline moet worden afgebouwd met een afbouwschema dat je huisarts of zorgverlener opstelt. Plotseling stoppen met amitriptyline zorgt namelijk voor gevaarlijke en vervelende ontwenningsverschijnselen, zoals een onregelmatige ademhaling, heftige emoties en intense hoofdpijn. Het risico op en de intensiteit van deze klachten beperk je met een afbouwschema.

Een dosering amitriptyline wordt geleidelijk afgebouwd, meestal met 10 tot 25% per week. Tijdens het afbouwen sta je regelmatig in contact met je arts. Zo kan het afbouwschema worden aangepast aan je behoeften, bijvoorbeeld wanneer de onderliggende aandoening terugkeert of je last hebt van heftige klachten. De kans op een ‘succesvolle’ afbouw vergroot je door voldoende rust te nemen en gezond te eten. Ook is het belangrijk om op tijd bijwerkingen te melden bij je zorgverlener. Soms kun je een ander medicijn voorgeschreven krijgen om te helpen bij het afbouwen.

Welke interacties heeft amitriptyline met andere middelen?

Amitriptyline heeft verschillende gevaarlijke interacties met andere middelen zoals alcohol en benzodiazepinen. Zo versterken alcohol en kalmerende middelen de sedatieve werking, waardoor slaperigheid toeneemt en je meer last kunt krijgen van bijwerkingen zoals duizeligheid. Het risico op vallen neemt hierdoor toe.

Het combineren van amitriptyline met een ander antidepressivum wordt ook sterk afgeraden vanwege het risico op serotoninesyndroom, volgens onderzoekers in Annals of Pharmacotherapy. Dit is een levensgevaarlijke aandoening waarbij je serotoninespiegel te hoog is. Het is ook niet verstandig om bloeddrukverlagende medicijnen te gebruiken met amitriptyline, omdat de werking van deze medicatie beïnvloed kan worden.

Pijnstillers zoals paracetamol zijn wel veilig om te gebruiken, maar NSAID’s vergroten de kans op maag-darmproblemen. Vanwege de brede werking van amitriptyline is het verstandig om altijd met je arts te overleggen wanneer je een ander medicijn gebruiken wilt. Alleen je arts kan namelijk op basis van je gezondheidsprofiel beoordelen welke medicijncombinaties veilig zijn in jouw situatie.

Wat zijn de praktische overwegingen bij amitriptyline gebruik?

De praktische overwegingen bij amitriptyline gebruik zijn vooral het risico dat bijwerkingen hebben op je dagelijks leven. Zo is het onveilig om te rijden met amitriptyline, vooral in het begin van een behandeling, omdat het medicijn vermoeidheid en duizeligheid kan veroorzaken. Ook op het werk of studie kan amitriptyline nadelige effecten hebben. Zo hebben sommige gebruikers last van concentratieproblemen en kun je te maken hebben met plotselinge stemmingswisselingen, volgens psychiater Regina Casper in Journal of Affective Disorders.

Het gebruik van amitriptyline is tijdens de zwangerschap en het geven van borstvoeding risicovol. Wanneer je plannen hebt om zwanger te worden of dit al bent, is het daarom verstandig om alternatieve medicijnen te gebruiken. Overleg dit altijd met je arts. Ook activiteiten zoals sporten kunnen gevaarlijker worden door het gebruik van amitriptyline. Zo kan intensieve beweging bij sommige gebruikers zorgen voor hartkloppingen. Zorg daarnaast dat je altijd voldoende medicijnen met je mee hebt op reis. Wanneer je uit nood plotseling moet stoppen met amitriptyline, kunnen gevaarlijke onthoudingsverschijnselen optreden.

Wat zijn de ervaringen van gebruikers met amitriptyline?

De ervaringen van gebruikers met amitriptyline zijn gemengd, volgens veel verhalen op online medicijnfora. Enerzijds zijn er veel positieve ervaringen van mensen die aangeven dat hun klachten afnamen door het gebruik, zoals het verdwijnen van somberheid, een afname in slaapstoornissen en het verminderen van pijn. Anderzijds klagen veel gebruikers over de vele bijwerkingen, de langzame werking en hoe moeilijk het is om het medicijn snel af te bouwen.

Langdurige gebruikers van amitriptyline zijn over het algemeen positief en geven aan dat het medicijn hen heeft geholpen om een stabieler leven te leiden en klachten langdurig weg te nemen. Wel melden sommige gebruikers dat bijwerkingen toenemen na verloop van tijd. Ze geven als tip ook mee dat het belangrijk is om geduldig te blijven en aan beweging te doen om bijwerkingen te beperken (maar dit wel voorzichtig op te bouwen).

Vooral patiënten met chronische pijn zijn positief over amitriptyline. Mensen die het medicijn gebruiken voor meer korte termijn klachten, en dus relatief snel weer willen afbouwen, zijn vaak negatiever over amitriptyline.

Wanneer is amitriptyline niet geschikt?

Amitriptyline is niet geschikt bij hart-en-bloedvaten problemen zoals een hartritmestoornis of een recent hartinfarct, ernstige leverschade en een overgevoeligheid voor tricyclische antidepressiva. Naast deze contra-indicaties, zijn er ook risicogroepen. Zo moeten ouderen oppassen voor bijwerkingen en leidt amitriptyline vooral bij gebruikers onder de 25 jaar mogelijk tot een toename van zelfmoordgedachten.

Er zijn verschillende alternatieven beschikbaar voor amitriptyline wanneer je om een of andere reden het medicijn niet kunt gebruiken. Naast andere tricyclische antidepressiva zoals nortriptyline, zijn vooral SSRI’s vaak de eerste keuze. Deze hebben minder bijwerkingen en zorgen minder snel voor een afhankelijkheid. Ook zijn er atypische medicijnen voor depressie zoals mirtazapine. Overleg altijd met je arts over de mogelijke medicijnen die je kunt gebruiken. Stop nooit zomaar uit jezelf met amitriptyline, ook wanneer je last hebt van heftige bijwerkingen.

Hoe kan ik de effectiviteit van amitriptyline optimaliseren?

Je kunt de effectiviteit van amitriptyline optimaliseren door een bepaalde levensstijl en het combineren van je medicatie met therapie. Regelmatige slaap, gezonde voeding en voldoende lichaamsbeweging helpen de effectiviteit van antidepressiva te verbeteren, volgens een Japanse studie in Psychiatry and Clinical Neurosciences. Ook het combineren van amitriptyline met psychotherapie ondersteunt de werking. Bovendien dragen veranderingen in je levensstijl en het volgen van therapie bij aan het wegnemen van depressieve klachten. Je kunt zo ook sneller amitriptyline afbouwen.

Voor een optimale behandeling met amitriptyline is het verstandig om een dagboek bij te houden waarin je noteert welke effecten of bijwerkingen je ervaart. Dit kan een arts helpen bij het bepalen van de juiste dosering en het beste tijdstip van inname. Eventueel kan een arts op basis van jouw feedback besluiten dat je beter geholpen kunt worden met alternatieve medicijnen of een andere behandeling.

Veelgestelde vragen