Drugs en medicatie op werkvloer: Rechten, risico's & 'redding'

In Nederland gebruiken werkenden harddrugs zoals XTC en cocaïne vaker dan mensen zonder baan, volgens onderzoek door het Trimbos instituut en onderzoeksorganisatie TNO. Ook zware medicijnen zoals sterke slaappillen worden regelmatig gebruikt (meer dan 6% van de werknemers). Medicijnen en drugs op de werkvloer kunnen voor ernstige problemen zorgen, zowel voor gebruikers als voor andere collega’s op de werkvloer. Op deze pagina vind je uitgebreide informatie over het herkennen van medicijn- en drugsgebruik op werk, wat je als collega of leidinggevende kunt (én mag) doen, en welke hulp beschikbaar is voor jou als werknemer.

Wat zijn de signalen van drugs- en medicijngebruik op de werkvloer?

De signalen van drugs- en medicijngebruik op de werkvloer zijn onder meer veranderingen in prestaties, gedrag en uitstraling. Wanneer een collega of medewerker slechts af en toe verdovende middelen gebruikt op de werkvloer, zijn deze signalen vaak lastig te herkennen. Bij problematisch gebruik kan de (verslaafde) werknemer de gevolgen slechter verbergen voor collega’s en een leidinggevende. Dit komt onder meer door het verlies van controle over het gebruik en de drang om steeds hogere doseringen in te nemen. Recreatief drugsgebruik in het privéleven kan zo leiden tot een werkprobleem, doordat iemand dan ook high wilt zijn tijdens het werken of onder werktijd moet gebruiken om zich goed te blijven voelen.

Bij het gebruik van medicijnen kan het lastig zijn om onderscheid te maken tussen medisch gebruik en misbruik, volgens een studie uit 2015 in Substance Abuse. Naast een medische indicatie, zoals een chronische ziekte, zijn de dosering en de frequentie van gebruik erg belangrijk. Ook met een valide reden voor medicijngebruik kan iemand nog steeds medicijnen misbruiken.

Enkele signalen van drugs- en medicijngebruik op de werkvloer zijn:

• Gedragsveranderingen: De persoon wisselt vaak plotseling van stemming, reageert meer prikkelbaar of angstig, en verandert in het contact met collega’s of andere werknemers.
• Veranderingen in functioneren: De persoon komt steeds vaker te laat of verzuimt, maakt meer fouten en kan zich lastiger concentreren, en negeert vaak veiligheidsrichtlijnen.
• Fysieke veranderingen: De persoon verwaarloost zichzelf uiterlijk gezien, is regelmatig moe, verandert behoorlijk in gewicht, krijgt last van trillende handen of slechte balans, en heeft vaak rode ogen of veranderingen in de grootte van de pupillen.

Signalen herkennen bij verschillende drugs en medicijnen

Medicijnen en drugs op de werkvloer kunnen voor erg verschillende effecten zorgen. Stimulerende drugs en medicijnen zoals cocaïne en methylfenidaat zorgen vaak voor meer energie en alertheid, verwijde pupillen en gesprekken waarin iemand telkens van de hak op de tak springt. Opiaten zoals heroïne en oxycodon zorgen vooral voor sufheid, kleine pupillen en symptomen van misselijkheid. Cannabis verhoogt de eetlust, zorgt vaak voor rode ogen en maakt iemand erg ontspannen of juist angstig. Andere psychoactieve stoffen zoals ketamine zorgen vaak ook voor verwardheid en ongepast (of bizar) gedrag.

Wat kun je doen als collega bij vermoedens van drugs- of medicijnproblemen?

Bij vermoedens van drugs- of medicijnproblemen kun je als collega een belangrijke rol spelen bij het signaleren en bespreekbaar maken van het middelengebruik. In een vertrouwelijk gesprek kun je je zorgen delen met je collega. Je kiest hiervoor een rustige en persoonlijke omgeving waar de ander zich op z’n gemak voelt. In het gesprek is het belangrijk dat je de collega niet beschuldigt of stigmatiseert. Op basis van je observaties kun je aangeven dat je je zorgen maakt. Je geeft je collega dan de gelegenheid om het gedrag uit te leggen. In het gesprek focus je je zo zo op je eigen gevoelens en informatie. Tegelijkertijd is het belangrijk om goed te luisteren en kun je collega’s steun aanbieden tijdens het gesprek.

Er zijn ook dingen die je niet moet doen wanneer je collega’s probeert te helpen die medicijnen en drugs gebruiken op de werkvloer, volgens Amerikaanse onderzoekers in Journal of Occupational Health Psychology. Je bent namelijk geen hulpverlener en moet duidelijke grenzen stellen aan wat je wel en niet kunt doen. Je bent niet verantwoordelijk voor het gedrag van je collega en hoeft niet de schuld over te nemen wanneer je collega voor gevaarlijke situaties zorgt of werk niet goed uitvoert met grote financiële gevolgen. Dit zijn juist momenten waarop je je zorgen over een collega moet delen met leidinggevenden of de HR-afdeling. Wees ook geen enabler: bied geen steun aan die drugs gebruiken of medicijnmisbruik verder mogelijk maakt, zoals financiële hulp.

Wat is de rol van een werkgever bij drugs- en medicatieproblemen?

De rol van een werkgever bij drugs- en medicatieproblemen is een combinatie van preventie, interventie en ondersteuning. Als werkgever heb je hierbij te maken met zowel rechten als plichten. Enerzijds zijn er logische regels over het gebruik van alcohol, drugs en medicijnen onder werktijd. Anderzijds heb je als werkgever ook te maken met verschillende plichten wanneer je bepaalde maatregelen zou willen treffen (zoals een ontslag op staande voet).

Lees meer over de juridische kant van verslaving op de werkvloer

Preventie

Preventie bij drugs-en medicatieproblemen bestaat allereerst uit duidelijke richtlijnen over het gebruik van Alcohol, Drugs of Medicijnen (ADM) door werknemers. Met een goed ADM-beleid op de werkvloer voorkom je onduidelijkheid en weten medewerkers wat sancties zijn op middelengebruik onder werktijd. Ook een gezond werkklimaat waar problemen bespreekbaar zijn en stress zoveel mogelijk vermeden wordt kan helpen bij het beperken van medicijnen en drugs op de werkvloer.

Interventie

Interventie bestaat allereerst uit een zorgplicht voor al je werknemers: je moet een veilige en gezonde werkomgeving bieden. Dit betekent dat leidinggevenden en medewerkers getraind kunnen worden op het signaleren en bespreken van signalen dat iemand alcohol, drugs of medicijnen gebruikt. Sommige werkomgevingen staan het gebruik van drugsscreenings toe. Volgens de Autoriteit Persoonsgegevens mag dit alleen bij beroepen in de Scheepvaartwet, Spoorwegwet, Wet lokaal spoor en Wet luchtvaart.

Wanneer een overtreding van het ADM-beleid is vastgesteld, kun je als werkgever maatregelen treffen. Het makkelijkst is wanneer deze al duidelijk zijn beschreven in het ADM-beleid. De werknemers zijn dan al akkoord gegaan met de straf van een overtreding. In Nederland is een ontslag op staande voet niet gebruikelijk bij een eerste overtreding. Wel kan de situatie verschillen afhankelijk van de arbeidsovereenkomst.

Ondersteuning

Naast een zorgplicht voor de werkvloer heeft de werkgever ook een zorgplicht voor de werknemers die worstelen met alcohol of drugs. In het ADM-beleid kan al worden vastgelegd welke mogelijkheden voor ondersteuning er zijn bij een verslaving of problematisch gebruik van verdovende middelen. Hieronder wordt ook verder uitgelegd welke professionele hulp beschikbaar is voor werknemers die worstelen met het gebruik van medicijnen en drugs. Daarnaast biedt de werkgever vaak ondersteuning via de optie van een re-integratietraject, waarbij de werknemer begeleid wordt bij een terugkeer op de werkvloer.

Welke professionele hulp is beschikbaar voor werknemers met drugs- of medicijnproblemen?

Professionele hulp beschikbaar voor werknemers met drugs- of medicijnproblemen is allereerst de bedrijfsarts. Deze speelt een cruciale rol in het signaleren en diagnosticeren van problemen. Door het beroepsgeheim van deze functie kunnen werknemers ook vertrouwelijke informatie delen zonder direct te vrezen voor hun baan of andere sancties op werk. Tegelijkertijd kan de bedrijfsarts meestal niet zelf de hulp aanbieden die nodig is voor herstel. Bij ernstig middelengebruik en verslaving zal de bedrijfsarts je daarom doorverwijzen naar de gespecialiseerde verslavingszorg.

Werkende mensen hebben verschillende behandelopties voor drugs- en medicijnproblemen. Een detox kan nodig zijn om allereerst lichamelijk af te kicken. In veel gevallen kun je dit combineren met werk. Bij een ambulante detox kun je lichamelijk ontwennen van een verslaving zonder grote impact op verplichtingen in het dagelijks leven. Eventueel neem je in de eerste week, waarin ontwenningsverschijnselen het heftigst zijn, een paar dagen verlof op of verminder je je takenlijst. Na een detox is het belangrijk om in therapie te gaan. Dit kan online, in groepen met lotgenoten of persoonlijk met je eigen therapeut. Vaak worden de kosten van een detox en therapie vergoed door je verzekeraar, zolang je een verwijzing hebt van je huisarts of bedrijfsarts.

Sneller afkicken in een kliniek voor werknemers en professionals

Er zijn ook meer snelle methodes om van een drugs- of medicijnprobleem af te komen. Verslavingsklinieken bieden vaak gespecialiseerde programma’s aan waar professionals een paar weken lang intensief werken aan het stoppen met hun middelengebruik. Je krijgt dan 24/7 begeleiding en hoogwaardige zorg. In Nederland kampen dit soort programma’s vaak wel met lange wachttijden, waardoor veel professionals in plaats daarvan kiezen voor een verslavingskliniek in het buitenland.

Hoe bespreek je drugs- of medicijnproblemen met je werkgever?

Je bespreekt drugs- of medicijnproblemen met je werkgever door open en eerlijk uit te leggen waar je mee worstelt en te benadrukken dat je voor deze problemen actief hulp zoekt. Bij voorkeur voer je zo’n gesprek in een rustige omgeving zonder pottenkijkers. Tijdens het gesprek leg je duidelijk uit wat de impact van de problemen is en hoe je deze problemen hoopt op te lossen. Deze openheid en proactiviteit helpt later om aanpassingen op de werkvloer makkelijk door te voeren, waardoor je herstel beter vast houdt.

Tegelijkertijd heb je in veel gevallen ook de optie om je werkgever niet volledig te informeren. Via algemene aanbevelingen van de bedrijfsarts richting de werkgever kun je dan jezelf beperken tot ‘medische problemen’ die ‘medische behandeling’ nodig hebben en je prestaties op werk beïnvloeden. Dit maakt het voeren van het gesprek zelf mogelijk makkelijker. Wel kan de relatie met een werkgever verstoord raken door openheid te weigeren. Ook zijn aanpassingen op de werkvloer lastiger te verantwoorden, zoals flexibele werktijden, het aanpassen van het drankenaanbod bij bedrijfsevenementen en (tijdelijke) aanpassingen van je takenpakket.

Wat is belangrijk bij de terugkeer naar werk na behandeling?

Belangrijk bij de terugkeer naar werk na behandeling is dat je zorgvuldig re-integreert om een terugval te voorkomen. Na een afkickbehandeling bouw je verantwoord op door stapsgewijs weer meer werkuren en – taken op te nemen. Hoelang deze geleidelijke terugkeer duurt verschilt per situatie, maar een maand of langer is gebruikelijk, volgens werkgeversvereniging AWVN. Meerdere aanpassingen kunnen helpen bij zo’n succesvolle re-integratie. Naast een flexibele werktijd en aangepaste taken kun je hierbij ook denken aan een nieuwe, rustige werkplek.

Bepaalde triggers op de werkvloer blijven echter onvermijdelijk. Hoewel het belangrijk is om triggers vooraf te identificeren, is het nog belangrijker om te weten hoe je met deze succesvol omgaat. In de nazorgbehandeling is veel aandacht voor copingmechanismen. Denk aan ademhalingsoefeningen, meditatie of het zoeken van ondersteuning bij een vertrouwde collega. Ook een gezonde levensstijl is erg belangrijk. Je werkgever betrek je bij je herstelplan door open te communiceren over persoonlijke uitdagingen en samen duidelijke afspraken te maken over je terugkeer naar werk.

Hoe voorkom je terugval na behandeling in een werkcontext?

Je voorkomt terugval na behandeling in een werkcontext met een duidelijk terugvalpreventieplan. Hierin staat hoe je omgaat met werkstress, wat je doet wanneer drugs worden gebruikt door andere collega’s en wie je kunt aanspreken bij moeilijke momenten op werk. Ook is het belangrijk dat je leert om vroege waarschuwingssignalen van terugval te herkennen en hier op tijd aandacht aan te geven. Denk aan negatieve gedachten en gevoelens, cravings en het overtreden van je vooraf gestelde grenzen.

Strategieën die helpen bij het voorkomen van terugval in een werkcontext zijn:

• Zelfzorg: Zorg voor voldoende slaap en lichaamsbeweging, gezonde voeding en ontspanningsmomenten tijdens het werk.
• Stressmanagement: Leer signalen van stress op tijd te herkennen, trek op tijd aan de bel bij je leidinggevende om taken af te dragen aan anderen en gebruik technieken zoals ontspanningsoefeningen om stress te verlagen.
• Triggermanagement: Identificeer welke mensen, situaties of plaatsen je triggeren om te gebruiken en probeer deze te vermijden.
• Grenzen: Stel duidelijke grenzen tussen je werk- en privéleven om overwerken en extra werkstress te voorkomen.
• Ondersteuning: Zorg dat je een paar contacten klaar hebt liggen om in moeilijke momenten steun van te krijgen, zoals een vertrouwenspersoon of vertrouwde collega op werk.

Wat zijn specifieke uitdagingen bij verschillende beroepsgroepen?

Specifieke uitdagingen bij verschillende beroepsgroepen zijn onder meer toegang tot medicijnen of drugs op de werkvloer, een hoge werkdruk en lange werktijden. In de horeca en uitgaansbranche is bijvoorbeeld een cultuur waarin alcohol en drugs sociaal geaccepteerd zijn en waar je snel getriggerd kunt worden. Een veilige plek bieden waar mensen met hun problemen terecht kunnen is daarom belangrijk. In de zorgsector is medicatie erg toegankelijk en is er veel emotionele belasting, waardoor het risico op zelfmedicatie groot is. Naast een strikt beheer van de voorraad, is aandacht voor psychosociale ondersteuning daarom erg nuttig.

Ook andere beroepen met een hoge werkdruk, zoals in de financiële sector en IT-sector, moeten aandacht hebben voor een gezonde werk-privébalans en stressmanagement. Door een open cultuur te creëren waarin problemen bespreekbaar zijn, en het aanbieden van coaching, worden risicofactoren voor drugs- en medicijngebruik beperkt. Bij veiligheidskritische beroepen is deze preventie ook erg nuttig, naast de duidelijke protocollen en mogelijke drugstesten die werknemers kunnen ondergaan.

Waar kun je terecht voor direct advies en hulp bij drugs- en medicijnproblemen?

Voor direct advies en hulp bij drugs- en medicijnproblemen kun je terecht bij verschillende gespecialiseerde hulplijnen. Werknemers met verslavingsproblemen kunnen bijvoorbeeld de Druglijn bellen. Je huisarts of bedrijfsarts kan ook gericht advies geven of je doorverwijzen naar een afkickkliniek. In ons overzicht van afkickklininieken vind je geschikte klinieken per type verslaving. Daarnaast zijn er in Nederland veel zelfhulpgroepen actief, zowel algemene als groepen die zijn gespecialiseerd in bepaalde drugs- en medicijnverslavingen.

Als werkgever kun je voor advies bij incidenten met drugs op de werkvloer terecht bij organisaties zoals het Trimbos instituut. Deze biedt onder meer factsheets en campagnematerialen die je kunt gebruiken voor voorlichting onder werknemers. Ook kunnen arbodiensten helpen met advies over preventie en de begeleiding van re-integratie van werknemers die terugkeren na een behandeling.

Zoek jij hulp voor een verslaving? Bel direct onze hulplijn via 020 – 532 0030. Onze ervaren medewerkers geven advies over de mogelijkheden voor hulp of een behandeling in jouw situatie. Of bekijk de mogelijkheden voor een acute opname.

Veelgestelde vragen