Gabapentine: Werking, afbouwen en afhankelijkheid

Gabapentine is een effectief medicijn voor epilepsie en zenuwpijnen maar bevat voor gebruikers wel een risico op verslaving. Hoewel de kalmerende en pijnverlichtende werking van gabapentine brede toepassingen heeft, moet je altijd goed de gebruiksinstructies van je arts opvolgen. Zo mag je het medicijn alleen geleidelijk opbouwen en kun je niet plotseling stoppen met het gebruik. Op deze pagina vind je informatie over de werking en toepassingen van gabapentine, wat veilige doseringen zijn en hoe je de kans op ontwenning beperkt.

Inhoud

Wat is gabapentine?

Gabapentine is een medicijn dat wordt gebruikt bij epilepsie en zenuwpijnen. Het helpt om epileptische aanvallen onder controle te houden en verlicht de klachten bij zenuwpijnen. Gabapentine, soms geschreven als gabapentin, behoort tot de groep anti-epileptica. Het medicijn stond jarenlang vooral bekend onder de merknaam Neurontin, van de geneesmiddelenfabrikant Pfizer. In 2004 verliep het patent van Pfizer op gabapentine. Sindsdien zijn er ook generieke geneesmiddelen beschikbaar met de werkzame stof.

Toepassingen van gabapentine

Gabapentine werd oorspronkelijk ontwikkeld als een anti-epilepticum. In de loop der jaren zijn ook verschillende andere toepassingen van gabapentine ontdekt. Tegenwoordig wordt het onder meer veel ingezet bij zenuwpijnen, zoals perifere neuropathische pijn. Daarnaast wordt het medicijn ‘off-label’ voorgeschreven voor andere aandoeningen. Zo kan het helpen bij angststoornissen en bipolaire stoornis, volgens een studie uit 2022 in Molecular Psychiatry. Ook zou het helpen bij het bestrijden van ontwenningsverschijnselen bij een verslaving aan alcohol en opioïden, hoewel dit door het verslavingspotentieel van gabapentine niet wordt aanbevolen.

Enkele toepassingen van gabapentine zijn:

Epilepsie
Neuropathische pijn, zoals door diabetes, gordelroos en zenuwbeschadigingen
Rusteloze benen syndroom
Angststoornissen en bipolaire stoornis
Slapeloosheid
Ontwenning bij alcohol- en drugsverslaving

Werking van gabapentine

Gabapentine beïnvloedt de communicatie tussen cellen in het zenuwstelsel en zorgt dat bepaalde neurotransmitters tijdelijk anders werken. Deze belangrijke stoffen functioneren als boodschappers in je hersenen en het zenuwstelsel. Gabapentine heeft vooral invloed op de remmende neurotransmitter GABA. Het zou volgens onderzoekers in Epilepsy Research de activiteit van GABA verhogen, waardoor meer zenuwsignalen (zoals pijn) worden afgeremd. Ook heeft gabapentine mogelijk invloed op sommige GABA-receptoren, waardoor de gevoeligheid van deze receptorcellen verandert.

De precieze werking van gabapentine is echter nog niet volledig duidelijk. Dit komt onder meer doordat wetenschappers nog niet alles begrijpen van het complexe zenuwstelsel en hoe dit medicijn deze beïnvloedt. Daarom wordt er ook nog voortdurend onderzoek gedaan naar mogelijk nieuwe toepassingen van gabapentine voor andere aandoeningen.

Dosering en toediening

Gabapentine is beschikbaar in capsules, tabletten en (minder populair) als vloeistof. De juiste dosering gabapentine is afhankelijk van de aandoening waarvoor je het medicijn wilt gebruiken. Volgens het Farmacotherapeutisch Kompas van het Zorginstituut Nederland ligt een onderhoudsdosering voor epilepsie bijvoorbeeld op 900 tot 3600 mg per dag in 3 doses, maar kan ook 4800 mg per dag nog verdragen worden. Bij perifere neuropathische pijn en andere zenuwpijnen is de aanbevolen dosering per dag tussen de 900 tot 3600 mg per dag, waarbij het gebruik na 5 maanden klinisch beoordeeld moet worden.

Een dosering gabapentine moet altijd langzaam worden opgebouwd. Een begindosering van 900 mg per dag moet bijvoorbeeld in drie dagen worden opgebouwd met stapjes van 300 mg. Voor de opbouw van een dagelijkse dosis van 1800 mg staat minimaal één week. Voor een dosering van 2400 mg moeten minimaal twee weken van opbouw plaatsvinden, en een dosis van 3600 mg kost minimaal drie weken de tijd om naartoe te werken.

Wat zijn de bijwerkingen van gabapentine?

De bijwerkingen van gabapentine zijn vooral slaperigheid, duizeligheid, virale infectie en koorts. Deze komen bij meer dan 10% van alle gebruikers voor, volgens de bijsluiter van het medicijn. Sommige bijwerkingen variëren met de leeftijd van gebruikers. Zo kunnen depressie, seksuele disfunctie en urine incontinentie in alle leeftijdsgroepen voorkomen, maar leidt het medicijn voor speciale bijwerkingen bij kinderen (agressief gedrag en hyperkinesie bijvoorbeeld). Gabapentine kan in zeldzame gevallen tot zeer ernstige bijwerkingen leiden, waaronder geestelijke aftakeling, suïcidale gedachten en ademhalingsdepressie.

Bij gabapentine wordt ook gewaarschuwd om niet abrupt te stoppen met het gebruik. Dit kan namelijk leiden tot ernstige lichamelijke reacties. Overleg daarnaast altijd met je behandelend arts over het combineren van gabapentine met andere medicatie. Er bestaat namelijk een risico op interacties met andere medicijnen.

Mogelijke bijwerkingen van gabapentine zijn:

Slaperigheid en vermoeidheid
Koorts
Duizeligheid en misselijkheid
Virale infectie
Maag-darmklachten
Acuut nierfalen
Toename eetlust
Allergische reacties
Veranderde reflexen
Zeldzame bijwerkingen waaronder bewustzijnsverlies en ademhalingsdepressie

Interacties

Je kunt gabapentine niet zomaar combineren met andere medicijnen vanwege het risico op interacties. De werking van gabapentine of je andere medicatie wordt dan beïnvloed. Zo kan de werking van een medicijn sterker of zwakker worden en kunnen onvoorspelbare effecten optreden. Het is belangrijk om altijd met je arts te overleggen over andere medicijnen die je gebruikt.

Enkele medicijnen en middelen met mogelijke interacties met gabapentine zijn:

Middelen met een verdovende werking op het centrale zenuwstelsel, waaronder alcohol, benzodiazepinen en opiaten zoals morfine en fentanyl
Andere medicatie voor epilepsie
De pil
Bepaalde antibiotica

Gebruik tijdens zwangerschap en borstvoeding

Volgens bestaand onderzoek heeft het gebruik van gabapentine geen groot risico voor de zwangerschap en voor de borstvoeding van je kind. Dit stelt onder meer de neuroloog Georgia Montouris in Epilepsy & Behaviour. Wel zijn er enkele studies waaruit een licht verhoogd risico op aangeboren afwijkingen naar voren komt door het gebruik van gabapentine tijdens de zwangerschap, zoals een studie uit 2013 in Neurology.

Voor zwangere vrouwen met epilepsie zal een arts per geval de afweging maken of de risico’s opwegen tegen de voordelen van gebruik. Omdat gabapentine in kleine hoeveelheden wordt afgegeven via de borstmelk, moet je ook altijd overleggen met een arts voordat je gabapentine kunt gebruiken.

Enkele voorzorgsmaatregelen bij gebruik van gabapentine tijdens de zwangerschap en borstvoeding zijn:

Communiceer open met je arts over je zwangerschap of borstvoedingsperiode voordat je start met gabapentine
Ga regelmatig langs voor controle tijdens de zwangerschap en borstvoeding om de ontwikkeling van de baby te monitoren.
Maak altijd met een arts een zorgvuldige afweging van risico’s en voordelen voor jou en je baby

Afbouwen van gabapentine

Het gebruik van gabapentine mag nooit zomaar worden gestopt, maar moet altijd geleidelijk worden afgebouwd. Plotseling stoppen met gabapentine kan namelijk zorgen voor vervelende ontwenningsverschijnselen, van slaapstoornissen en angstgevoelens tot misselijkheid, spierpijn en hoofdpijn. Ook kunnen ernstige ontwenningsverschijnselen voorkomen zoals hallucinaties en aanvallen. Dit heeft te maken met de gewenning aan de medicatie, volgens onderzoek uit 2019 in The American Journal of Drug and Alcohol Abuse.

Een afbouwschema wordt altijd opgesteld in overleg met een arts. Meestal wordt de dosering per week of twee weken verlaagd met 300 mg. In de praktijk betekent dit dat het afbouwen vaak een of meerdere maanden duurt. Je arts zal samen met jou bekijken in hoeverre je nadelige effecten van het afbouwen ondervindt. Zo kan alternatieve medicatie worden voorgeschreven.

Een voorbeeld van een afbouwschema voor gabapentine vind je hieronder:

	Ochtend	Middag	Avond
Week 1	900 mg	900 mg	900 mg
Week 2	600 mg	900 mg	900 mg
Week 3	600 mg	600 mg	900 mg
Week 4	600 mg	600 mg	600 mg
Week 5	300 mg	600 mg	600 mg
Week 6	300 mg	600 mg	600 mg
Week 7	300 mg	300 mg	600 mg
Week 8	300 mg	300 mg	300 mg
Week 9	x	300 mg	300 mg
Week 10	x	x	300 mg
Week 11	x	x	x

Voordbeeld afbouwschema Gabapentine

Verband met verslaving

Gabapentine wordt in toenemende mate gelinkt aan een risico op afhankelijkheid en misbruik, zoals in uit 2018 in Substance Abuse: Research and Treatment. Dit komt doordat het medicijn bij gebruikers kan zorgen voor gevoelens van intense blijdschap en geluk. Daarnaast heeft gabapentine een prettige, kalmerende werking. Vooral mensen met een voorgeschiedenis van verslaving lopen risico om afhankelijk te worden van gabapentine. Ook off-label gebruik van gabapentine zou grotere risico’s met zich mee dragen.

Lees wat een medicijnverslaving inhoudt

Symptomen van gabapentine verslaving

Mogelijke symptomen van een verslaving aan gabapentine zijn:

Steeds hogere doses nemen om hetzelfde effect te bereiken (verhoogde tolerantie)
Onvermogen om te stoppen en een sterk verlangen ervaren om te gebruiken (craving)
Last van ontwenningsverschijnselen bij het plotseling stoppen of flink reduceren van een dosering
Gebruik buiten medische redenen
Het gebruik van gabapentine verbergen voor de omgeving en je arts

Behandeling van gabapentine verslaving

Een behandeling van gabapentine verslaving draait vooral om een begeleide medische detox. In sommige gevallen kan besloten worden om deze in een kliniek te doen. Wanneer je lichamelijk bent ontwend van gabapentine, kun je daarnaast in therapie gaan. Je leert hier beter te begrijpen waarom je verslaafd bent en ontwikkelt tools om het verslavend gedrag tegen te gaan. Vooral cognitieve gedragstherapie is erg effectief bij verslaving. Daarnaast kun je aanvullende medicijnen voorgeschreven krijgen om je te helpen bij de ontwenning (farmacotherapie).

Zoek jij hulp voor een afhankelijkheid aan gabapentine? Of maak je je zorgen over een familielid? Bel vandaag 020 – 532 0030 en krijg persoonlijk advies van onze medewerkers over de meest geschikte behandelopties in jouw situatie.

Veelgestelde vragen over Gabapentine

Kan ik verslaafd raken aan gabapentine?

Ja, sommige gebruikers kunnen een afhankelijkheid opbouwen aan gabapentine. Het medicijn zorgt namelijk al snel voor tolerantie en heeft daarnaast euforische en kalmerende effecten op gebruikers.

Hoe lang duurt het voordat gabapentine werkt?

Het duurt voor de meeste mensen gemiddeld twee tot vier weken voordat gabapentine voor merkbare effecten zorgt. Dit komt onder omdat de dosering van het medicijn langzaam moet worden opgebouwd.

Mag ik autorijden als ik gabapentine gebruik?

Ja en nee; autorijden wordt in principe niet aangeraden wanneer je gabapentine gebruikt vanwege het risico op bijwerkingen zoals duizeligheid, slaperigheid en een afname in je concentratievermogen. Sommige mensen zijn echter gevoeliger voor bepaalde bijwerkingen en effecten van het medicijn dan anderen, waardoor je altijd met je arts kunt overleggen over de do’s en don’ts met gabapentine gebruik.

Kan ik alcohol drinken tijdens het gebruik van gabapentine?

Nee, je kunt geen alcohol drinken tijdens het gebruik van gabapentine. De combinatie van alcohol en gabapentine vergroot het risico op ernstige bijwerkingen, waaronder ademhalingsdepressie, en kan het exacte werkingsmechanisme van het medicijn beïnvloeden waardoor het minder goed werkt.

Zijn er alternatieven voor gabapentine?

Ja, er zijn verschillende alternatieven voor gabapentine beschikbaar afhankelijk waarvoor je het medicijn gebruikt. Voor perifere neuropathische pijn (zenuwpijnen die lang aanhouden) kun je mogelijk switchen naar pregabaline, tricyclische antidepressiva en SNRI’s (niet te verwarren met SSRI’s). Voor epilepsie zijn er verschillende andere anti-epileptica beschikbaar.

Hoe moet ik gabapentine bewaren?

Bewaar gabapentine op kamertemperatuur op een droge plek (vermijd vochtige omgevingen zoals de badkamer) en houd het buiten bereik van kinderen.

Kan ik stoppen met gabapentine als mijn klachten over zijn?

Je kunt alleen in overleg met een arts stoppen met gabapentine wanneer je klachten over zijn. Je arts beoordeelt je situatie en stelt in overleg met jou een geleidelijk afbouwschema op, zodat je geen last krijgt van heftige ontwenningsverschijnselen.