Wat is gewenning aan medicatie?

Gewenning aan medicatie is een proces waarbij medicijnen steeds minder effectief worden, waardoor je een dosering moet verhogen om dezelfde effecten te bereiken. Gewenning aan medicatie is gevaarlijk omdat het leidt tot onverantwoord medicijngebruik en mogelijke afhankelijkheid. Wanneer je een dosering blijft verhogen, zeker van pijnstillers en sterke kalmeringsmiddelen, kun je een medicijnverslaving ontwikkelen. Ook neemt de kans op ernstige bijwerkingen en andere gezondheidsrisico’s toe door gewenning. Op deze pagina leggen we uit hoe gewenning precies werkt en aan welke symptomen je het kunt herkennen. Ook bespreken we gewenning bij benzodiazepinen en antidepressiva.

Wat is gewenning van medicatie?

Gewenning van medicatie is een proces waarbij het lichaam steeds minder reageert op de werking van een medicijn. Je hebt hierdoor een steeds hogere dosis nodig van een medicijn om dezelfde positieve effecten te ervaren. Gewenning van medicatie wordt ook wel tolerantie genoemd. Wanneer iemand langdurig bepaalde medicijnen gebruikt, ontstaat door gewenning het risico op een medicijnverslaving. Vooral sterke pijnstillers en slaapmiddelen hebben dit risico, volgens een studie uit 2011 in Drug and Alcohol Review.

Algemene definitie

De algemene definitie van gewenning van medicatie is dat het lichaam door herhaald gebruik steeds minder reageert op een medicijn. Dit is een geleidelijk proces waarbij verschillende factoren een rol spelen. Zo worden stoffen sneller afgebroken door aanpassingen in het lichaam en raken receptoren in de hersenen gewend aan de externe prikkels van een medicijn. Gewenning is vooral een risico bij verslavende medicijnen. Je kunt dan in korte tijd een geestelijke en lichamelijke afhankelijkheid ontwikkelen. Wanneer je probeert te stoppen met een medicijn, krijg je dan last van ernstige en levensgevaarlijke ontwenningsverschijnselen.

Ontwikkeling van gewenning

Medicatie leidt op meerdere manieren tot gewenning in het lichaam en de hersenen. Dit is een geleidelijk proces waarvan de snelheid en de precieze mechanismen afhangen van de medicatie en individuele factoren. Bij anxiolytica (angstremmers) zoals Xanax en diazepam gaat dit proces een stuk sneller dan bij pijnmedicatie zoals paracetamol en ibuprofen, volgens Amerikaans onderzoek uit 2011 in het medische blad Drug Safety.

Initiële gebruiksfase

Wanneer je een medicijn voor het eerst gebruikt, ervaar je de volledige effecten zoals pijnverlichting en een betere nachtrust. Ook kunnen bijwerkingen optreden. Een arts zal bij verslavende geneesmiddelen meestal eerst een lage dosering voorschrijven. Hierdoor vermindert de kans op bijwerkingen en kan het proces van gewenning worden beperkt.

Verhoogde gewenning

Na regelmatig gebruik went het lichaam aan de inname van de nieuwe stoffen. Het ontwikkelt dan verbeterde mechanismen om deze stoffen sneller af te breken en uit het lichaam te krijgen, volgens Japanse wetenschappers in Human Psychopharmacology. Zo kan de productie van enzymen worden verhoogd en weet de lever sneller giftige stoffen te verwerken. Hierdoor houden effecten van een medicijn korter aan. Ook je hersenen wennen geleidelijk aan de effecten van bepaalde medicatie. De werking op het zenuwstelsel neemt af doordat receptoren van zenuwcellen na langdurig gebruik minder gestimuleerd raken door de externe prikkels. Daarnaast maakt het lichaam zelf steeds minder stoffen aan die door het medicijn worden nagebootst.

Gevolgen van verhoogde gewenning

Naarmate je lichaam went aan de effecten van een medicijn, heb je voor hetzelfde effect een steeds hogere dosis nodig. Als gevolg hiervan neemt het risico op ernstige bijwerkingen en een overdosis toe. Door de afgenomen effectiviteit kun je ook meer last krijgen van de aandoening waarvoor je de medicatie gebruikt. Bij een hoge gewenning ontstaat vaak lichamelijke afhankelijkheid. Je krijgt dan last van ontwenningsverschijnselen wanneer je wilt stoppen met je medicatie of minder in wilt nemen.

Enkele gevolgen van verhoogde gewenning zijn:

• Verminderde effectiviteit, terugkeer klachten van aandoening waarvoor je medicatie gebruikt
• Onveilig hoge doseringen innemen, grote kans op ernstige bijwerkingen en overdosis
• Lichamelijke afhankelijkheid, last krijgen van ontwenningsverschijnselen wanneer je wilt stoppen

Wat zijn symptomen van gewenning aan medicatie?

Symptomen van gewenning aan medicatie zijn onder meer dat een medicijn minder effectief wordt en dat je last krijgt van ontwenningsverschijnselen wanneer je wilt stoppen met een geneesmiddel. Door symptomen op tijd te herkennen kun je ervoor zorgen dat een medicijnverslaving voorkomen blijft. Grijp echter nooit in zonder professionele hulp en overleg altijd met je arts wanneer je denkt gewend te raken aan een medicijn.

Enkele symptomen van gewenning aan medicatie zijn:

• Verminderde effectiviteit: De klachten waarvoor je een geneesmiddel neemt gaan niet meer zo makkelijk weg
• Hogere dosis noodzakelijk: Je hebt steeds hogere doseringen nodig van een medicijn
• Meer bijwerkingen: Door langere tijd hoge dosissen in te nemen, krijg je steeds meer last van vervelende bijwerkingen
• Ontwenningsverschijnselen: Wanneer je een tijdje het medicijn niet inneemt, krijg je last van ontwenningsverschijnselen zoals misselijkheid, hartkloppingen en angst

Voorbeelden van medicatie gewenning

Gewenning aan medicatie komt in principe bij elk geneesmiddel voor. Er zijn echter enkele groepen medicatie waarbij het risico op gewenning (en verslaving) groter is. Dit heeft vaak te maken met de werking van deze medicijnen op het centrale zenuwstelsel (de hersenen), volgens farmacoloog Adam Kaye in het vooraanstaande Ochsner Journal. Als gebruiker moet je voor deze medicijnen erg voorzichtig zijn en strikt de gebruiksvoorschriften van een arts naleven.

Bekende voorbeelden van medicatie gewenning zijn:

• Pijnstillers (opioïden)
• Benzodiazepinen
• Antidepressiva
• Andere medicijnen

Pijnstillers (Opioïden)

Het risico op gewenning is vooral groot bij pijnmedicatie voor matige tot ernstige pijn. Effectieve pijnstillers blokkeren pijnsignalen of proberen deze af te remmen terwijl ze onderweg zijn naar de hersenen, in plaats van de oorzaak van deze pijn te bestrijden. Meestal zijn dit opioïde pijnstillers.

Ontwenning bij opioïde pijnstillers ontstaat op drie verschillende manieren:

• Moeilijke binding met receptoren: Opiaten binden zich met opioïde receptoren in het zenuwstelsel om effectief pijnsignalen af te remmen en blokkeren. Door regelmatig gebruik wordt deze verbinding met opioïde receptoren steeds moeilijker, waardoor minder signalen kunnen worden afgeremd. Je hebt dan hogere dosissen nodig om voldoende pijnsignalen af te remmen.
• Lichamelijke aanpassingen: Het lichaam went aan de werking van opiaten en past zich hierop aan bij langdurig gebruik. Het verhoogt bijvoorbeeld langzaam de activiteit van pijnsignalen om onder het onderdrukkende effect van het medicijn uit te komen.
• Verstoorde balans neurotransmitters: Gewenning ontstaat daarnaast doordat opiaten de balans van neurotransmitters in het lichaam veranderen. Deze belangrijke zenuwcellen dragen bij aan hoe pijn wordt ervaren en verwerkt, en geven ook een fijn gevoel. Naarmate je langer opiaten gebruikt, wen je aan de extra prikkels van verminderde pijnwaarneming. Hierdoor ontstaat uiteindelijk verslaving.

Benzodiazepinen

Gewenning bij kalmeringsmiddelen treedt vooral op bij benzodiazepinen. Deze groep slaap- en kalmeringsmiddelen wordt meestal maar enkele weken lang voorgeschreven vanwege het grote risico op verslaving. Benzodiazepinen werken door tijdelijk de activiteit van neurotransmitters zoals GABA en glutamaat te veranderen, die een belangrijke rol spelen bij angst en slaap. Na korte tijd neemt de gevoeligheid van en het aantal receptoren echter al af, waardoor je een hogere dosis nodig hebt voor dezelfde effecten.

Gewenning bij benzodiazepinen ontstaat ook doordat bij langdurig gebruik het lichaam de ‘spiegel’ van de belangrijke neurotransmitters verlaagt, volgens een studie uit 2003 in Journal of Clinical Psychiatry. Het wacht dan op de externe stimulans die een benzo afgeeft. Hierdoor kan een ‘normale’ dosering niet meer dezelfde kalmerende en slaapbevorderende effecten geven en moet je een hogere dosering innemen.

Antidepressiva

Gewenning bij antidepressiva ontstaat op meerdere manieren en is afhankelijk van het type antidepressivum dat je neemt. Een bekende vorm van gewenning heet ‘antidepressiva tachyfylaxie’. Ruim 1 op de 5 gebruikers van SSRI’s, een groep populaire antidepressiva, krijgt hiermee te maken, volgens psychiater-onderzoeker Steven Targum in Innov Clin Neurosci. Door langdurig gebruik bouw je dan gewenning op of krijg je last van acute ontwenning, waarbij het geneesmiddel van de ene op de andere dag niet meer goed werkt. Gewenning bij antidepressiva treedt ook op door de werking die ze hebben op neurotransmitters, met name serotonine, dopamine en noradrenaline.

Lees ook: Dit zijn de beste antidepressiva zonder bijwerkingen

Andere medicijnen

Gewenning is ook een probleem bij andere soorten medicijnen. Zo kan bloeddrukmedicatie na verloop van tijd minder effectief worden. Het risico op medicijnverslaving als gevolg van ontwenning is echter vooral beperkt tot geneesmiddelen die het centrale zenuwstelsel beïnvloeden. Je kunt hierbij denken aan stimulerende geneesmiddelen zoals Ritalin en Concerta. Gewenning bij deze ADHD-medicijnen is vooral geestelijk. Lichamelijke tolerantie is mogelijk, maar stopt meestal wanneer een stabiele dosering is bereikt.

Lees meer over: AD(H)D en het hogere risico op verslaving

Wat zijn de gevolgen van medicatiegewenning?

De gevolgen van medicatiegewenning zijn een grotere kans op (ernstige) bijwerkingen en het ontwikkelen van een verslaving. Omdat medicijnen na verloop van tijd minder effectief worden door gewenning, neemt de dosis die je in wilt nemen voortdurend toe. Dit zorgt ervoor dat giftige stoffen zich op kunnen hopen en bijwerkingen eerder voorkomen. Op een gegeven moment kun je door medicatiegewenning en toenemende doseringen niet meer zonder het medicijn. Je bent dan verslaafd geworden.

Enkele gevolgen van medicatiegewenning zijn:

• Verminderde effectiviteit
• Verhoogde doseringen
• Risico op bijwerkingen
• Verslavingsrisico

Verminderde effectiviteit

Door gewenning worden medicijnen na verloop van tijd minder effectief. Dit heeft een directe impact op je welzijn. Klachten waarvoor je de medicatie gebruikt kunnen terugkeren of onvoldoende worden behandeld. De verminderde effectiviteit leidt er vaak toe dat iemand hogere doseringen in wil nemen.

Verhoogde doseringen

Als gevolg van gewenning moet je een hogere dosis innemen voor hetzelfde effect. Je compenseert hiermee de verminderde effectiviteit. Het verhogen van de dosering leidt echter vaak tot een vicieuze cirkel. Naarmate je meer gebruikt, past je lichaam zich weer hierop aan en zijn nóg hogere doseringen nodig.

Risico op bijwerkingen

Wanneer je hogere doseringen inneemt van een medicijn, neemt de kans op bijwerkingen en andere gezondheidsrisico’s toe. Een hoge dosis zorgt allereerst voor meer acute bijwerkingen. Wanneer je langdurig bepaalde medicijnen gebruikt in een hoge dosis, kunnen giftige stoffen zich ook opbouwen in je lichaam. Ze worden dan onvoldoende afgebroken. De opbouw van deze stoffen kan leiden tot ernstige gezondheidsrisico’s zoals leverfalen, hartritmestoornissen en cognitieve problemen.

Verslavingsrisico

Gewenning bij medicatie kan uiteindelijk leiden tot afhankelijkheid en verslaving. Langdurig gebruik van bepaalde stoffen zorgt ervoor dat je lichaam en hersenen niet meer zonder kunnen. Bij bepaalde groepen medicatie is dit risico erg groot, zoals slaapmiddelen en opioïde pijnstillers. Wanneer je verslaafd raakt aan medicijnen is het belangrijk om altijd professionele hulp te zoeken. Op eigen houtje afbouwen kan namelijk erg gevaarlijk zijn.

Zoek jij hulp voor een verslaving aan medicijnen? Bel vandaag nog naar 020 – 532 0030. Onze medewerkers adviseren je graag over de beste behandelopties in jouw situatie.

Preventie van medicatiegewenning

Er zijn verschillende factoren die een rol spelen bij het voorkomen van medicatiegewenning. Zowel gebruikers als zorgverleners dragen hierin verantwoordelijkheid. Zo blijkt uit onderzoek door onder meer omroep Max dat Nederlandse huisartsen te makkelijk verslavende medicijnen zoals benzodiazepinen blijven voorschrijven, ook wanneer de periode van veilig gebruik al verstreken is.

Verantwoord medicatiegebruik

Verantwoord gebruik van medicijnen is de eerste stap om gewenning te voorkomen. Wanneer medicijnen gebruikt worden volgens de voorschriften van de fabrikant en arts, is de kans op gewenning klein. Overleg ook altijd met een arts over mogelijke alternatieven wanneer je bang bent voor ontwenning. Mensen die herstellen van een drugsverslaving lopen bijvoorbeeld een groter risico om verslaafd te raken aan medicijnen.

Educatie en bewustwording

Om gewenning te voorkomen is bewustwording en voorlichting ook belangrijk. Zowel aan de kant van zorgverleners als gebruikers. Het onderwerp medicijnverslaving krijgt in Nederland steeds meer aandacht. Toch zijn er zorgwekkende ontwikkelingen. Zo blijkt uit onderzoek in 2023 door Afkickkliniekwijzer.nl dat het illegale circuit van verslavende kalmeringsmiddelen groeit. Mensen die door gewenning medicatie misbruiken, kunnen hierdoor hun verslaving in stand houden. Door meer bewustwording over de risico’s op verslaving kan medicijngewenning worden voorkomen.

Veelgestelde vragen over medicatie gewenning