Wat is tolerantie? Definitie, gevolgen en behandeling

Tolerantie is het afnemende effect van een drug of medicijn door gewenning en aanpassingen in je lichaam. Het is een cruciale stap richting het ontwikkelen van een verslaving. Door een hogere tolerantie moet je namelijk steeds grotere hoeveelheden van een verslavende stof innemen, waardoor je afhankelijk raakt. Door vroeg signalen van tolerantie te herkennen, kun je vaak nog op tijd ingrijpen bij een beginnende verslaving. Op deze pagina vind je uitleg over hoe tolerantie zich ontwikkelt en wat de verschillen hierin zijn tussen sommige verslavende middelen. Ook bespreken we de gevolgen van tolerantie en wat voor hulp beschikbaar is.

Wat is tolerantie?

Tolerantie is een proces waarbij het lichaam gewend raakt aan een verslavende stof door regelmatig gebruik. De prettige effecten van drugs of medicijnen nemen hierdoor af wanneer je dezelfde dosering blijft gebruiken. Tolerantie speelt een grote rol in het ontwikkelen van een verslaving, volgens neurowetenschappers in British Journal of Pharmacology. Om hetzelfde positieve effect te ervaren van een drug of medicijn, zul je namelijk een hogere dosis moeten innemen. Dit leidt uiteindelijk tot een lichamelijke en/of geestelijke afhankelijkheid.

Definitie van tolerantie

De definitie van tolerantie is het minder gevoelig worden van het lichaam voor een bepaalde stof, waardoor steeds grotere hoeveelheden nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken. Tolerantie betekent verschillende dingen in deze context van verslaving. Zo kan het lichaam door gewenning leren om een stof sneller af te breken. Tolerantie betekent ook dat het lichaam zich aanpast door de effecten van een stof, waardoor het minder gevoelig wordt. Daarnaast houdt tolerantie in dat je door herhaald gebruik mentaal went aan de “nieuwe” effecten van een stof.

Mechanisme

Tolerantie werkt via twee verschillende mechanismen, lichamelijke verwerking (opname, verspreiding, metabolisering en uitscheiding) en de manier waarop de drug inwerkt, vooral op de hersenen. Dit is de tolerantie waar meestal over wordt gesproken in de context van verslaving, volgens een studie uit 2020 in Medicine. Zo kan de gevoeligheid van receptoren van belangrijke neurotransmitters in de hersenen afnemen of worden deze minder actief door een stof. Ook kan het lichaam de effecten van een stof tegengaan door extra natuurlijke stoffen te produceren.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00

Ontwikkeling van tolerantie

Tolerantie is een proces. Tolerantie betekent daarom verschillende dingen afhankelijk van hoe ‘ver’ iemand is in zijn afhankelijkheid. Ook speelt de stof zelf een grote rol in wat tolerantie betekent voor een gebruiker. Zo kan er sprake zijn van selectieve tolerantie, waarbij iemand alleen voor bepaalde effecten of bijwerkingen van een drug tolerant wordt. Meestal ontwikkelt tolerantie zich geleidelijk, volgens de Nederlandse neurowetenschapper Louk Vanderschuren in Behavioral Neuroscience of Drug Addiction. Een eerste gebruiksfase wordt dan langzaam opgevolgd door toenemende gewenning.

Initiële gebruiksfase

Er treden verschillende effecten op in het lichaam en de hersenen wanneer je voor het eerst een verslavende stof gebruikt. Deze effecten variëren afhankelijk van de specifieke stof, de dosering en de individuele kenmerken van de gebruiker. Meestal zijn ze erg sterk omdat je lichaam voor het eerst te maken krijgt met de werking van de stof. Naast de gewenste effecten kun je ook last krijgen van bijwerkingen.

Verhoogde tolerantie

Bij herhaald gebruik van een verslavende stof neemt de tolerantie van je lichaam en hersenen toe. Je lichaam leert dan sneller om te gaan met de werking van een stof. Zo past het zich aan om een stof sneller te verwerken en het uit lichaam te krijgen. Zo kan je metabolisme toenemen en het lichaam enzymen produceren om een drug sneller af te breken. Ook de effecten van de stof nemen na regelmatig gebruik af. De ‘nieuwigheid’ wordt dan al snel ‘gewoon’ gevonden door receptoren in de hersenen.

Bij sommige verslavende stoffen gaat dit proces van gewenning en aanpassing erg snel. Zo is er sprake van acute tolerantie bij nicotine, volgens onderzoek uit 2005 in Nicotine & Tobacco Research. Je ontwikkelt hierdoor al na een eerste sigaret tolerantie voor nicotine. Ook de ingenomen dosering speelt een grote rol. Wanneer je erg veel van een stof gebruikt, vlakken de effecten sneller af omdat het lichaam zich eerder leert aan te passen.

Gevolgen van verhoogde tolerantie

Een verhoogde tolerantie voor een stof heeft verschillende gevolgen. Allereerst moet je hierdoor steeds grotere hoeveelheden gebruiken van een verslavende stof om hetzelfde effect te ervaren. Dit zorgt voor een vicieuze cirkel van toenemende tolerantie én gebruik. Vaak zal een gebruiker ook eerder risico’s nemen om alsnog sterkere effecten te voelen, zoals het mixen van verschillende drugs. De kans op onvoorspelbare effecten en overdosis neemt zo door tolerantie toe, volgens een studie uit 2019 in Pharmacoepidemiology and Drug Safety.

Een verhoogde tolerantie draagt verder bij aan het ontwikkelen van een verslaving. Doordat je lichaam en hersenen steeds meer afhankelijk raken van de stof, kun je ook last krijgen van meer heftige ontwenningsverschijnselen. Dit maakt het lastiger om uit jezelf te stoppen met het gebruik en kan een verslaving verergeren.

Enkele gevolgen van verhoogde tolerantie zijn:

• Meer drugsgebruik (en hierdoor weer hogere tolerantie)
• Risico’s nemen om gewenste effecten te ervaren, zoals onveilige doseringen en het mixen van drugs met onvoorspelbare effecten
• Last krijgen van meer heftige ontwenningsverschijnselen
• Maakt herstel moeilijker

Tolerantie en verslavende middelen

Verslavende middelen zorgen vaak in korte tijd voor tolerantie. Dit komt onder meer door de werking van deze stoffen op de hersenen. Je kunt voor sommige verslavende middelen ook eerder tolerantie ontwikkelen door genetische aanleg. Je lichaam past zich dan sneller aan op de effecten van bepaalde stoffen. Hieronder bespreken we kort hoe je tolerantie ontwikkelt voor verschillende verslavende middelen.

Alcohol

Tolerantie bij alcoholgebruik ontstaat op verschillende manieren. Een belangrijk onderdeel is de endorfines die in het lichaam vrijkomen wanneer je alcohol drinkt, volgens een studie uit 2005 in  Alcoholism: Clinical and Experimental Research. Dit is een natuurlijke stof die pijn onderdrukt en je stemming verbetert. Door regelmatig te drinken raakt je lichaam gewend aan een hoge endorfinespiegel. Je hebt dan steeds meer alcohol nodig om de positieve effecten van extra endorfine te ervaren, wat kan leiden tot alcoholverslaving. Tegelijkertijd maakt je lichaam steeds meer enzymen aan om de alcohol sneller af te breken. Hierdoor neemt de kans op riskant drankgebruik, zoals binge drinken, toe.

Drugs

Tolerantie betekent verschillende dingen afhankelijk van de soort drugs:

• Opioïden: Tolerantie bij opioïden heeft vooral te maken met het beloningssysteem in de hersenen. De werkzame stoffen in drugs als heroïne en fentanyl binden zich aan opioïde receptoren in de hersenen en activeren zo het beloningssysteem. Door regelmatig gebruik raken deze receptoren minder gevoelig voor opioïde stoffen en zenden ze minder snel signalen door naar het beloningssysteem.
• Stimulerende drugs: ‘Uppers’ zoals cocaïne en amfetaminen verhogen onder meer de afgifte van dopamine en noradrenaline in de hersenen. Bij langdurig gebruik vermindert deze boost. Dit komt onder meer doordat de dopaminetransporter tolerantie ontwikkelt en minder makkelijk wordt beïnvloed. Alleen door hogere doseringen ervaar je dan dezelfde toename in dopamine.
• Cannabis: Tolerantie is ook bij wiet en andere cannabisproducten een probleem. Dit heeft vooral te maken met de werking van THC, de belangrijkste psychoactieve stof in de cannabisplant. Door veel te blowen raken de cannabinoïdereceptoren in het lichaam afgestompt. Je raakt hierdoor niet meer high van dezelfde hoeveelheid, maar moet steeds meer en vaker cannabis gebruiken.

Medicijnen

Tolerantie is ook bij medicijnen een groot probleem en een belangrijke reden voor het ontstaan van een medicijnverslaving. Bepaalde groepen medicijnen leiden eerder tot tolerantie en zijn daarom extra verslavend. Met name kalmeringsmiddelen zoals benzodiazepinen staan bekend om de snelle tolerantie die je ervoor kunt ontwikkelen. Dit komt doordat de remmende neurotransmitter GABA al snel gewend raakt aan de werking van veel benzo’s, waardoor de kalmerende en pijnstillende effecten afnemen. Ook maakt het lichaam meer enzymen aan om medicijnen sneller af te breken in het lichaam, volgens onderzoek uit 2014 in Pharmacogenomics, zoals het belangrijke enzym CYP3A4.

Wat zijn de gevolgen van tolerantie?

Tolerantie betekent dat iemand steeds grotere hoeveelheden van een drug of medicijn inneemt, met grote gevolgen voor het lichaam, je mentale gezondheid en gedrag.

Fysieke gezondheid

Regelmatig gebruik van drugs of medicijnen in hoge doseringen leidt vrijwel altijd tot leverschade. De lever verwerkt namelijk de giftige stoffen in het lichaam en raakt na verloop van tijd overbelast. Ook andere belangrijke organen lopen (permanente) schade op. Zo functioneert het hart door overmatig gebruik van sommige middelen slechter, zoals opioïden en benzodiazepinen. De kans op een beroerte en hartritmestoornissen neemt hierdoor toe. De ophoping van giftige stoffen leidt vaak ook tot nierproblemen, waaronder nierfalen.

Psychische gezondheid

Tolerantie is vaak de aanloop naar een psychische afhankelijkheid en verslaving. Overmatig gebruik kan daarnaast voor verschillende psychische problemen zorgen. Zo leiden hoge en regelmatige doseringen van veel medicijnen en drugs tot een verhoogd risico op psychose. Ook kun je door tolerantie psychische problemen ontwikkelen zoals depressie en angststoornissen, volgens verslavingsonderzoeker Julia Buckner in Addictive Behaviors.

Gedragsveranderingen

Een toename in het gebruik van drugs en/of medicijnen leidt vaak tot grote veranderingen in je gedrag en de omgang met je directe omgeving. Door veranderingen in de hersenen krijgen veel mensen last van meer stemmingswisselingen, waaronder prikkelbaarheid en agressief gedrag. Ook kun je als gevolg van tolerantie minder aandacht hebben voor belangrijke taken, zoals op werk en school. Daarnaast zorgt het toegenomen gebruik van drugs en medicijnen vaak voor sociale isolatie. Je verwaarloost dan relaties en komt eerder in conflict met anderen.

Behandeling van tolerantie

De behandeling van tolerantie bestaat in de eerste plaats uit een begeleide ontwenning en detox. In matig tot ernstige gevallen kan daarnaast therapie noodzakelijk zijn. Je leert dan beter begrijpen waarom je tolerantie opbouwde en hoe je in de toekomst beter om kunt gaan met deze triggers. Voor herstel op de lange termijn is dit cruciaal, naast mogelijke nazorg en het vinden van ondersteuning.

Zoek jij hulp bij het afbouwen van tolerantie? Of maak je je zorgen om iemand in je omgeving? Bel nu naar 020 – 532 0030 en krijg advies van onze medewerkers over de meest geschikte behandelopties in jouw situatie.

Ontwenning en detoxificatie

Door ontwenning en detoxificatie kun je succesvol tolerantie verminderen. Bij sommige drugs en medicijnen is dit een langdurig proces van meerdere weken of maanden, waarbij je stapsgewijs de tolerantie afbouwt. Onder meer bij alcohol en veel stimulerende drugs is cold turkey stoppen juist de beste optie. Een begeleide detox in een kliniek is de veiligste, en vaak de meest effectieve, methode om af te komen van je tolerantie.

Therapeutische interventies

Therapie kan nodig zijn om de onderliggende oorzaken van de tolerantie te identificeren en behandelen. Je leert dan beter begrijpen waarom je een probleemgebruiker werd en hoe je dit kunt veranderen. Cognitieve gedragstherapie en motiverende gespreksvoering zijn twee therapieën die helpen om je gedachten beter te begrijpen en op een andere manier mee om te gaan. Tijdens het proces van therapie is soms medische ondersteuning noodzakelijk, bijvoorbeeld vanwege heftige ontwenningsverschijnselen. Dit wordt ook wel farmacotherapie genoemd.

Langetermijnherstel

Het doel van een behandeltraject is altijd herstel op de lange termijn. Nazorg speelt hier een belangrijke rol in. Je blijft dan bijvoorbeeld regelmatig in contact met een psycholoog om grip te houden op je gebruik en herstel. Je kunt ook steun en begeleiding vinden bij zelfhulpgroepen. Het uitwisselen van ervaringen met lotgenoten helpt bij het voorkomen van terugval.

Veelgestelde vragen over tolerantie