Kalmeringsmiddel: Slaapproblemen en nervositeit

Bijna iedereen heeft wel eens last van een periode met stress, spanning en onrust. Wanneer dit soort klachten je dagelijkse leven op zo’n manier verstoren, dat je er onder lijdt en niet meer normaal kunt functioneren, dan kan je huisarts je een kalmeringsmiddel voorschrijven.

De meest bekende en voorgeschreven kalmeringsmiddelen vallen in de categorie benzodiazepinen, zoals bijvoorbeeld valium (diazepam), alprazolam (xanax), lorazepam en oxazepam. Deze medicatie wordt ook regelmatig gebruikt om angst, paniekaanvallen en slaapproblemen aan te pakken.

Bij het gebruik van zo’n kalmeringsmiddel is het erg belangrijk om de aanwijzingen van je arts altijd nauwkeurig en consequent op te volgen. Het risico dat je lichamelijke afhankelijkheid (verslaving) ontwikkeld, is groot wanneer je dit type medicijn langer dan gebruikt dan de bedoeling is.

Lees ook: Afkickverschijnselen medicijnen: De gevaren van medicatie

Wat zijn benzodiazepinen?

Benzodiazepinen zijn medicijnen met een kalmerende, rustgevende en ontspannende werking. Ze behoren tot de anxiolytica: medicijnen met een angst-remmende werking. Benzodiazepinen worden ook wel benzo’s, slaappillen of pammetjes genoemd (de meeste benzodiazepinen hebben namen die eindigen op -pam). Deze kalmeringsmiddelen zijn alleen verkrijgbaar op doktersrecept.

Een kalmeringsmiddel werkt goed om klachten tijdelijk te onderdrukken, maar ze genezen de achterliggende oorzaken niet. Benzo’s worden daarom voor een korte periode voorgeschreven, met het idee dat een periode met verminderde klachten gebruikt kan worden om de achterliggende problemen te behandelen, bijvoorbeeld met therapie of andere medicatie.

Werking van benzodiazepinen

Deze kalmeringsmiddelen hebben een sterk effect op een specifiek chemisch stofje in onze hersenen: GABA. Deze neurotransmitter heeft een dempende werking op je brein: het remt de activiteit van hersengebieden die overactief zijn. Onrust, angst en spanning worden gelinkt aan dit soort hyperactieve hersengebieden.

GABA hoort van nature door je hersenen aangemaakt te worden, maar dit gebeurt niet bij iedereen in voldoende mate. Dit kan onrustige, angstige en opgejaagde gevoelens veroorzaken. Benzodiazepinen helpen je lichaam om de hoeveelheid GABA in je hersenen aan te vullen, zodat de hyperactieve hersengebieden worden onderdrukt en je je rustiger en ontspanner voelt.

Verschillende soorten benzodiazepinen

De werking van kalmeringsmiddelen (het verhogen het GABA gehalte in je hersenen) is bij alle soorten benzo’s hetzelfde. Het belangrijkste onderscheid tussen de verschillende typen zit ‘m in de snelheid waarmee ze werken.

Het ene type benzo wordt sneller door het lichaam opgenomen dan andere soorten. Ook de snelheid waarmee de werkzame stof weer wordt afgebroken, verschilt. Er wordt onderscheid gemaakt tussen kortwerkende en langwerkende benzo’s.

Bij problemen met in slaap vallen worden vooral kortwerkende benzo’s gebruikt, zoals nitrazepam en temazepam. Deze middelen werken na ongeveer 30 minuten en het effect houdt zo’n 2 tot 6 uur aan.

Langwerkende benzo’s, waaronder xanax, diazepam en lorazepam, beginnen te werken na 60 minuten en hebben zo’n 8 tot 12 uur effect. Deze langwerkende benzodiazepinen worden gezien als de typische kalmeringsmiddelen.

Bijwerkingen van kalmeringsmiddelen

De meeste mensen ervaren in meer of mindere mate bijwerkingen. De meest voorkomende zijn:

• Slaperigheid en sufheid (overdag)
• Verwardheid
• Afgevlakte emoties en somberheid
• Geestelijke afwezigheid
• Verminderde motivatie
• Verminderde behoefte aan sociale contacten
• Concentratieproblemen
• Verminderd kortetermijngeheugen
• Verminderde coördinatie
• Duizeligheid
• Slappe spieren
• Verlaagd libido
• Huiduitslag

Heb je erg veel last van één of meerdere bijwerkingen? Bespreek dit met je arts. Mogelijk zijn er andere medicijnen die beter bij je passen

Combinatie benzodiazepinen met andere medicatie

Kalmeringsmiddelen in de categorie benzodiazepinen kunnen gevaarlijk zijn in combinatie met andere medicijnen. Zeker bij medicatie (maar ook kruiden) die werken op de neurotransmitters GABA en serotonine, dien je erg voorzichtig te zijn.

Antidepressiva (SSRI’s), antipsychotica, anti-allergiemedicatie, beta-blockers en sommige pijnstillers kunnen vervelende effecten geven in combinatie met kalmeringsmiddelen. Je arts bekijkt altijd nauwkeurig in hoeverre jouw huidige medicatie wel of niet samen gaat met een kalmeringsmiddel. Hou je te allen tijde goed aan deze instructies!

Combinatie kalmeringsmiddelen met alcohol

Zowel kalmeringsmiddelen als alcohol hebben een verdovende werking, die elkaar versterken wanneer je ze gelijktijdig gebruikt. Drink daarom geen alcohol als je kalmeringsmiddelen gebruikt.

Ontwenningsverschijnselen kalmeringsmiddelen

Opeens stoppen met het gebruik van kalmeringsmiddelen kan vervelende ontwenningsverschijnselen veroorzaken. Deze ontwenningsverschijnselen houden gemiddeld zo’n 1 á 2 weken aan:

• Slapeloosheid
• Angst
• Prikkelbaarheid
• Overgevoeligheid
• Onrust
• Depressie
• Gejaagd gevoel
• Spierkrampen en spierpijn
• Hartkloppingen
• Zweten
• Diarree en buikpijn
• Trillen

Abrupt stoppen met benzo’s kan dus dezelfde klachten oproepen als de klachten waar je het medicijn in eerste instantie tegen gebruikte. Een afbouwschema vermindert de kans hierop.

Afbouwen en stoppen met kalmeringsmiddelen

Een regulier afbouwschema van enkele weken voorkomt lichamelijke afhankelijkheid (verslaving). Bespreek bij de start van een behandeling met je arts hoe het verloop van de doseringen eruit gaat zien. Maak samen een plan hoe je de periode van mentale rust gaat gebruiken om (onder begeleiding) de oorzaken van je klachten aan te pakken.

Alternatieven voor benzodiazepinen

Kalmeringsmiddelen zijn symptoombestrijders: ze zorgen er voor dat je minder last hebt van stress, spanning of angst. Vertrouw niet volledig op kalmeringsmiddelen om je beter te voelen, maar ga actief aan de slag om op een natuurlijke manier je rust terug te vinden.

Van sporten en bewegen, meditatie en yoga is bekend dat het angst en onrust vermindert. Ook kun je door professionele lifestyle coaching werken aan het verminderen van stress.

Ook zijn er verschillende kruiden en plantenextracten die helpen om de hoeveelheid GABA in je hersenen iets te verhogen, zoals valeriaan en salie. Daarnaast kun je op je voeding letten: groene groenten, tomaten, uien, noten en zaden en verse eieren bevatten stoffen die de GABA-productie verhogen.

Voor sommige mensen is andere medicatie beter geschikt om onrust en angst aan te pakken. Antidepressiva (SSRI’s) en antihistamines (anti-allergiemedicijnen) kunnen ook worden gebruikt als kalmeringsmiddel. Overleg altijd met je arts welke levensstijl veranderingen of medicatie het meest geschikt zijn voor jou specifieke situatie.

Hulp bij problematisch gebruik van kalmeringsmiddelen

Het gebruik van benzodiazepinen kan een behoorlijk risico op verslaving geven. Mensen met een hoge verslavingsgevoeligheid hebben altijd een verhoogd risico op afhankelijkheid.

Net als bij elk ander medicijn, moeten de voor- en nadelen van kalmeringsmiddelen voor jouw specifieke situatie zorgvuldig overwogen worden door je behandelend arts en jijzelf. Vraag in ieder geval naar de beschikbare alternatieven zodat je weloverwogen, op basis van de juiste feiten en verwachtingen, kunt besluiten of benzodiazepinen voor jou de beste optie zijn.

Merk je dat je al (veel) langer kalmeringsmiddelen gebruikt dan eigenlijk de bedoeling is? Kun je niet stoppen met het slikken van deze medicijnen? Heb je teveel last van ontwenningsverschijnselen? Dit is niet iets om je voor te schamen: tienduizenden Nederlanders hebben hier last van (gehad).

Via het overzicht op Afkickkliniekwijzer kun je makkelijk in contact komen met professionele hulpverlening en afkickklinieken. Je kunt hier onder professionele medische en psychologische begeleiding de controle over je medicijngebruik terugkrijgen.

Veelgestelde vragen