Hoe werken Opioïden?

Bij het gebruik van een opioïde is het erg belangrijk om de aanwijzingen van je arts altijd nauwkeurig en consequent op te volgen. Het risico dat je lichamelijke afhankelijkheid (verslaving) ontwikkelt is groot wanneer je dit type medicijn langer gebruikt dan de bedoeling is.

Wat zijn opioïden?

Opioïden zijn (zeer) sterke pijnstiller die alleen op recept voorgeschreven worden. Dit type medicijn wordt gebruikt bij heftige of chronische pijn, doorbraakpijn, na operaties, bij kankerbehandelingen en als ondersteunend middel in de laatste levensfase.

Naast pijnverlichting werken opioïden, zeker in hoge doseringen, ook euforisch. Bij dat soort gebruik ontstaat een roes. Om deze reden worden opioïden ook wel als recreatieve drug gebruikt.

Ze hebben in die situatie een hoog risico op het ontwikkelingen van een verslaving. Heroïne en fentanyl zijn de meest bekende opioïde soorten die als drug worden gebruikt.

Vergelijking met andere pijnstillers

Opioïden worden als gezegd alleen door een arts voorgeschreven. Ze zijn dan ook veel sterker dan vrij verkrijgbare pijnstillers. Bij pijn is het altijd de bedoeling om te beginnen met een paracetamol. Heeft paracetamol onvoldoende effect en geeft het geen verlichting van de pijn? Dan kun je een NSAID pijnstiller proberen.

Pijnstillers in de NSAID groep zijn iets krachtiger en werken ook ontstekingsremmend en koortsverlagend. Aspirine is de lichtste variant van een NSAID, gevolgd door ibuprofen en diclofenac of naproxen. Pas wanneer ook een NSAID onvoldoende effect geeft, worden opioïden overwogen door een arts.

Opioïde epidemie

Opioïden kunnen een verslavende werking hebben, zeker wanneer ze niet op de juiste, voorgeschreven manier of langer dan bedoeld worden gebruikt. Vooral in de Verenigde Staten en Canada zijn in de laatste jaren te makkelijk sterke pijnstillers in deze categorie voorgeschreven.

Hierdoor is een opioïde epidemie ontstaan: grote hoeveelheden Noord Amerikanen zijn in de loop van de jaren verslaafd geraakt aan medische opioïden en soms zelfs overgestapt op de nog krachtigere straatvariant: heroïne.

Hoe werken opioïden?

Opioïden zijn pijnstillers waarvan de werkzame chemische stof aangrijpt op de opioïde-receptoren in onze hersenen en zo hun verdovende effect krijgen. Deze recepteren kunnen ook op een natuurlijke manier worden geactiveerd. De menselijke hersenen kunnen namelijk ook zelf een lichaamseigen pijnstiller aanmaken: endorfine.

Endorfine is een chemische stof (neurotransmitter) die wordt aangemaakt als reactie op iets vervelends, om:

• pijn te verzachten;
• te verdoven;
• stress te verminderen;
• en genot te ervaren.

Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer je:

• een verwonding oploopt;
• je een lichamelijke inspanning hebt geleverd;
• moet vluchten of;
• Je bij iemand bent voor wie je liefde, geborgenheid en vertrouwen voelt.

Opioïden imiteren de werking van endorfine, maar kunnen dit op een veel krachtigere manier doendie ook nog veel langer in stand blijft.

Wat zijn de verschillende soorten opioíden?

De werking van opioïden (het imiteren van onze natuurlijke, lichaamseigen pijnbestrijder endorfine) is bij alle soorten opioïden hetzelfde. Het belangrijkste onderscheid tussen de verschillende typen zit in de sterkte, de snelheid waarmee ze werken en de werkingsduur.

Tramadol

Tramadol wordt gebruikt als pijnstiller na operaties, bij acute en chronische zenuw- en spierpijnen of bij ernstige pijn na een verwonding. Tramadol is vaak de eerste opioïde die wordt voorgeschreven wanneer een NSAID pijnstiller zoals aspirine, ibuprofen of diclofenac niet goed werkt.

Oxycodon

Oxycodon wordt gebruikt als pijnstiller na operaties, hernia’s, bij kankerbehandelingen en als verdovend middel in de laatste levensfase.

Morfine

Morfine is een krachtige opioïde die vooral intraveneus (via een infuus), rechtstreeks in de bloedbaan wordt toegediend. Morfine is hierdoor uiterst geschikt voor de verdoving van acute trauma’s, maar wordt ook gebruikt als verzachtend middel in de laatste levensfase.

Fentanyl

Fentanyl is een chemisch bewerkte variant van morfine en is zo’n 80 tot 100 keer sterker dan morfine. Fentanyl wordt vaak gebruikt in pleister vorm, maar kan ook als tablet worden geslikt. Het werkt in die vorm erg snel, waardoor het vooral bij doorbraakpijnen effectief is.

Methadon

Methadon wordt voorgeschreven aan mensen met (zeer) hevige pijnen, bij wie andere opioïde pijnstillers niet goed werken. Dit komt voor bij mensen die al langere tijd andere opioïden gebruiken of verslaafd zijn aan heroïne. Methadon is daarnaast vooral bekend als hulpmiddel bij het afbouwen van heroïneverslavingen in de drughulpverlening en verslavingszorg.

Wat zijn de bijwerkingen van opioïden?

Opioïden hebben een sterke werking op het lichaam. De meest voorkomende bijwerkingen zijn:

• Sufheid en vermoeidheid
• Verdoofd gevoel
• Misselijkheid en braken
• Obstipatie (verstoppingen van de darmen)
• Jeukende huid
• Hoofdpijn
• Droge mond

In hoge doseringen kan een opioïde in enkele gevallen ook tot psychische klachten lijden, zoals depressieve gevoelens, rusteloosheid, verwardheid en angstige gevoelens.

Combinatie opioïden met andere medicatie

Opioïden kunnen soms gevaarlijke wisselwerkingen hebben met andere medicijnen. Zo versterken ze de versuffende werking van andere medicijnen die het reactievermogen beïnvloeden. Het is erg belangrijk om voorzichtig te zijn en je altijd goed te laten voorlichten door je arts als je andere medicijnen combineert met een opioïde.

• Opioïden gebruiken in combinatie met antidepressiva is geen goed idee. In sommige gevallen kan dit tot gevaarlijke situaties lijden, zoals het dodelijke serotoninesyndroom. Ook voor combinaties met antidepressiva geldt dat overleg met een arts altijd noodzakelijk is.
• Medicijnen die helpen bij het behandelen van alcoholverslavingen, specifieke soorten pijnstillers en medicijnen tegen epilepsie en tuberculose zorgen ervoor dat opioïden minder goed werkt.
• Antibiotica en antischimmel-medicijnen vergroten de kans op heftigere bijwerkingen wanneer ze gecombineerd worden met een opioïde.

Het moge duidelijk zijn: opioïden hebben al snel invloed op andere medicatie. Daarom geldt: overleg en bespreek altijd met je behandelend arts welk type medicijn voor jou de juiste keuze is en of er wisselwerkingen bestaan met eventuele andere medicatie die je gebruikt.

Zijn opioïden verslavend?

Je lichaam went snel aan het gebruik van een opioïde. Je hebt steeds meer werkzame stof nodig om hetzelfde effect te bereiken. Ook heeft tramadol invloed op het dopaminesysteem in je hersenen.

Beloningssysteem

Het dopaminesysteem is het beloningssysteem van het lichaam: wanneer je een activiteit onderneemt, iets eet of iets presteert waar je blij en gelukkig van wordt, dan wordt dat gevoel veroorzaakt door een toename van dopamine in je hersenen.

Je brein is getraind om gedrag wat dopamine vrijgeeft, en je dus goed laat voelen, te onthouden en te herhalen. Opioïden verhoogt het dopamineniveau in je hersenen kunstmatig, wat ervoor zorgt dat je op de langere termijn steeds meer drang voelt om tramadol te slikken.

Craving

Dit proces ligt aan de basis van alle verslavingen. Elke verslaving heeft invloed op het beloningssysteem en de hoeveelheid dopamine in het menselijk brein. Medicijnen en drugs die het dopamineniveau kunstmatig verhogen, behoren hierdoor tot de meest verslavende stoffen.

Je krijgt hierdoor al snel een grote verleiding om steeds opnieuw en opnieuw te gebruiken. Dit worden ‘cravings’ genoemd en staat synoniem aan trek, zin en honger.

Tolerantie

Je lichaam raakt gewend aan het signaal wat opioïden aan je hersenen geven. Je hebt als gevolg van deze ‘tolerantie’ een steeds hogere dosis benzo’s nodig om hetzelfde effect te bereiken. Dit is een sterke risicofactor voor het ontwikkelen van een verslaving.

Hoe lang mag ik een opioïde gebruiken?

Pijnstillers van deze categorie zijn bedoeld om hooguit twee tot vier weken te gebruiken en daarna af te bouwen. Zo voorkom je dat lichamelijke afhankelijkheid ontstaat.

Wat zijn de ontwenningsverschijnselen van opioïden?

Op het moment dat je een langere periode opioïden gebruikt en daar opeens mee stopt, is de kans dat de chemische balans in je hersenen verstoort raakt.

Plotsklaps stoppen kan hierdoor vervelende ontwenningsverschijnselen veroorzaken. Deze ontwenningsverschijnselen houden gemiddeld zo’n 1 á 2 weken aan:

• Rusteloosheid
• Stemmingswisselingen
• Irritatie
• Angstige en depressieve gevoelens
• Verwardheid
• Hoofdpijn
• Misselijkheid
• Zweten
• Spierpijn
• Verminderd zicht
• Slapeloosheid
• Nachtmerries
• Verminderde eetlust

Door het gebruik van een opioïde rustig af te bouwen, beperk je de mate waarin je last krijgt van deze afkickverschijnselen.

Opioïden afbouwen en stoppen

Het is bij zowel kort als langdurig gebruik van opioïden verstandig om een afbouwschema te volgen en niet van het ene op het andere moment te stoppen met het gebruik. Stop je ineens of bouw je te snel af, dan is de overgang voor je hersenen te groot. Dit zorgt voor een verstoorde balans van de chemische stofjes in je brein. Vervelende ontwenningsverschijnselen zijn dat vaak het gevolg. Bespreek bij de start van een behandeling met je arts hoe het verloop van de doseringen eruit komt te zien. Maak samen een plan waarin vooraf duidelijk is hoe en na hoeveel tijd het gebruik afgebouwd gaat worden.

Wat zijn alternatieven voor zware pijnstillers?

Benzodiazepinen zijn symptoombestrijders: ze zorgen er voor dat je minder last hebt van stress, spanning of angst. Vertrouw niet volledig op een opioïde medicijn om je beter te voelen, maar ga actief aan de slag om ook de eventuele oorzaken van stevige pijnklachten aan te pakken. Overleg altijd met je huisarts of behandelend arts wat de mogelijkheden zijn om de noodzaak voor het gebruik van sterke pijnstillers zo snel mogelijk weg te nemen. Via je arts kun je makkelijk in contact komen met de juiste zorgprofessionals, een psycholoog of fysiotherapeut.

Hulp bij problematisch gebruik van opioïden

Verkeerd gebruik van opioïden kan dus resulteren verslavingsgedrag. Vooral mensen met een hoge verslavingsgevoeligheid lopen een verhoogd risico en moeten oppassen bij het gebruik van dit type medicijnen.

Merk je dat je al (veel) langer een opioïde medicijn gebruikt dan eigenlijk de bedoeling is? Lukt het niet je niet om te stoppen of je gebruik af te bouwen? Of krijg je last van ontwenningsverschijnselen? Dit is niet iets om je voor te schamen: tienduizenden Nederlanders hebben hier last van (gehad).

Via het overzicht op deze website kun je makkelijk in contact komen met professionele hulpverlening en afkickklinieken. Je kunt hier onder professionele medische en psychologische begeleiding de controle over je medicijngebruik terug krijgen. Neem altijd contact op met je huisarts en bespreek je zorgen. Je huisarts kun je beschouwen als een vertrouwenspersoon en hij of zij kan je, indien nodig, doorverwijzen naar gespecialiseerde zorg.