Hoe werken Opioïden?

Opioïden zijn sterke pijnstillers die de regulatie van neurotransmitters zoals endorfine beïnvloeden en zo onder meer pijn verlichten. Ze hebben een hoog verslavingspotentieel, waardoor gebruikers zeer alert moeten zijn op de duur van gebruik en hoogte van dosering. Voor alle opioïden geldt dat de gebruiksinstructies van een behandelend arts goed moeten worden opgevolgd, om ernstige bijwerkingen te voorkomen en het risico op het ontwikkelen van een verslaving te vermijden. Op deze pagina wordt uitgelegd hoe opioïden werken en wat je kunt doen als je afhankelijk bent geworden van deze sterke pijnstillers.

Wat zijn opioïden?

Opioïden zijn krachtige medicijnen die voor het verlichten van matige en hevige pijn gebruikt worden, bijvoorbeeld na operaties, bij kankerbehandelingen en voor ernstige chronische pijn. De werking van opioïde pijnstillers is niet alleen pijnverlichtend maar ook ontspannend en sedatief. Opioïde pijnstillers worden daarom ook als recreatieve drug gebruikt.

Opioïden gebruik kan al snel leiden tot het ontwikkelen van een verslaving, volgens een studie door M. Narita et al. in Pharmacology & Therapeutics. Het lichaam en centrale zenuwstelsel raken dan afhankelijk van de effecten, waardoor iemand regelmatig en in steeds hogere hoeveelheden de krachtige pijnstiller wil gebruiken. Een verslaving aan opioïden kan grote gezondheidsrisico’s als gevolg hebben, zowel lichamelijk als voor iemands mentale welzijn, en vereist professionele behandeling vanwege de mogelijk levensbedreigende ontwenningsverschijnselen.

Opioïde epidemie

Opioïden zijn in veel landen te makkelijk, te lang en in te hoge doseringen voorgeschreven, wat in sommige gebieden heeft geleid tot een ware opioïde epidemie. Onder meer in de Verenigde Staten en Canada zijn veel mensen in de loop der jaren zo verslaafd geraakt aan medische opioïden, volgens een studie uit 2016 in American Journal of Public Health. Vaak stappen deze verslaafden later over naar illegale en gevaarlijke straatvarianten zoals heroïne en fentanyl, die goedkoper zijn maar ook eerder tot een overdosering kunnen leiden.

Hoe werken opioïden?

Opioïden werken via hun effect op de opioïde-receptoren in onze hersenen. Deze receptoren reguleren de hoeveelheid van bepaalde neurotransmitters in het lichaam, zoals endorfine. Opioïden beïnvloeden deze receptoren om meer ‘positieve’ neurotransmitters toe te staan in het centrale zenuwstelsel en negatieve signalen, waaronder gevoelens van pijn, af te remmen. Zo zorgen de sterke pijnstillers onder meer voor het beoogde effect van pijnverlichting. Wanneer de effecten van de sterke pijnstiller echter zijn uitgewerkt, worden de pijnsignalen echter niet langer afgeremd en keert de hevige pijn terug.

Wat zijn de verschillende soorten opioïden?

De verschillende soorten opioïden zijn onder meer onderverdeeld in hoe ze worden geproduceerd, de sterkte van hun effecten en de werkingsduur. Natuurlijke opioïden zoals morfine worden al duizenden jaren lang uit de papaverplant gehaald. Pas in de 20ste eeuw werden voor het eerst volledig synthetische opioïden gecreëerd in laboratoria, onder meer om een stabiele dosering makkelijker te maken. Volgens de expert David Newton zijn er tegenwoordig meer dan 150 verschillende synthetische opioïden.

Verschillende soorten opioïden zijn:

• Tramadol: De pijnstiller Tramadol wordt gebruikt na operaties, bij acute en chronische zenuw- en spierpijn of bij ernstige pijn na een verwonding. Tramadol is vaak de eerste opioïde die wordt voorgeschreven wanneer een NSAID pijnstiller zoals aspirine, ibuprofen of diclofenac niet goed werkt.
• Oxycodon: Oxycodon wordt gebruikt om pijn te verlichten na operaties, bij hernia’s en kankerbehandelingen, en als verdovend middel in de laatste levensfase.
• Morfine: De krachtige opioïde morfine wordt vooral intraveneus (via een infuus) rechtstreeks in de bloedbaan toegediend. Morfine is hierdoor uiterst geschikt voor de verdoving van acute trauma’s, maar wordt ook gebruikt als verdovend middel in de laatste levensfase.
• Fentanyl: De opioïde fentanyl is een chemisch bewerkte variant van morfine en zo’n 50 tot 100 keer sterker dan de natuurlijke variant. Fentanyl wordt vaak gebruikt in pleistervorm, maar kan ook als tablet worden geslikt. Door de snelle opname en werking is het vooral bij doorbraakpijn zeer effectief.
• Methadon: Methadon wordt voorgeschreven aan mensen met (zeer) hevige pijnen, bij wie andere opioïde pijnstillers niet goed werken. Dit komt voor bij mensen die al langere tijd andere opioïden gebruiken of verslaafd zijn aan heroïne. Methadon is daarnaast bekend als hulpmiddel bij het afbouwen van verslavingen aan opioïden.

Wat zijn de bijwerkingen van opioïden?

De bijwerkingen van opioïden zijn divers en kunnen gevaarlijk voor de gezondheid zijn. De bijwerkingen van opioïden zijn onder meer erg onvoorspelbaar door de complexe werking die de pijnstillers hebben met opioïde-receptoren, volgens een studie uit 2018 in Neuropharmacology.

Veel voorkomende bijwerkingen van opioïden zijn:

• Misselijkheid en braken
• Sufheid en vermoeidheid
• Verwardheid
• Obstipatie (verstoppingen van de darmen)
• Vertraagde ademhaling
• Jeukende huid
• Droge mond

Langdurig gebruik van opioïden kan, zeker in hoge doseringen, ook tot verschillende psychische klachten leiden, waaronder depressie, rusteloosheid en angststoornissen.

Kun je opioïden combineren met andere medicatie?

Je kunt opioïden alleen combineren met andere medicatie onder begeleiding en toezicht van een medische professional. Opioïden kunnen namelijk gevaarlijke wisselwerkingen hebben met andere medicijnen en directe negatieve bijwerkingen hebben of de kans op gevaarlijke situaties vergroten. Zo versterken ze de versuffende werking van andere medicijnen die het reactievermogen beïnvloeden, waardoor een motorvoertuig besturen bijvoorbeeld gevaarlijk wordt.

Het combineren van opioïden met antidepressiva en verdovende middelen als benzodiazepinen en alcohol vergroot de kans op een overdosis en andere ernstige bijwerkingen, volgens een veel geciteerd onderzoek uit 2016 in Postgraduate Medicine. In sommige gevallen kan dit leiden tot het levensbedreigende serotoninesyndroom. Overleg daarom altijd met een arts voordat voorgeschreven medicatie en andere middelen gelijktijdig met elkaar gebruikt worden.

Wat zijn de ontwenningsverschijnselen van opioïden?

De ontwenningsverschijnselen van opioïden beïnvloeden het lichaam en de hersenen, wanneer de chemische balans in de hersenen door langdurig gebruik verstoord is geraakt en een lichamelijke afhankelijkheid zich heeft ontwikkeld. Niet iedereen heeft even heftig of lang last van deze afkickverschijnselen. In een studie uit 2021 in Journal of Substance Abuse Treatment had bijvoorbeeld de helft van de mensen die langdurig voorgeschreven opioïden gebruikten en daarmee stopten last van symptomen.

Mogelijke ontwenningsverschijnselen van opioïden zijn:

• Rusteloosheid en stemmingswisselingen
• Angst en depressieve gevoelens
• Heftige cravings
• Verwardheid en hoofdpijn
• Misselijkheid
• Zweten, rillingen en beven
• Spierpijn en krampen

Door het gebruik van een opioïde rustig af te bouwen, beperk je de mate waarin je last krijgt van deze afkickverschijnselen.

Hoe kun je opioïden afbouwen en stoppen?

Het is bij opioïden altijd verstandig om een afbouwschema te volgen en niet van het ene op het andere moment te stoppen met het gebruik. Stop je ineens of bouw je te snel af, dan is de overgang voor je hersenen te groot en neemt de kans op heftige ontwenningsverschijnselen toe. Bespreek bij de start van een behandeling met je arts hoe het verloop van de doseringen eruit komt te zien. Maak samen een plan waarin vooraf duidelijk is hoe en na hoeveel tijd het gebruik afgebouwd gaat worden.

Hulp bij problematisch gebruik van opioïden

Het is verstandig om professionele hulp in te schakelen bij het problematisch gebruik van opioïden, om gezondheidsrisico’s bij ontwenning te verkleinen en de verslaving succesvol te behandelen. Medisch begeleide detoxificatie is meestal vereist om de kans op mogelijk levensbedreigende ontwenningsverschijnselen te verkleinen en onder toezicht veilig de afhankelijkheid af te bouwen. Hierna kunnen de verslaving zelf en de mogelijk onderliggende oorzaken hiervan worden behandeld.

Merk je dat je al (veel) langer een opioïde medicijn gebruikt dan eigenlijk de bedoeling is? Lukt het je niet om te stoppen of je gebruik af te bouwen? Of krijg je last van ontwenningsverschijnselen? Dit is niet iets om je voor te schamen: tienduizenden Nederlanders hebben hier last van (gehad).

Via het overzicht op deze website kun je makkelijk in contact komen met professionele hulpverlening en afkickklinieken. Je kunt hier onder professionele medische en psychologische begeleiding de controle over je lichaam en medicijngebruik terugwinnen. Heb je vragen over de mogelijke behandelopties die geschikt zijn in jouw situatie? Of weet je niet welke kliniek aansluit op je behoeften? Bel 020 – 532 0030 voor een persoonlijk consult.

Veelgestelde vragen over opioïden