Mentale gezondheid: betekenis en interventies

Mentale gezondheid gaat over ons vermogen om te leren, om te gaan met emoties, relaties te onderhouden en hoe we reageren in stressvolle tijden. Mentale gezondheid en mentale ongezondheid kunnen echter tegelijk voorkomen; iemand die geestelijk gezond is kan nog steeds een aandoening hebben.

Als je zowel geestelijk als lichamelijk goed in je vel zit, functioneer je beter. Hoe jij je mentaal voelt wordt grotendeels bepaald door je zelfvertrouwen, eigenwaarde en in hoeverre je om weet te gaan met jouw emoties.

Wat is mentale gezondheid?

Volgens de World Health Organization (de Wereldgezondheidsorganisatie) bestaat er geen officiële definitie van mentale gezondheid. De betekenis hangt af van een aantal aspecten, zoals de cultuur waarin de betreffende persoon zich bevindt, iemands subjectieve beleving, of vanuit welk theoretisch kader er naar psychische gezondheid gekeken wordt gekeken.

Mentale gezondheid gaat over cognitief, emotioneel en sociaal welzijn en heeft veel invloed op hoe we ons voelen, denken en ons gedragen.

Mensen die zich mentaal gezond voelen, ervaren algemene tevredenheid, kunnen genieten, denken positief en staan optimistisch in het leven, zijn blij met hun sociale relaties en weten hoe ze het beste om kunnen gaan met tegenslagen.

Wat zijn de eerste tekenen van psychische stoornissen?

Je neemt een verandering in gedrag waar, zoals concentratieproblemen en alcoholverslaving, drugsverslaving, maar ook een verandering in emoties, zoals vaker geïrriteerd, vermoeidheid, zich down voelen, schommelingen in stemming en hopeloosheid. Symptomen kunnen daarnaast psychosomatisch van aard zijn en zich uiten in allerlei klachten waaronder hoofdpijn en buikpijn.

De ernst van de psychische klachten varieert. Sommige mensen hebben last van milde klachten, waar anderen een gediagnosticeerde psychische stoornis hebben. Het gaat hierbij om een glijdende schaal, die onder andere afhangt van de mate waarin de symptomen de persoon belemmeren in het dagelijks leven.

Welke interventies zijn er?

1. Opname

Een opname in een kliniek geeft je de mogelijkheid om je compleet te richten op herstel en zowel fysiek als geestelijk afstand te nemen van je dagelijkse problemen.

2. Poliklinisch

Poliklinische interventies omvatten één op één gesprekken en oefeningen met een behandelaar.

3. Dagopvang

Bij dagopvang blijf je thuis wonen maar krijg je begeleiding van een professional in je eigen omgeving. Soms komt het voor dat je af en toe de dagopvang moet bezoeken voor interventies en activiteiten.

Welke soorten psychotherapie zijn er?

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Bij CGT worden gedragstherapie en gesprekstherapie gecombineerd. Cognities staan hierbij centraal: je gedachten, meningen, fantasieën en herinneringen. Je leert negatieve gedachtes op een positieve manier te interpreteren en een objectievere kijk te krijgen op je emoties en ervaringen.

Lees hier meer over Cognitieve gedragstherapie

Dialectische gedragstherapie (DGT)

DGT wordt gebruikt bij ernstige persoonlijkheidsstoornissen, zoals borderline persoonlijkheidsstoornis. DGT is een alternatief voor CGT.

DGT richt zich echter meer op het leren omgaan met cognities en emoties, en CGT op de veranderingen van de inhoud van cognities.

Lees hier meer over dialectische gedragstherapie

Gezinstherapie

Bij gezinstherapie, of systeemtherapie, gaat het om wat zich afspeelt tussen gezinsleden. Er wordt gekeken naar het effect van de klachten op de relatie tussen gezinsleden en vice versa.

Lees hier meer over gezinstherapie

Groepstherapie

Hierbij gaat het om therapie in groepsverband waarbij relevante onderwerpen worden besproken onder begeleiding van professionals. Er is ook aandacht voor de afzonderlijke deelnemers.

Lees hier meer over groepstherapie

Welke medicijnen kunnen helpen bij psychische aandoeningen?

Als je hulp zoekt voor je psychische problemen, zijn er dus verschillende behandelingsmogelijkheden waaruit je kunt kiezen. Echter is er nog een andere optie, namelijk medicatie, voorgeschreven door een arts.

De meest voorkomende medicatie voor problemen met de mentale gezondheid zijn de volgende:

Antidepressiva

Antidepressiva wordt meestal voorgeschreven voor het behandelen van depressie, OCD, PTSS en soms angststoornissen.

Anti-angst tabletten

Anti-angsttabletten verminderen angst, paniekaanvallen en onrust. Voorbeelden zijn benzodiazepinen, Xanax, Diazepam, Klonopin, en Lorazepam.

Stemmingsstabiliserende medicatie

Dit soort geneesmiddelen is gericht op het behandelen van geestesziekten zoals bipolaire stoornis, ernstige en acute depressie, hypomanie en manie. Het gaat hierbij meestal om langdurige interventies. Ze worden ook voorgeschreven aan zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven, of als andere, mildere antidepressiva niet hebben gewerkt.

Hoe vaak komen psychische aandoeningen voor?

RIVM, Trimbos instituut en het Amsterdam UMC (2017)

Uit het onderzoek van het RIVM, Trimbos instituut en het Amsterdam UMC (2017) is gebleken dat het aantal jongeren (12-25 jaar) dat de afgelopen 10 jaar psychische klachten ervaart is gestegen van 7% naar 8%.

RIVM (2020)

Ook de cohortstudie uit het jaar 2020 van het RIVM heeft psychische gezondheid in kaart gebracht. Wat mentaal welbevinden betreft, gaf 4% van de deelnemers aan zich de afgelopen week zich vaak tot voortdured angstig te hebben gevoeld. Tien procent gaf aan vaak tot voortdurend stress te hebben gevoeld en 16% zegt vaak tot voortdurend slaapproblemen te hebben ervaren. Daarnaast blijkt dat hoe ouder de deelnemers, hoe beter de mentale gezondheid.

Wat eenzaamheid betreft, gaf in meetronde 15 43% aan zich enigszins tot sterk eenzaam te voelen. Dit percentage was hoger voor de jeugd (16-24 jaar) dan voor ouderen (42-47 jaar).

De meeste deelnemers tonen een zekere mate van mentale veerkracht tijdens de coronacrisis.

Onderzoek CBS (2021)

Op basis van de nieuwe cijfers van deze gezondheidsenquête, gebaseerd op 10.000 respondenten, blijkt dat jongeren van 12-18 jaar en 65-plussers de minste mentale problemen ervaren.

In de leeftijdsgroep 18-40 jaar bleek zo’n 14% mentaal ongezond. In 2017 – 2020 was er voor alle leeftijdsgroepen geen verandering zichtbaar in mentale gezondheid. Er is ook gevonden dat meer vrouwen (14%) problemen met hun mentale gezondheid ervaren dan mannen (9%).

Vijftien procent van de Nederlanders voelde zich van januari tot juni 2020 psychisch ongezond. De mentale gezondheid verslechterde vanaf eind 2020 tot en met het eerste kwartaal van 2021. In het tweede kwartaal was een stabilisatie te zien, maar voelden een minder groot aantal respondenten zich kalm.

Het CBS vond ook dat Nederlanders in 2020 zich minder goed voelden dan voor de coronacrisis.

Er ontbreken echter cijfers over psychische klachten en stoornissen bij jongeren tot 18 jaar. Bestaande onderzoeken richten zich vooral op emotionele problemen, getest via vragenlijsten. De resultaten laten grote variaties zien.