Psychedelica, neuropsychologie en psychische aandoeningen

Hoe kan het dat stoffen als DMT, psilocybine (paddo’s), 2CB en LSD zulke diepgaande effecten hebben op de psyche van de mens? Waarom zijn juist deze stoffen zo geschikt om allerlei psychische aandoeningen, waaronder verslavingen, effectief te behandelen?

Het Centrum voor Psychedelisch Onderzoek van het Imperial College in London doet de laatste jaren uitgebreid onderzoek naar de relatie tussen psychedelische drugs, neurologie en psychologie. Daarnaast zijn wereldwijd meerdere onderzoeksinstituten en universiteiten hard bezig om psychedelische middelen te integreren in de psychiatrische zorg.

Nog niet zo lang geleden was het volstrekt ondenkbaar dat middelen als LSD en psilocybine (de werkzame stof in paddo’s) een toepassing in de medische wereld kunnen krijgen. Op deze pagina lees je wat het Imperial College en al die andere wetenschappers in de laatste jaren ontdekt hebben over de werking van ons brein en de manier waarop psychedelische stoffen kunnen bijdragen aan het behandelen van psychische aandoeningen.

Het Default Mode Netwerk

Een kort lesje neuropsychologie: onze hersenen bestaan uit verschillende gebieden die allemaal verantwoordelijk zijn voor specifieke taken en processen. Deze gebieden kunnen op meerdere manieren met elkaar in verbinding staan en zo netwerken vormen. Het zogenaamde ‘Default Mode Netwerk’ (DMN) is één van die netwerken van meerdere hersengebieden.

Het DMN is vooral actief als we in rust zijn: wanneer we nadenken, de dialoog met onszelf voeren, piekeren, fantaseren of denken over het verleden en de toekomst. Zodra we overgaan op het uitvoeren van een handeling wat onze aandacht vereist, vermindert de activiteit van het DMN en nemen andere hersengebieden en netwerken de regie over.

Het DMN wordt geassocieerd met introspectieve functies zoals zelfreflectie, het vormen van een eigen identiteit, zelfkritiek, je innerlijke dialoog en de capaciteit voor ‘mentaal tijdreizen’: inleven in het verleden en de toekomst. Het DMN zorgt ervoor dat de wereld om ons heen logisch en voorspelbaar is en dat we een stabiel gevoel hebben van onze eigen individuele identiteit, oftewel ons ‘ego’. Het herinnert je eraan dat jij, jij bent

Programma’s in het onderbewustzijn

Het DMN is als thuisbasis van ons ego dus ook verantwoordelijk voor de manier waarop we over onszelf en de wereld nadenken. De diepste overtuigingen over onszelf zijn, door alle jaren heen, geprogrammeerd in ons onderbewustzijn. Onze bewuste dagelijkse denkprocessen komen voort uit deze onbewuste programma’s in het onderbewustzijn.

Het menselijke brein kun je zien als een soort supercomputer, ééntje die uitstekend kan leren. Hoe beter de hersenen de wereld om ons heen kunnen begrijpen, analyseren en vooral kunnen voorspellen, hoe minder energie de hersenen hoeven te gebruiken. Ons brein leert en onthoudt, en vult vervolgens veel van wat we meemaken en denken automatisch in, om energie te besparen. De ‘automatische piloot’ waarop we soms kunnen werken is een direct gevolg hiervan.

Dit komt goed van pas wanneer we ons dagelijkse leven leiden: in onze onderbewuste programma’s zit bijvoorbeeld opgeslagen wat een boom is en hoe die eruit ziet, hoe we het beste kunnen omgaan met onze sociale relaties om ze in stand te houden en waarom we sommige dingen mooi, leuk of prettig vinden en andere dingen lelijk, stom of vervelend. Hoe makkelijker ons brein situaties kan inschatten en voorspellen, hoe minder moeite het hoeft te doen om de wereld te begrijpen.

De onbewuste programma’s in het Default Mode Netwerk gaan problemen veroorzaken wanneer deze programma’s té krachtig ingeslepen zijn in onze hersenen en zo onze denkprocessen kapen. Als je jarenlang hoort, of tegen jezelf zegt, dat je bepaalde handelingen in een bepaalde volgorde moet uitvoeren, dat je geen liefde waard bent of dat je dat biertje of die joint nodig hebt om te kunnen ontspannen, dan wordt het onderbewustzijn geprogrammeerd om dit als waarheid en normaal aan te nemen.

Hierdoor kunnen langzaam maar zeker dwangstoornissen, depressies en verslavingen ontstaan, waarover we de controle op den duur kwijtraken. We raken machteloos tegenover de overtuigingen die in ons onderbewustzijn ingeslepen zijn. Op hersenscans is te zien dat bij deze psychische stoornissen, de gebieden in onze hersenen die tot het DMN behoren een sterk verhoogde activiteit vertonen.

Psychische aandoeningen

Een overactief Default Mode Netwerk kan dus verschillende geestelijke gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals depressie, mentale onrust, paniekaanvallen, verslavingen en dwangstoornissen. Een te actief DMN zorgt ervoor dat er dwangmatige, rigide denkpatronen ontstaan waar we moeilijk of niet uit los kunnen komen: extreme zelfkritiek en keer op keer verzanden in vicieuze, onbewuste en negatieve gedachtenpatronen.

Depressies kenmerken zich bijvoorbeeld door een diepgewortelde overtuiging dat het leven zwaar is, geen zin heeft en niets de moeite waard is. Ook verslavingen zijn in de kern diep ingesleten gewoonten die keer op keer herhaald moeten worden om een gevoel van controle of ontspanning te vinden. Dwangstoornissen volgen hetzelfde stramien: oncontroleerbare en irrationele handelingen die keer op keer herhaalt moeten worden. Al deze psychische stoornissen zijn aandoeningen waar rigide, onbewuste denkpatronen in het Default Mode Netwerk aan ten grondslag liggen.

Wat psychedelica met je hersenen doen

Onderzoek heeft aangetoond dat psychedelische middelen de activiteit van het DMN enorm verminderen en zelfs bijna uitschakelen. De connecties tussen de verschillende hersengebieden die het netwerk vormen, worden ‘omgeleid’ via andere hersengebieden, die hier normaal gesproken niet voor gebruikt worden.

Communicatie tussen hersennetwerken in mensen onder invloed van een psychedelische stof (rechts), vergeleken met een niet-psychedelisch placebo (links). De verschillende netwerken (hier weergegeven door de cirkels aan de rand, ieder netwerk heeft zijn eigen kleur) communiceren normaal gesproken vooral met zichzelf: er zijn relatief weinig connecties tussen de verschillende netwerken. Onder invloed van een psychedelisch middel worden afzonderlijke netwerken minder afzonderlijk: het hele brein verenigt zich, waardoor de hersenen minder gespecialiseerd en meer globaal verbonden raakt.

Het resultaat hiervan is dat de beleving van ons ego vermindert of zelfs helemaal wegvalt. De overtuigingen die we hebben over onszelf en de wereld om ons heen vervagen. De ervaring van de eigen identiteit valt weg en de capaciteit om de wereld om ons heen te begrijpen en voorspellen vermindert drastisch. Dit verklaart de hallucinerende werking van psychedelische middelen: zintuigelijke informatie kan door elkaar gaan lopen en we kunnen simpele dingen als een bloem of koffiemok bekijken alsof we ze voor de eerste keer zien. De analytische en voorspellende werking van onze hersenen is tijdelijk uitgeschakeld.

Hiermee worden de diepste overtuigen die we over onszelf hebben en die onze onbewuste programma’s aansturen, ook tijdelijk uitgeschakeld. Stel je een slee voor die keer op keer van een besneeuwde heuvel afglijdt. De slee maakt na verloop van tijd steeds diepere sporen in de sneeuw, en zal elke keer precies die sporen volgen. Onze onbewuste programma’s worden op een vergelijkbare manier, over een lange tijd, diep ingeslepen in onze hersenen. Je kunt het effect van psychedelica op onze hersenen zien als een sneeuwschuiver die alle sporen uitwist, zodat er nieuwe, frisse paden gemaakt kunnen worden.

EGO-DOOD

De psychedelische ervaring wordt door veel mensen omschreven als een compleet verlies van de eigen identiteit en het samensmelten met ‘alles wat bestaat’. Deze ervaring van het totale verlies van de ‘subjectieve zelf’ wordt ook wel een ‘ego-dood’ genoemd. Voor veel mensen heeft een ego-dood ervaring een sterk spiritueel of religieus karakter. Net als de besneeuwde heuveltop, voelen we ons tijdens en na een psychedelische ervaring ‘als nieuw’ of herboren: alsof er een neurologische reset-knop ingedrukt is. 

Psychedelica als psychotherapeutische behandeling

Wetenschappelijk onderzoek van het Imperial College laat zien dat de ‘ego-dood’ ervaring een langdurig psychisch effect op mensen heeft. Deelnemers aan deze onderzoeken, waarbij een hoge dosis DMT, LSD of psilocybine werd toegediend, omschreven zichzelf jaren na de ervaring als meer empathisch, meer open voor nieuwe ideeën, visies en inzichten, en meer bereid om zonder eigenbelang klaar te staan voor de medemens en de gemeenschap waarvan zij onderdeel uitmaken. Ook rapporteren ze een sterkere connectie met de natuur, de staat van de wereld en het bestaan in het algemeen.

De onderzoeken leverden een onverwacht bij-effect op: de deelnemers aan het onderzoek hebben significant minder last van van depressie, angst, onrust, dwang en verslavingsgedrag. Het vermogen van psychedelica om het DMN (deels) uit te schakelen en om zo rigide, dwangmatige denkpatronen te doorbreken, lijkt ook na de psychedelische ervaring in stand te blijven.

Dit maakt psychedelica een veelbelovende toepassing voor het behandelen van depressie, verslavingsgedrag en dwangstoornissen. In de Verenigde Staten, Zwitserland, Israël en Nederland worden op dit moment klinische tests uitgevoerd om psychedelica-geassisteerde psychotherapie toe te laten tot de reguliere geestelijke gezondheidszorg. Het voelt misschien tegennatuurlijk, maar het klinische bewijs dat psychoactieve ‘drugs’, die intense hallucinerende trips kunnen veroorzaken, de capaciteit hebben om ernstige psychische aandoeningen te behandelen, is overweldigend.

Een waarschuwing

Hierbij moet wel worden opgemerkt dat het te kort door de bocht is om te denken dat het ondergaan van een psychedelische ervaring alleen, genoeg is om psychische problematiek succesvol te behandelen. Psychedelica zijn geen magische pil. Ze creëren wel een periode waarin geestelijke ontwikkeling en psychische vooruitgang mogelijk is. Alleen onder professionele begeleiding van ervaren psychotherapeuten zijn positieve resultaten te behalen. Ga dus absoluut niet zelf aan de slag met het behandelen van je geestelijke problemen met psychedelische drugs. De kans dat je de problemen verergert is een stuk groter dan dat je zelf in staat bent om de psychedelische ervaring zo te sturen, dat je er baat bij hebt.

En nu?

Als je leidt aan een ernstige depressie, als je leven gecontroleerd wordt door angst en paniekaanvallen, als je een dwangstoornis hebt of als je worstelt met een verslaving, en als je alles geprobeerd hebt, dan is de kans groot dat je je afvraagt wat psychedelica-geassisteerde psychotherapie voor jou kan betekenen. Op dit moment worden deze vormen van behandeling nog niet standaard aangeboden binnen de geestelijke gezondheidszorg.

De grootste barrière hiervoor is dat de stoffen die gebruikt worden voor dit type psychotherapie, in praktisch alle landen wereldwijd behoren tot de verboden psychoactieve middelen. Dit zorgt ervoor dat wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van deze stoffen moeizaam verloopt: de stoffen zijn alleen onder zeer specifieke en gecontroleerde omstandigheden beschikbaar voor medisch onderzoek.

Op dit moment lopen er in Nederland, bij meerdere universiteiten en onderzoeksinstituten, verschillende klinische onderzoeken. De verwachting binnen de reguliere GGZ is dat psychedelica-geassisteerde psychotherapie in de komende jaren toegelaten en genormaliseerd wordt.

Bespreek met jouw behandelend arts of huisarts of jouw stoornis of problematiek mogelijk in aanmerking komt voor deelname aan een klinisch onderzoeksprogramma. Je arts kan je vervolgens in contact brengen met deze onderzoeksteams. Het moment waarop psychedelica in de reguliere gezondheidszorg toegelaten wordt is een stuk dichterbij dan de meeste mensen ooit hadden kunnen vermoeden.