Fentanyl, de effecten en bijwerkingen van deze krachtige pijnstiller
Wat is fentanyl?
Fentanyl is een zeer krachtige pijnstiller. Het medicijn behoort tot de klasse geneesmiddelen die morfine-achtige pijnstillers of opiaten worden genoemd. Fentanyl is een chemisch bewerkte variant van morfine en is zo’n 80 tot 100 keer sterker dan deze bekende pijnstiller.
Opiaten zijn stoffen die op natuurlijke wijze gewonnen kunnen worden uit opium: het sap van de papaverplant. Deze stoffen kunnen vervolgens chemisch verwerkt worden tot codeïne, morfine, heroïne en dus ook fentanyl.
Omdat het middel zo’n sterke werking heeft, kan het bij onjuist gebruik al in lage doseringen (vanaf 2 milligram) dodelijk zijn. Fentanyl is daarom uitsluitend op recept van een arts verkrijgbaar.
Fentanyl heeft, naast de sterke pijnstillende effecten, ook een krachtige verdovende en euforische werking, een ’high’. Niet zo gek als je bedenkt dat fentanyl het synthetische neefje is van heroïne: de twee stoffen lijken zowel qua chemische structuur als qua effecten sterk op elkaar. Fentanyl wordt daarom in toenemende mate misbruikt als harddrug.
Toepassingen van Fentanyl
Fentanyl kan worden voorgeschreven bij ernstige en/of chronische pijn. Het wordt regelmatig gebruikt om heftige pijn na operaties of pijn bij de behandeling van kanker te onderdrukken. Ook kan het middel worden gebruikt als pijnbestrijder in de laatste levensfase. 
Voor wie is fentanyl?
Fentanyl is specifiek geschikt voor mensen bij wie andere, minder sterke opiaten onvoldoende effect geven tegen heftige pijn. Dit kan voorkomen bij mensen die al langere tijd andere opiaten zoals oxycodon of morfine gebruiken en hierdoor een lichamelijke tolerantie hebben opgebouwd.
Medicijnen op basis van opiaten zorgen snel voor gewenning: het menselijk lichaam heeft steeds meer werkzame stof nodig om gewenste effecten te blijven bereiken. Fentanyl is door zijn zeer krachtige werking de laatste stap in een pijnbestrijdingsproces: alleen wanneer andere opties niet langer volstaan, zal fentanyl overwogen worden.
Kies bij het bestrijden van pijn altijd eerst voor een lichte pijnstiller, zoals paracetamol. Geeft dit onvoldoende verlichting, gebruik dan een ontstekingsremmende pijnstiller zoals ibuprofen of diclofenac. Wanneer ook dit type pijnstillers onvoldoende werkt, kan overgestapt worden op de opiaten, waarbij tramadol de eerste optie is.
Pas daarna volgen sterk werkende opiaten zoals oxycodon (tabletten), morfine (tabletten) en fentanyl (transdermaal: via de huid). Als laatste optie, in zeer extreme gevallen, kunnen worden overgegaan op rechtstreekse toediening van morfine of fentanyl via een infuus.
GERELATEERD: Is oxycodon verslavend?
Gebruik van fentanyl
Fentanyl kan als medicijn op verschillende manieren gebruikt worden. De drie meest gebruikte methoden zijn:
Fentanyl pleister
De werkzame stof kan goed via de huid opgenomen worden. Fentanyl pleisters zorgen voor een vertraagde afgifte en worden daarom vooral bij heftige chronische pijn gebruikt: een nieuwe pleister begint na zo’n 4 tot 6 uur te werken, waarna het effect 48 tot 72 uur aanhoudt.
Fentanyl neusspray
Fentanyl kan in de vorm van neusspray worden toegediend, wanneer iemand last heeft van doorbraakpijnen. Dit zijn zeer heftige en intense pijnscheuten die voor kunnen komen bij bijvoorbeeld zenuwbeschadigingen, ernstige hernia’s en bij ernstige lichamelijke verwondingen.In tegenstelling tot de pleisters, werkt deze neusspray binnen enkele minuten. De werking van dit medicijn houdt echter ook een stuk minder lang aan. Deze kortwerkende variant is daarom bij uitstek geschikt voor dit type pijn.
Fentanyl injecties (intraveneus)
In zeer extreme gevallen kan fentanyl via een infuus geïnjecteerd worden. De verdovende en pijnstillende werking is via deze methode maximaal en wordt vooral toegepast bij ernstig lichamelijk letsel en trauma.Fentanylpoeder
De hierboven genoemde methoden van gebruik zijn specifiek voor medische toepassingen. Fentanyl kan echter ook in poedervorm verkregen worden als straatdrug. Deze variant is zeer gevaarlijk, omdat een dosis van 2 milligram al voldoende is voor een fatale overdosis. Deze hoeveelheid kun je al binnenkrijgen door licht contact van fentanylpoeder met je huid, of door een kleine hoeveelheid opstuivend poeder in te ademen.
Fentanyl als zeer verslavende drug
Vooral in de Verenigde Staten en Canada heeft fentanyl in de laatste jaren geleid tot een flinke toename in het aantal overdoseringen en sterfgevallen. Opiaten zoals tramadol en oxycodon waren in Noord Amerika makkelijk verkrijgbaar, wat eind jaren ‘90 heeft geleid tot een enorme toename in het aantal opiaatverslavingen, waarna oxycodon en tramadol streng werden gereguleerd. Hierop stapten verslaafden massaal over op sterkere opiaten die in de illegale drugshandel verkrijgbaar waren, voornamelijk heroïne.
Sinds enkele jaren neemt de hoeveelheid fatale overdosering wederom snel toe onder opiaatverslaafden, doordat straatheroïne (maar ook andere drugs zoals cocaïne en ketamine) steeds vaker wordt vermengd met fentanyl in poedervorm. Drugsdealers doen dit om hun ‘product’ sterker te maken en zo simpelweg sneller en meer geld te kunnen verdienen aan hun verslaafde ‘klanten’.
Omdat fentanyl zoveel sterker is dan bijvoorbeeld heroïne, in minieme hoeveelheden al dodelijk is en verslaafden vaak niet weten dat hun drugs is vermengd met fentanyl, is het risico op een overdosis enorm. Zo stierven in 2019 in de Verenigde Staten alleen al 50.000 mensen aan een overdosis opiaten.
Afbouwen van gebruik
Het is bij zowel kort als langdurig gebruik van fentanyl verstandig om een afbouwschema te volgen en niet van het ene op het andere moment te stoppen met het gebruik. Doe je dit wel, dan is de overgang voor je lichaam en hersenen te groot, met als gevolg een verstoorde balans van de chemische stoffen in je lichaam en brein, wat weer leidt tot heftige ontwenningsverschijnselen.
Bespreek bij de start van een fentanylbehandeling met je arts hoe het verloop van de doseringen eruit komt te zien en hoe en wanneer het gebruik afgebouwd gaat worden.
Hulp bij een fentanylverslaving
Heb je problemen met het afbouwen van fentanyl, ervaar je psychische klachten of maak je je zorgen over je eigen fentanylgebruik? Neem altijd contact op met je arts en bespreek je zorgen.
Professionele hulp is vrijwel altijd nodig om een fentanylverslaving succesvol aan te pakken. Afkicken van de stof, of het nou gebruikt is als medicijn of als drug, is doorgaans bijzonder zwaar, lichamelijk zeer onprettig en soms zelfs gevaarlijk. Een opname in een afkickkliniek, waar je onder medische begeleiding kunt afkicken, is daarom verreweg de beste optie.
Er zijn meerdere klinieken gespecialiseerd in het behandelen van dit type lichamelijke verslavingen. Via ons overzicht van klinieken vind je snel de meest geschikte optie in jouw regio.