Fentanyl, de effecten en bijwerkingen van deze krachtige pijnstiller

Wat is fentanyl?

Fentanyl is een zeer krachtige pijnstiller. Het medicijn behoort tot de klasse geneesmiddelen die morfine-achtige pijnstillers of opiaten worden genoemd. Fentanyl is een chemisch bewerkte variant van morfine en is zo’n 80 tot 100 keer sterker dan deze bekende pijnstiller.

Lees hier meer over pijnstiller verslaving

Opiaten zijn stoffen die op natuurlijke wijze gewonnen kunnen worden uit opium: het sap van de papaverplant. Deze stoffen kunnen vervolgens chemisch verwerkt worden tot codeïne, morfine, heroïne en dus ook fentanyl.

Omdat het middel zo’n sterke werking heeft, kan het bij onjuist gebruik al in lage doseringen (vanaf 2 milligram) dodelijk zijn. Fentanyl is daarom uitsluitend op recept van een arts verkrijgbaar.

Fentanyl heeft, naast de sterke pijnstillende werking, ook een krachtige verdovende en euforische werking, een ’high’. Niet zo gek als je bedenkt dat fentanyl het synthetische neefje is van heroïne: de twee stoffen lijken zowel qua chemische structuur als qua effecten sterk op elkaar. Fentanyl wordt daarom in toenemende mate misbruikt als harddrug.

Lees hier meer over een medicijnverslaving.

Voel je dat je Fentanyl-gebruik niet meer onder controle hebt? Je kunt ons altijd bellen voor advies.

Toepassingen van Fentanyl

Fentanyl kan worden voorgeschreven bij ernstige en/of chronische pijn. Het wordt regelmatig gebruikt om heftige pijn na operaties of pijn bij de behandeling van kanker te onderdrukken. Ook kan het middel worden gebruikt als pijnbestrijder in de laatste levensfase.

Fentanyl is specifiek geschikt voor mensen bij wie andere, minder sterke opiaten onvoldoende effect geven tegen heftige pijn. Dit kan voorkomen bij mensen die al langere tijd andere opiaten zoals oxycodon of morfine gebruiken en hierdoor een lichamelijke tolerantie hebben opgebouwd.

Medicijnen op basis van opiaten zorgen snel voor gewenning: het menselijk lichaam heeft steeds meer werkzame stof nodig om gewenste effecten te blijven bereiken. Fentanyl is door zijn zeer krachtige werking de laatste stap in een pijnbestrijdingsproces: alleen wanneer andere opties niet langer volstaan, zal fentanyl overwogen worden.

Kies bij het bestrijden van pijn altijd eerst voor een lichte pijnstiller, zoals paracetamol. Geeft dit onvoldoende verlichting, gebruik dan een ontstekingsremmende pijnstiller zoals ibuprofen of diclofenac. Wanneer ook dit type pijnstillers onvoldoende werkt, kan overgestapt worden op de opiaten, waarbij tramadol de eerste optie is.

Pas daarna volgen sterk werkende opiaten zoals oxycodon (tabletten), morfine (tabletten) en fentanyl (transdermaal: via de huid). Als laatste optie, in zeer extreme gevallen, kan worden overgegaan op rechtstreekse toediening van morfine of fentanyl via een infuus.

Gerelateerd: Is oxycodon verslavend?

Fentanyl bijwerkingen

Regelmatig voorkomende bijwerkingen van fentanyl zijn:

• Verdoving: sufheid, slaperigheid en een trager reactievermogen
• Verstoppingen (obstipatie)
• Verhoogde transpiratie
• Duizeligheid
• Misselijkheid en overgeven
• Vertraagde ademhaling, verlaagde bloeddruk en verlaagde hartslag
• Droge mond, waardoor gebitsproblemen kunnen ontstaan
• Stijve en verkrampte spieren
• Hoofdpijn

In sommige gevallen kun je last krijgen van huiduitslag, en bij een hoge dosering komt ook benauwdheid voor.

Deze vervelende bijwerkingen zijn relatief ongevaarlijk en verdwijnen doorgaans na enkele dagen. Bij gelijktijdig gebruik van andere middelen kunnen de gunstige en ongunstige effecten van fentanyl toenemen of juist afnemen. 

Zo mag fentanyl niet worden gecombineerd met onder andere alcohol, verdovende drugs (zoals ketamine en GHB) of benzodiazepinen (zoals lorazepam, diazepam, valium en Xanax).

Na starten of verhogen van de dosering mag je gedurende twee weken geen auto rijden.

Wees ook voorzichtig bij zwangerschap: het middel alleen op strikte indicatie gebruiken en zo kort mogelijk. 

Gebruik van fentanyl

Fentanyl kan als medicijn op verschillende manieren gebruikt worden. De drie meest gebruikte methoden zijn:

Fentanyl pleister 

De werkzame stof kan goed via de huid opgenomen worden. Fentanyl pleisters zorgen voor een vertraagde afgifte en worden daarom vooral bij heftige chronische pijn gebruikt als algemene pijnstilling. Een nieuwe pleister begint na zo’n 4 tot 6 uur te werken, waarna het effect 48 tot 72 uur aanhoudt.

Bij het aanbrengen van de pleister druk je deze aan met de vlakke hand voor ongeveer 30 seconden.

Vouw de gebruikte pleister na het verwijderen dubbel, met de kleefzijde naar binnen. Doe deze terug in het zakje en lever dit bij de apotheek in. Ook eventuele ongebruikte pleisters terugbrengen.

Fentanyl pleister bij ouderen bijwerkingen

Bijwerkingen van het gebruik van een fentanyl pleister zijn onder andere plotselinge zwelling van het gezicht of de keel, blaarvorming, rode huid of ernstige irritatie (tekenen van een ernstige allergische reactie). Ongewone slaperigheid en tragere of oppervlakkige ademhaling komen ook voor. Neem contact op met je arts of apotheker als je last krijgt van een of meer van deze bijwerkingen.

Fentanyl neusspray

Fentanyl kan in de vorm van neusspray worden toegediend wanneer iemand last heeft van doorbraakpijn. Onder doorbraakpijn wordt verstaan: zeer heftige en intense pijnscheuten die voor kunnen komen bij bijvoorbeeld zenuwbeschadigingen, ernstige hernia’s en bij ernstige lichamelijke verwondingen.

In tegenstelling tot de pleisters, werkt deze neusspray binnen enkele minuten. De werking van dit medicijn houdt echter ook een stuk minder lang aan. Deze kortwerkende variant is daarom bij uitstek geschikt voor dit type pijn.

Fentanyl injecties (intraveneus)

In zeer extreme gevallen kan fentanyl via een infuus geïnjecteerd worden. De verdovende en pijnstillende werking is via deze methode maximaal en wordt vooral toegepast bij ernstig lichamelijk letsel en trauma.

Fentanyl poeder

De hierboven genoemde methoden van gebruik zijn specifiek voor medische toepassingen. Fentanyl kan echter ook in poedervorm verkregen worden als straatdrug. Deze variant is zeer gevaarlijk, omdat een dosis van 2 milligram al voldoende is voor een fatale overdosis. Deze hoeveelheid kun je al binnenkrijgen door licht contact van fentanyl poeder met je huid, of door een kleine hoeveelheid opstuivend poeder in te ademen.

Volwassenen en kinderen > 16 jaar

De begindosering (bij patiënten die nog niet met opioïden zijn behandeld) is 12 microg/uur elke 72 uur.

Als de pijnstilling niet genoeg is, kan na 48 uur eenzelfde pleister op een andere plek worden aangebracht of na 72 uur een pleister met een sterkere werking.

De vervolgdosering vindt plaats in stappen van 12 of 25 microg/uur fentanyl per (minimaal) zes dagen.

Wanneer de patiënt een incidentele opleving van (hevige) pijn ervaart, kan een kortwerkend opioïd nodig zijn.

Is de patiënt een pleister verloren? Dan kan deze vervangen worden door een nieuwe pleister, die op een andere plek moet worden geplakt. Op het moment dat er opnieuw een pleister wordt aangebracht, gaat de doseringstermijn van 72 uur weer in.

Kinderen 2–16 jaar

Het geneesmiddel mag alleen toegepast worden bij kinderen die al ten minste 30 mg morfine per dag gebruiken. Bij een dosering < 45 mg oraal morfine/etmaal starten met fentanyl 12 microg/uur. Bij 45–90 mg oraal morfine/etmaal zou het om fentanyl 25 microg/uur gaan. Voor de omrekening van doseringen > 90 mg oraal morfine/etmaal zijn op het moment nog weinig klinische gegevens.

Ontwenningsverschijnselen en behandeling

Het mag duidelijk zijn dat fentanyl een zeer gevaarlijke stof is wanneer het middel niet gecontroleerd wordt gebruikt onder strikt toezicht van een arts. De situatie in Nederland is lang niet zo slecht als in de Verenigde Staten en Canada, omdat medicijnen die tot de opiaten behoren, in ons land streng gereguleerd zijn. Toch doen de cijfers vermoeden dat ook in Nederland pijnstillers zoals oxycodon en fentanyl de laatste jaren in toenemende mate worden voorgeschreven bij matige en zelfs soms lichte pijnklachten.

Ontwenningsverschijnselen fentanyl

Mensen die gedurende langere tijd (meer dan enkele weken) gebruik maken van fentanyl, lopen een groot risico om lichamelijke afhankelijkheid van het medicijn te ontwikkelen. Het lichaam raakt in korte tijd gewend aan de stof, waarna stoppen met het gebruik doorgaans leidt tot serieuze ontwenningsverschijnselen.

Ontwenningsverschijnselen die regelmatig in heftige vorm voorkomen, zijn:

• Onrust, angst en depressieve gevoelens
• Koorts, zweten, rillen en kippenvel
• Hartkloppingen
• Misselijkheid, maagkrampen en overgeven
• Onbedwingbare jeuk
• Verlies van eetlust
• Diarree

Ontwenningsverschijnselen van opiaten staan bekend als intens en heftig. Zonder professionele medische begeleiding leiden deze afkickverschijnselen in praktisch alle gevallen tot een terugval in gebruik.

Afbouwen van gebruik

Het is bij zowel kort als langdurig gebruik van fentanyl verstandig om een afbouwschema te volgen en niet van het ene op het andere moment te stoppen met het gebruik. Doe je dit wel, dan is de overgang voor je lichaam en hersenen te groot, met als gevolg een verstoorde balans van de chemische stoffen in je lichaam en brein, wat weer leidt tot heftige ontwenningsverschijnselen.

Bespreek bij de start van een fentanylbehandeling met je arts hoe het verloop van de doseringen eruit komt te zien en hoe en wanneer het gebruik afgebouwd gaat worden.

Is Fentanyl verslavend?

Je lichaam kan bij langdurig gebruik van fentanyl verslaafd raken aan het middel. Er treedt dan gewenning op. Omdat er ontwenningsverschijnselen kunnen optreden bij acuut stoppen, wordt dat dus niet aangeraden. Het is belangrijk om onder begeleiding het middel af te bouwen.

Hulp bij een fentanylverslaving

Heb je problemen met het afbouwen van fentanyl, ervaar je psychische klachten of maak je je zorgen over je eigen fentanylgebruik? Neem altijd contact op met je arts en bespreek je zorgen.

Professionele hulp is vrijwel altijd nodig om een fentanylverslaving succesvol aan te pakken. Afkicken van de stof, of het nou gebruikt is als medicijn of als drug, is doorgaans bijzonder zwaar, lichamelijk zeer onprettig en soms zelfs gevaarlijk. Een opname in een afkickkliniek, waar je onder medische begeleiding kunt afkicken, is daarom verreweg de beste optie voor het behandelen van je verslaving.