Wat is dubbele diagnose? Kenmerken en behandeling

Wanneer je zowel een psychische stoornis als een verslaving hebt, spreekt men van een dubbele diagnose. De combinatie van psychische stoornissen en verslavingsproblematiek zorgt vaak voor een complex en langdurig behandeltraject.

De benodigde specialistische zorg en expertise is ook niet in veel klinieken aanwezig, volgens het evaluatierapport Verslavingszorg in beeld van het ministerie van VWS. Op deze pagina wordt onder meer besproken hoe een dubbele diagnose kan worden vastgesteld en wat voor mogelijke behandelingen en therapieën bij een dubbele diagnose kliniek worden aangeboden.

Wat is een dubbele diagnose?

Bij een dubbele diagnose kampt iemand tegelijkertijd met een verslaving en een psychische aandoening, zoals een persoonlijkheidsstoornis of stemmingsstoornis. Gelijktijdige behandeling van zowel de psychische problemen als de verslaving is meestal noodzakelijk voor een duurzaam herstel, volgens onder meer Rady et al. in European Psychiatry. Bij een dubbele diagnose is het daarom belangrijk dat er sprake is van een geïntegreerd behandelaanbod door een multidisciplinair team.

Wat is de definitie van dubbele diagnose?

Een dubbele diagnose wordt gedefinieerd als een situatie waarin een persoon gelijktijdig te maken heeft met zowel een psychische aandoening als een verslavingsprobleem. De interactie tussen de psychiatrische stoornis en het verslavingsprobleem maakt een behandeling en het proces van herstel vaak lastiger.

Feiten en cijfers over dubbele diagnose

Concrete cijfers over het aantal mensen met een dubbele diagnose ontbreken. Volgens schattingen van het Trimbos-instituut kampt tussen de 20 en 50 procent van de GGZ-cliënten met verslavingsproblemen. Zo’n 60 en 80 procent van de patiënten in de verslavingszorg heeft psychische aandoeningen.

Mensen met schizofrenie en bipolaire stoornissen scoren relatief hoog op de lijst met verslavingsproblematiek. Een psychische stoornis zoals depressie, AD(H)D en angststoornis wordt echter ook vaak gelinkt aan een verslaving.

Wat zijn de kenmerken van mensen met een dubbele diagnose?

Onderzoekers hebben verschillende overeenkomende kenmerken gevonden bij mensen met een dubbele diagnose. Zo blijkt dat ze eerder een terugval krijgen in hun verslaving.

Dit zijn enkele kenmerken van een dubbele diagnose:

• Vaker opname in een kliniek, maar ook sneller afhaken bij een behandeling
• Moeite om een baan vast te houden
• Vaker agressief, depressief en suïcidaal. Mogelijk conflicten met familie of vrienden.
• Meestal lager opgeleid

Hoe kan dubbele diagnose worden behandeld?

Dubbele diagnose kan op verschillende manieren worden behandeld, waarbij een geïntegreerde behandeling het meest voorkomend is. Een behandeling kan onder meer bestaan uit psychotherapie voor het verslavingsprobleem en medicatie om symptomen van de psychische aandoening te verminderen. Ook is er vaak een rol weggelegd voor zelfhulp- en ondersteuningsgroepen, die volgens J. Kelly et al. in Addiction bijdragen aan een duurzaam herstel en mogelijk terugval voorkomen.

Het belang van geïntegreerde behandeling

Een dubbele diagnose vereist vaak geïntegreerde zorg waarbij tegelijkertijd de psychische aandoening en het verslavingsprobleem worden behandeld. Volgens een studie uit 2014 in Neuropsychiatric Disease and Treatment is een behandeling bij geïntegreerde zorg meestal langdurig door de complexe problematiek. Door de oorzaak of achterliggende factoren van een verslavingsprobleem gelijktijdig te behandelen, kunnen echter wel betere behandelresultaten worden behaald.

Therapie en medicatie

Therapievormen bij een dubbele diagnose zijn vaak psychotherapieën zoals cognitieve gedragstherapie en dialectische gedragstherapie. Deze behandelen zowel de psychiatrische problematiek als het verslavingsprobleem door copingvaardigheden aan te leren en gedragsverandering te bevorderen. Een behandelplan van een dubbele diagnose omvat meestal ook medicatie zoals antidepressiva en antipsychotica, die psychische symptomen helpen verminderen.

De rol van zelfhulp en ondersteuningsgroepen

Zelfhulp- en ondersteuningsgroepen kunnen een belangrijke rol spelen in een behandeling bij een dubbele diagnose. Deelname aan deze groepen heeft namelijk een grote impact op het herstelproces, volgens een veel geciteerde studie door S. Magura et al. in Addictive Behaviors.

Dubbele diagnose klinieken

Mensen met een dubbele diagnose krijgen vaak niet de juiste behandeling in de Nederlandse verslavingszorg, volgens het Landelijk Expertisecentrum Dubbele Diagnose (LEDD). Behandeling vindt vaak plaats in een reguliere verslavingszorginstelling of GGZ-locatie, waarbij ofwel de psychiatrische problemen onbehandeld blijven of de verslaving onvoldoende wordt behandeld. Dubbele diagnose klinieken voorzien wel in een geïntegreerd behandelaanbod.

Wat maakt een dubbele diagnose kliniek uniek?

Een dubbele diagnose kliniek voorziet in een multidisciplinair team dat een geïntegreerde én gespecialiseerde behandeling onder één dak biedt. De gestandaardiseerde behandeling voor een psychische stoornis in een GGZ-instelling of een verslavingsprobleem in een kliniek is meestal niet voldoende voor de complexiteit van een dubbele diagnose, volgens een Deense studie uit 2018 door P. Pinderup.

Wat zijn de selectiecriteria voor dubbele diagnose klinieken?

Voor opname in een dubbele diagnose kliniek moet worden vastgesteld dat er sprake is van een psychische stoornis naast een ernstig verslavingsprobleem. In Nederland wordt hiervoor vaak gebruikgemaakt van een Mini International Neuropsychiatric Interview (MINI).

Voorbeelden van behandelingen en therapieën in klinieken

Een behandeling in een dubbele diagnose kliniek is vrijwel altijd persoonsgebonden, zodat de complexe problemen optimaal kunnen worden behandeld.

Mogelijke behandelingen en therapieën in dubbele diagnose klinieken zijn:

• Psychotherapie
• Cognitieve gedragstherapie
• Dialectische gedragstherapie
• Motiverende gespreksvoering
• Familie- en systeemtherapie
• Medicatie
• Zelfzorg
• Groepsgesprekken

Veelgestelde vragen