Eetstoornis: Oorzaken, symptomen, herkennen en behandeling

Bij een eetstoornis verliest iemand de controle over het eetgedrag en ontstaat meestal een ongezonde obsessie met het gewicht en lichaamsbeeld. Er zijn verschillende eetstoornissen die uiteenlopende oorzaken, symptomen en gevolgen hebben. Eetstoornissen hebben echter met elkaar gemeen dat ze zonder professionele hulp meestal niet vanzelf overgaan. Het is daarom belangrijk om op tijd een eetstoornis te herkennen en hier behandeling voor te zoeken. Op deze pagina wordt uitgelegd welke verschillende eetstoornissen er zijn, de symptomen en oorzaken van een eetstoornis en welke opties er bestaan voor behandeling.

Wat is een eetstoornis?

Een eetstoornis is een ernstige psychische aandoening waarbij iemand verstoord eetgedrag toont en een ongezonde relatie heeft met voeding, gewicht en het eigen lichaamsbeeld. Er zijn verschillende eetstoornissen met wisselende eetproblemen en symptomen. Sommige mensen met een eetstoornis eten te weinig of juist te veel, terwijl anderen regelmatig vreetbuien afwisselen met periodes van vasten of lijnen.

Een eetstoornis leidt vaak tot ernstige lichamelijke klachten en psychische problemen en kan in sommige gevallen zelfs de dood als gevolg hebben. Ondanks deze potentieel ernstige gevolgen, worden eetstoornissen vaak niet opgemerkt of pas in een laat stadium, volgens een veel geciteerde Europese studie uit 2016 in Current Opinion in Psychiatry. Een diagnose eetstoornis die pas laat wordt gesteld, leidt tot een groter risico op permanente gezondheidsschade en het ontwikkelen van andere psychische aandoeningen zoals depressie en angststoornissen.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00
Za-Zo 13:00 - 17:00

Wat zijn oorzaken van eetstoornissen?

Er is geen één specifieke oorzaak die tot een eetstoornis leidt. Dit komt onder meer door de complexe verschillen tussen eetstoornissen zelf en het feit dat uiteenlopende factoren een rol kunnen spelen in de ontwikkeling van een eetstoornis. In een veel geciteerde wetenschappelijke analyse door J. Qian et al. in 2013 werd wel vastgesteld dat jonge vrouwen, vooral in westerse landen, een verhoogd risico hebben om eetstoornissen te ontwikkelen.

Dit zijn mogelijke oorzaken van eetstoornissen:

• Familie: er is wetenschappelijk bewijs dat sommige mensen genetische aanleg voor eetstoornissen hebben, waardoor directe familieleden eerder kans maken een eetstoornis te krijgen
• Psychisch: mensen met een eetstoornis hebben vaak last van andere psychische problemen, zoals depressies, angststoornissen en opgedane trauma’s (waaronder seksueel misbruik)
• Emotionele problemen: een studie uit 2013 in het blad The International Journal of Eating Disorders ontdekte dat emotionele disregulatie (onvermogen om emoties goed te controleren) vaak voorkomt bij mensen met een eetstoornis
• Omgeving: eetstoornissen worden vaak gelinkt aan invloeden uit de omgeving op het zelfbeeld, zoals de directe vriendengroep, social media en beroemdheden
• Puberteit: jongeren zijn meer vatbaar voor onzekerheid over hun lichaam, hebben vaak een lage eigendunk, en kunnen in reactie daarop eetstoornissen ontwikkelen
• Stress: als gevolg van hevige stress, bijvoorbeeld over school, carrière of het persoonlijke leven, zijn mensen meer vatbaar om een eetstoornis te ontwikkelen
• Eetpatronen: als gevolg van ongewoon eetgedrag, zoals periodes van vasten en diëten, kunnen veranderingen in de hersenen optreden waardoor de kans op een eetstoornis groter wordt

Wat zijn de symptomen van een eetstoornis?

De belangrijkste symptomen waaraan je een eetstoornis bij jezelf of een bekende kunt herkennen, zijn:

• Uitzonderlijke afname in het lichaamsgewicht
• Verminderde of verhoogde eetlust
• Voortdurend denken aan voedsel of calorieën tellen
• Strikte diëten volgen, zelfs als je ondergewicht bent
• Overeten of binges en weer vasten
• Bang om kritiek te krijgen over wat je eet
• Angst voor gewichtstoename, zelfs als je ondergewicht bent
• Gebruik van laxeermiddelen om gewicht te verliezen

Welke soorten eetstoornissen zijn er?

Experts onderscheiden zeven soorten eetstoornissen in het handboek Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Deze omvatten de bekende eetstoornissen anorexia nervosa, boulimia nervosa en binge eating disorder. De andere drie eetstoornissen zijn ARFID (avoidant/restrictive food intake disorder), pica en ruminatiestoornis.

Eetstoornissen die buiten de diagnostische kaders vallen van deze zes stoornissen, worden vaak geschaard onder de noemer eetstoornis ‘niet anders omschreven’ (NAO) of ‘andere gespecificeerde voedings- of eetstoornis’ (ORFED in het Engels). De aandoening orthorexia nervosa is ten slotte een waarschijnlijke eetstoornis waar steeds meer mensen mee worden gediagnosticeerd, maar wordt nog niet altijd officieel erkend als eetstoornis.

Dit zijn alle soorten eetstoornissen:

• Anorexia nervosa: De eetstoornis anorexia nervosa wordt gekenmerkt door een ernstig verstoord lichaamsbeeld en een irrationele, enorme angst om dik te worden. Iemand met anorexia krijgt vaak een heel mager uiterlijk en ernstig ondergewicht, doordat voedsel wordt vermeden of niet voldoende wordt opgenomen door zelfopgewekt braken.
• Boulimia nervosa: Bij de eetstoornis boulimia nervosa worden heftige eetbuien afgewisseld met periodes van compensatie, bijvoorbeeld door intensief te sporten of het eten snel kwijt te raken via het gebruik van laxeermiddelen. De eetstoornis herkennen is vaak lastig, omdat de eetbuien meestal verborgen worden gehouden. Door het schadelijke compensatiegedrag kan iemand op het oog ook een normale BMI (body mass index) hebben.
• Binge-eating disorder: Iemand met de eetstoornis binge-eating disorder (BED) heeft net zoals bij boulimia nervosa last van heftige eetbuien, waarbij grote hoeveelheden voedsel in korte tijd worden geconsumeerd. Dit wordt echter niet gevolgd door compensatiegedrag, zoals braken, vasten of overmatige lichaamsbeweging om het ingenomen voedsel kwijt te raken. De eetstoornis leidt daarom meestal tot ernstig overgewicht en andere lichamelijke gevolgen.
• ARFID: Iemand met de eetstoornis ARFID (avoidant/restrictive food intake disorder) eet te weinig, vaak door selectieve voedselvoorkeuren. De eetstoornis komt met name voor bij (jonge) kinderen en leidt tot een lichamelijk gebrek aan essentiële voedingsstoffen, met achtergestelde groei en mogelijk permanente gezondheidsschade als gevolg.
• Pica: Bij de pica eetstoornis voelt iemand een drang om niet-eetbare dingen, zoals aarde en verf, en voedingsmiddelen met nauwelijks voedingswaarde, zoals meel of ijs, te consumeren. Mensen met pica hebben geen natuurlijke afkeer van gewoon voedsel, waardoor ze meestal geen gewichtsproblemen of een tekort aan essentiële voedingsstoffen hebben. Het eten van gevaarlijke dingen zoals rauwe aardappelen of chemische producten kan echter wel tot (ernstige) lichamelijke klachten leiden.
• Ruminatiestoornis: Iemand met ruminatiestoornis herkauwt bewust herhaaldelijk (meestal over een periode van een maand of langer) voedsel, om dit vervolgens opnieuw in te slikken of uit te spugen. Dit regurgiteren van voedsel is bij ruminatiestoornis niet het gevolg van een lichamelijke afwijking maar heeft een psychische oorzaak. De eetstoornis kan leiden tot ondervoeding wanneer ingenomen voedsel voortdurend wordt uitgebraakt of uitgespuugd, en is daarom vooral bij baby’s en jonge kinderen mogelijk dodelijk.
• Eetstoornis NAO / OSFED: Mensen met een eetstoornis die qua symptomen en oorzaken slechts gedeeltelijk overeenkomt met die van bestaande eetstoornissen, krijgen vaak de classificatie ‘eetstoornis NAO (niet anders omschreven)’. Deze brede categorie staat tegenwoordig ook bekend als other specified feeding or eating disorder (OSFED). Hoewel iemand met eetstoornis NAO niet volledig binnen de diagnose van een specifieke eetstoornis past, kunnen de gezondheidseffecten even ernstig (en zelfs dodelijk) zijn als die van bijvoorbeeld anorexia nervosa of boulimia nervosa.
• Orthorexia nervosa: Orthorexia nervosa is een voorgestelde eetstoornis die nog niet officieel erkend wordt. Mensen met orthorexia nervosa hebben een gevaarlijke obsessie met ‘gezond’ eten. Ze sluiten bepaald voedsel uit dat niet voldoet aan hun ideeën voor ‘puur’ of ‘gezond’ voedsel, waardoor ze essentiële voedingsstoffen tekortkomen en ernstige lichamelijke en psychische klachten ontwikkelen.

Wat is het verschil tussen een eetprobleem en een eetstoornis?

Wanneer je jezelf in drie of meer van de volgende punten herkent, dan is er sprake van een serieuze eetstoornis waarbij het inschakelen van professionele hulp essentieel is:

• Je bent obsessief bezig met eten, je lichaam en gewicht en hebt geen controle over je impulsen.
• Je hebt meerdere keren geprobeerd je eetgedrag aan te passen, maar valt steeds terug in je oude patronen.
• Je eetgedrag wordt steeds een beetje extremer: je verliest de grip op je leven in toenemende mate.
• Je gebruikt je voeding (of je nou te veel of te weinig eet) om je emoties te beïnvloeden en een gevoel van controle te vinden.
• Je obsessie met je eetpatroon veroorzaakt problemen in je dagelijkse leven, zoals je werk, school en relaties met vrienden en familie. Je verwaarloost je verantwoordelijkheden.
• Je gebruikt eten (of niet eten) als mentale pijnstiller, overlevingsmechanisme of afleiding van je problemen.
• Je leidt mentaal door je eetstoornis: je voelt je depressief, leeg en hebt een negatief zelfbeeld.

Welke behandelingen zijn er voor een eetstoornis?

Er zijn meerdere behandelingen voor een eetstoornis mogelijk, waaronder gedragstherapie, familietherapie, voedingsbegeleiding en opname in een eetstoornis kliniek. Wanneer iemand een eetstoornis ontwikkelt, is het belangrijk om op tijd in te grijpen voordat permanente gezondheidsschade ontstaat en behandeling minder kans van slagen heeft.

Een diagnose eetstoornis wordt gesteld door een gespecialiseerde hulpverlener op basis van verschillende onderzoeken en gesprekken. Hierbij wordt ook gekeken naar mogelijke oorzaken van de eetstoornis, waaronder psychologische factoren en de omgeving. Op basis van deze evaluatie en diagnose kan een hulpverlener een behandelplan opstellen of een kliniek een behandeltraject voorstellen.

Een eetstoornis is meestal nooit volledig uitbehandeld. Een terugval is zeer reëel bij eetstoornissen zoals anorexia nervosa, volgens M. Speranza et al. in het blad European Eating Disorders Review. Het is daarom belangrijk om altijd alert te blijven op bijvoorbeeld langzaam veranderende eetpatronen of een terugkeer van een negatieve lichaamsbeleving, zodat tijdig hulp kan worden gezocht.

Psychotherapie

Een behandeling van een eetstoornis maakt vaak gebruik van psychotherapie. Dit is een therapeutische benadering waarbij een behandelaar via gesprekken de patiënt helpt om bestaande problemen beter te begrijpen en aan te pakken. Bij een eetstoornis wordt vaak cognitieve gedragstherapie en gezinstherapie ingezet, waarbij iemand leert om verstoord eetgedrag aan te passen en de dynamiek met gezinsleden te verbeteren.

Voedingsbegeleiding

Tijdens een behandeling van de meeste eetstoornissen is er meestal een belangrijke rol voor voedingsbegeleiding. Een diëtist helpt dan iemand met het ontwikkelen van een gezond en evenwichtig voedingsplan en het aanleren van meer controle over portiegroottes. Ook is er aandacht voor een beter begrip over wat voedsel doet en wat je lichaam nodig heeft aan voedsel.

Eetstoornis kliniek

Opname in een speciale eetstoornis kliniek wordt aangeraden bij ernstige gevallen en wanneer eerdere behandelingen niet slaagden. Het voordeel van een kliniek is dat iemand voor een bepaalde periode uit de omgeving wordt gehaald waar de eetstoornis mogelijk door werd veroorzaakt. In tegenstelling tot een losse, ambulante behandeling bij een psycholoog of diëtist, beschikt een eetstoorniskliniek ook vaak over een multidisciplinair team dat alle nodige zorg onder één dak kan bieden.

De duur van een behandeling in een kliniek is afhankelijk van verschillende factoren. Zo kan er soms behandeling noodzakelijk zijn voor co-morbide aandoeningen, waaronder psychische klachten als depressie of een persoonlijkheidsstoornis. Bij jonge mensen is een behandeling bij voorkeur relatief kort, zodat het sociaal leven en studieverplichtingen niet te veel verstoord worden.

Ben je op zoek naar een geschikte behandeling voor jouw situatie? Heb je hulp nodig bij de keuze voor een kliniek voor iemand in je omgeving? Bel 020 – 532 0030 voor een persoonlijk telefonisch consult.

Veelgestelde vragen over eetstoornissen