Wat is een eetstoornis? Tips en behandeling

Bij een eetstoornis verliest iemand controle over eetpatronen met mogelijk verstrekkende lichamelijke en mentale gevolgen. Vaak is er sprake van een obsessie met eten, een negatief zelfbeeld en ongezond lichaamsgewicht. Op deze pagina wordt uitgelegd wat een eetstoornis kan inhouden en de verschillende soorten eetstoornissen die er zijn, oorzaken en symptomen, en beschikbare behandelingsmethoden bij een eetstoornis.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 08:00 - 22:00
Weekend 12:00 - 17:00

Wat is een eetstoornis?

Een eetstoornis is een psychische aandoening waarbij iemand verstoord eetgedrag toont. Niet elke vorm van ongewoon eetgedrag is echter symptoom van een eetstoornis, volgens A. Meule et al. in een studie in Frontiers of Psychology. Bij een eetstoornis is er meestal sprake van een verlies aan controle over eetpatronen en een obsessie met eten, je lichaam en gewicht, met geestelijke en lichamelijke gevolgen.

Eetstoornis symptomen

De belangrijkste symptomen waaraan je een eetstoornis bij jezelf of een bekende kunt herkennen, zijn:

• Uitzonderlijke afname in het lichaamsgewicht
• Verminderde of verhoogde eetlust
• Voortdurend denken aan voedsel of calorieën tellen
• Strikte diëten volgen, zelfs als je ondergewichtig bent
• Overeten of binges en weer vasten
• Bang om kritiek te krijgen over wat je eet
• Angst voor gewichtstoename, zelfs als je ondergewichtig bent
• Gebruik van laxeermiddelen om gewicht te verliezen

Welke soorten eetstoornissen zijn er?

Experts onderscheiden 7 soorten eetstoornissen in het handboek Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Deze omvatten bekende eetstoornissen zoals anorexia nervosa, bulimia nervosa en binge eating disorder. Andere eetstoornissen zijn ARFID (avoidant/restrictive food intake disorder), pica en ruminatiestoornis.

Eetstoornissen die buiten de diagnostische kaders vallen van deze zes stoornissen, worden normaliter geschaard onder de noemer eetstoornis ‘niet anders omschreven’ (NAO) of ‘andere gespecificeerde voedings- of eetstoornis’ (ORFED in het Engels). Ook is de aandoening orthorexia nervosa in opkomst, hoewel dit vooralsnog een voorgestelde eetstoornis is die nog niet officieel erkend wordt.

Anorexia nervosa

Een eetstoornis kan zich uiten in een onbedwingbare drang om te eten, maar ook in een oncontroleerbare obsessie om níet te eten.

Anorexia nervosa kenmerkt zich door een ernstig vervormd zelfbeeld: iemand die aan anorexia leidt, heeft een irrationele angst om dik te worden en is niet in staat om op een realistische manier naar zichzelf te kijken.

Anorexia nervosa is een zeer ernstige eetstoornis die vaak lijdt tot serieuze gezondheidsproblematiek. Omdat iemand die lijdt aan anorexia structureel en over een lange periode veel te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt, takelt het lichaam vaak in hoog tempo af.

De angst om (te) dik te worden wordt vaak zo groot, dat helemaal niets meer gegeten wordt en er over moet worden gegaan op het dwangmatig toedienen van voedsel.

Boulimia nervosa

Boulimia nervosa is een eetstoornis waarbij heftige uitbuien afgewisseld worden met perioden van compensatie, bijvoorbeeld door zeer intens te sporten of andere, ongezonde manieren om het gegeten voedsel ‘kwijt te raken’, zoals braken of het gebruik van laxeermiddelen.

Iemand die lijdt aan boulimia nervosa is volledig geobsedeerd door zijn of haar lichaam en gewicht. Het patroon van boulimia nervosa volgt vaak het volgende pad: er ontstaat een grote, oncontroleerbare drang om te eten, je fantaseert over voedsel waar je zin in hebt, haalt dit eten in huis en je eet alles op, ongeacht of je er misselijk van wordt. Alles moet op.

Vervolgens ontstaat een schuldgevoel, je walgt van je (eet)gedrag en er ontstaat een grote angst om aan te komen. Door alles weer uit te braken, laxeermiddelen te gebruiken of extreem te gaan sporten probeer je je eetbui te compenseren.

Dit kan makkelijk zorgen voor een periode waarin je weinig tot niet eet. In deze periode ontstaat langzaam maar zeker weer de fantasie om toch te gaan eten, en zo herhaalt het proces zich keer op keer.

Binge-eating disorder

BED, oftewel ‘binge eating disorder‘, lijkt op boulimia nervosa: binge-eaters krijgen te maken met oncontroleerbare eetbuien. Het verschil tussen binge-eating en boulimia is dat de drang om te compenseren bij binge-eaters uit blijft.

Binge-eaters hebben, net als mensen die lijden aan boulimia, last van schuldgevoelens, maar zoeken hun troost in een nieuwe eetbui. Hierdoor ontstaat snel een gevaarlijke vorm van overgewicht.

ARFID

Bij de eetstoornis ARFID (avoidant/restrictive food intake disorder) eet iemand te weinig en ontstaat door selectieve voedselvoorkeuren een lichamelijk gebrek aan essentiële voedingsstoffen. ARFID is een relatief nieuwe eetstoornis waarvan nog veel onduidelijk is. Het komt met name voor bij (jonge) kinderen.

ARFID kan ernstige gezondheidseffecten hebben. Bij kinderen leidt het onder meer tot achtergestelde groei. Bij zowel kinderen als volwassenen kunnen door ondervoeding en uitsluiting van hele voedselcategorieën bepaalde lichamelijke functies niet of niet goed functioren, met mogelijke permanente gezondheidsschade als gevolg.

Pica

Pica is een compulsieve eetstoornis waarbij iemand zich gedwongen voelt om niet-eetbare dingen te consumeren. Ook de consumptie van grote hoeveelheden onbewerkt, ongekookt of rauw voedsel, zoals meel, suiker of ongekookte rijst, valt onder pica. De eetstoornis komt met name voor bij kinderen en zwangere vrouwen.

Mensen met pica hebben geen natuurlijke afkeer van gewoon voedsel, waardoor ze meestal geen gewichtsproblemen of een tekort aan essentiële voedingsstoffen hebben. Wanneer ze echter gevaarlijke dingen eten, zoals rauwe aardappelen, vervuilde aarde of chemische producten, kunnen (ernstige) lichamelijke klachten zich ontwikkelen.

Lees hier meer over het pica eetstoornis

Ruminatiestoornis

Bij een ruminatiestoornis wordt voedsel door iemand bewust herhaaldelijk (over de periode van een maand of langer) herkauwd en vervolgens opnieuw ingeslikt of uitgespuugd. Het regurgiteren van voedsel is niet het gevolg van een lichamelijke afwijking maar heeft een psychische oorzaak.

Mensen met een ruminatiestoornis kunnen last hebben van ondervoeding wanneer ingenomen voedsel voortdurend wordt uitgebraakt of uitgespuugd. Dit kan bij baby’s en jonge kinderen zelfs dodelijk zijn. Ook hebben mensen met ruminatiestoornis vaak gebitsproblemen door veelvuldige aanraking van het gebit met maagzuur.

Eetstoornis NAO/ OSFED

Mensen met een eetstoornis die qua symptomen en oorzaken slechts gedeeltelijk overeenkomt met die van bestaande eetstoornissen, krijgen vaak de classificatie ‘eetstoornis NAO (niet anders omschreven)’. Deze brede categorie staat tegenwoordig ook bekend als other specified feeding or eating disorder (OSFED).

Hoewel iemand met eetstoornis NAO niet volledig binnen de diagnose van een specifieke eetstoornis past, kunnen de gezondheidseffecten even ernstig (en zelfs dodelijk) zijn als die van bijvoorbeeld anorexia nervosa of boulimie.

Orthorexia nervosa

Orthorexia nervosa is een voorgestelde eetstoornis die nog niet officieel erkend wordt. Mensen met orthorexia nervosa hebben een gevaarlijke obsessie met ‘gezond’ eten. Ze sluiten bepaald voedsel uit dat niet voldoet aan hun ideeën voor ‘puur’ of ‘gezond’ voedsel, waardoor ze essentiële voedingsstoffen tekort komen en ernstige lichamelijke en psychische klachten ontwikkelen.

Door een verwrongen wereldbeeld over ‘gezond’ voedsel en rigide eetpatronen heeft orthorexia nervosa vaak ook een sociale impact. Gelegenheden waar geen gezond voedsel aanwezig is worden vermeden en sociale contacten worden minder onderhouden, waardoor een sociaal isolement kan ontstaan.

Oorzaken eetstoornissen

Er is geen één specifieke oorzaak die tot een eetstoornis leidt. Dit komt onder meer door de complexe variëteit van eetstoornissen zelf en het feit dat er uiteenlopende factoren een rol kunnen spelen in de ontwikkeling van een eetstoornis. In een veel geciteerde wetenschappelijke analyse door J. Qian et al. in 2013 werd wel vastgesteld dat eetstoornissen vooral voorkomen bij vrouwen en in Westerse landen.

Dit zijn mogelijke oorzaken van eetstoornissen:

• Familie: er is wetenschappelijk bewijs dat sommige mensen genetische aanleg voor eetstoornissen hebben, waardoor directe familieleden eerder kans maken een eetstoornis te krijgen
• Psychologisch: mensen met een eetstoornis hebben vaak last van andere psychische problemen, zoals depressies, angststoornissen en opgedane trauma’s
• Emotionele problemen: een studie uit 2013 in het blad The International Journal of Eating Disorders ontdekte dat emotionele disregulatie (onvermogen om emoties goed te controleren) vaak voorkomt bij mensen met een eetstoornis
• Omgeving: eetstoornissen worden vaak gelinkt aan invloeden uit de omgeving op het zelfbeeld, zoals de directe vriendengroep, social media en beroemdheden
• Puberteit: jongeren zijn meer vatbaar voor onzekerheid over hun lichaam, hebben vaak een lage eigendunk, en kunnen in reactie daarop eetstoornissen ontwikkelen
• Stress: als gevolg van hevige stress, bijvoorbeeld over school, carrière of het persoonlijke leven, zijn mensen meer vatbaar om een eetstoornis te ontwikkelen
• Eetpatronen: als gevolg van ongewoon eetgedrag, zoals periodes van vasten en diëten, kunnen veranderingen in de hersenen optreden waardoor de kans op een eetstoornis groter wordt

Wat is het verschil tussen een eetprobleem en een eetstoornis?

Wanneer je jezelf in drie of meer van de volgende punten herkent, dan is er sprake van een serieuze eetstoornis waarbij het inschakelen van professionele hulp essentieel is:

• Je bent obsessief bezig met eten, je lichaam en gewicht en hebt geen controle over je impulsen.
• Je hebt meerdere keren geprobeerd je eetgedrag aan te passen, maar valt steeds terug in je oude patronen.
• Je eetgedrag wordt steeds een beetje extremer: je verliest de grip op je leven in toenemende mate.
• Je gebruikt je voeding (of je nou te veel of te weinig eet) om je emoties te beïnvloeden en een gevoel van controle te vinden.
• Je obsessie met je eetpatroon veroorzaakt problemen in je dagelijkse leven, zoals je werk, school en relaties met vrienden en familie. Je verwaarloost je verantwoordelijkheden.
• Je gebruikt eten (of niet eten) als mentale pijnstiller, overlevingsmechanisme of afleiding van je problemen.
• Je leidt mentaal door je eetstoornis: je voelt je depressief, leeg en hebt een negatief zelfbeeld.

Behandeling eetstoornis

De behandeling van een eetstoornis verschilt met die van regelmatig voorkomende verslavingen zoals een alcoholverslaving, gokverslaving of gameverslaving. Behandelingen bij dergelijke verslavingen zijn er onder meer erop gericht om het middel waar de persoon aan verslaafd is weg te nemen uit de dagelijkse omgeving (alcohol, toegang tot casinospelen of computergames), naast behandeling van onderliggende factoren die bijdragen aan de verslaving.

Bij een eetstoornis richt de behandeling zich vooral op cognitieve gedragstherapie. Hierbij leert de persoon in te zien hoe huidige eetpatronen anders kunnen en anders moeten. Ook kan bijvoorbeeld een (ernstige) psychische aandoening of andere oorzaken betrokken worden in de behandeling. Het middel dat centraal staat in de eetstoornis, voedsel, kan immers niet uit het leven van de patiënt worden geweerd. De overeenkomst tussen deze verslavingen en eetstoornissen is echter wel dat er vaak een leven lang aandacht moet worden geschonken aan behandeling, om zo terugval te voorkomen. Zeker voor degenen die, volgens M. Speranza et al. in een studie in het blad European Eating Disorders Review, hun eetstoornis als een verslaving beschouwen.

Lees hier meer over voedingsbegeleiding

Professionele hulp

Professionele medische, psychische en therapeutische hulp is daarom in bijna alle gevallen essentieel om de strijd met een eetstoornis succesvol aan te gaan.

Maak jij je zorgen over je eigen eetpatronen of over de situatie van een geliefde of bekende? De eerste stap in het proces is accepteren dat jij of je geliefde machteloos staat tegenover de aandoening en dat er hulp nodig is.

Een goede eerste stap naar professionele hulp is je huisarts: door het beroepsgeheim van je arts kun je deze beschouwen als een vertrouwenspersoon, die je op persoonlijk, medisch en psychologisch gebied in contact kan brengen met de juiste hulpverlening.

Veelgestelde vragen