Relatieverslaving: Symptomen, oorzaken en behandeling van codependente, ongezonde relatie

Bij een relatieverslaving is er sprake van een gedragsverslaving waarbij iemand niet in staat is om uit een ongezonde relatie te stappen, ondanks de grote negatieve effecten van deze relatie op de eigen gezondheid en het mentale welzijn. Een relatieverslaving is dus niet een verslaving aan het voortdurend aangaan van nieuwe relaties. Ook verschilt het van limerence (obsessieve verliefdheid), waarbij iemand zichzelf (meestal kortstondig) emotioneel afhankelijk maakt door een obsessie met een ander.

Bij een relatieverslaving draait het om de ongezonde dynamieken en mogelijke verwaarlozing of misbruik van iemand binnen een relatie. Op deze pagina wordt uitgelegd welke symptomen en oorzaken een relatieverslaving heeft, en hoe behandeling eruit kan zien.

Wat is een relatieverslaving?

Een relatieverslaving is een complexe gedragsverslaving waarbij iemand obsessief vast blijft houden aan een ongezonde, liefdeloze relatie, ondanks vaak psychische en lichamelijke schade die een partner de ander toebrengt. Volgens P. Wright et al. in Contemporary Family Therapy speelt codependentie een belangrijke rol in zo’n dysfunctionele relatie, waarbij de controle over het eigen leven uit handen wordt gegeven.

De “gever” voelt een grote afhankelijkheid aan en een sterk verlangen om te blijven zorgen voor de ander, in de hoop dat het weer beter gaat. De “nemer”, daarentegen, onttrekt voldoening uit het (emotioneel) lijden dat wordt toegebracht aan de ander.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00
Za-Zo 13:00 - 17:00

Hoe herken je een relatieverslaving?

Je kunt een relatieverslaving onder meer herkennen aan de mate van ongelijkheid binnen de relatie en patronen van (fysiek of mentaal) geweld, ruzie en (kortstondige) intimiteit. Ook heeft iemand volgens een studie uit 2006 door M. Wells et al. vaak een irrationele angst dat de andere partner de relatie gaat verbreken, wat als excuus dient voor het ongelijke en codependente gedrag.

Omdat er echter geen vaste definitie bestaat van een relatieverslaving, is het belangrijk om te kijken in hoeverre veel voorkomende symptomen van een relatieverslaving op een situatie van toepassing zijn.

Wat zijn de symptomen van een relatieverslaving?

De symptomen van een relatieverslaving omvatten zowel de dynamiek van de relatie als de eigen gevoelens en behoeftes met betrekking tot deze relatie.

Mogelijke symptomen van een relatieverslaving zijn:

• Verkeerd gedrag van partner voortdurend goedpraten
• Blijven vasthouden aan de hoop dat de partner kan veranderen en het roer volledig om kan gaan
• Obsessie om de relatie in stand te houden, waar al je energie en tijd in gaat
• Extreme verlatingsangst
• Voortdurende schommelingen binnen de relatie, van hevige ruzie tot heftige passie
• Schuld van toegebrachte emotionele, psychische en fysieke mishandeling door de ander bij jezelf leggen
• Ondanks advies van omgeving en eigen bewustzijn niet in staat zijn om de relatie af te breken
• Gevoel dat eigenwaarde ondergeschikt is aan het welzijn van de partner
• Obsessieve verliefdheid
• Angst om verkeerde dingen te zeggen of doen (in bijzijn van partner)
• Identiteit en persoonlijkheid volledig ontlenen aan de relatie, waardoor geen ruimte meer voor een eigen leven buiten de relatie bestaat

Hoe verschilt relatieverslaving van een gezonde relatie?

Een mate van afhankelijkheid aan elkaar kan zowel in gezonde als ongezonde relaties bestaan, maar een gezonde relatie biedt ook voldoende ruimte en positieve aandacht voor de persoonlijke gevoelens en behoeftes van beide partners.

Volgens A. Brunell et al. in het wetenschappelijke blad Personality and Individual Differences is het behoud van eigen authenticiteit en identiteit een belangrijke factor voor een goede relatie en bevordert dit ook het persoonlijke welzijn. De liefdesrelatie is daarnaast niet ongelijkwaardig maar wordt door beide zijden evenwichtig emotioneel aangevuld.

Wat zijn de oorzaken van een relatieverslaving?

Een opvoeding waarin iemand als kind onvoldoende liefde heeft ontvangen en emotioneel verwaarloosd is, ligt vaak ten grondslag aan een relatieverslaving. Een relatieverslaving kan echter om verschillende redenen ontstaan en ook andere oorzaken hebben.

Mogelijke oorzaken van een relatieverslaving zijn:

• Hechtingsproblemen: mensen met een geschiedenis van onveilige of onvoldoende hechting in hun jeugd, zoals verwaarlozing of misbruik, kunnen zich vastklampen aan relaties uit verlatingsangst. Ze ontwikkelen dan een afhankelijkheid als een manier om deze angst te verminderen.
• Lage eigendunk: mensen met een laag gevoel van eigenwaarde kunnen deze laten afhangen van externe factoren, zoals de goedkeuring en liefde van een partner. De eigenwaarde wordt hierdoor uiteindelijk volledig ontleend wordt aan de relatie en goedkeuring van de partner.
• Traumatische ervaringen: mensen die traumatische ervaringen hebben meegemaakt, zoals emotioneel, fysiek of seksueel misbruik, kunnen vanuit het onderbewustzijn herhalende patronen in relaties zoeken om het trauma te herbeleven of proberen te helen.
• Angst voor eenzaamheid: sommige mensen klampen zich vast aan relaties, ook wanneer deze ongezond zijn, uit angst om alleen te zijn.
• Verslaving van partner: codependent gedrag kan zich ook binnen een relatie ontwikkelen wanneer de partner worstelt met een verslaving. Volgens L. Panaghi et al. in Addiction & Health is dit onder meer afhankelijk van persoonlijke factoren, zoals de mate waarin iemand open is over de verslaving van de partner richting de buitenwereld.

Wat zijn de gevolgen van relatieverslaving?

Een relatieverslaving kan verstrekkende gevolgen hebben voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Door de relatieverslaving verdwijnt geleidelijk de eigen identiteit, wat verschillende problemen met zich mee kan brengen. Zo is er volgens een studie uit 2017 door F. Pazani et al. een verband tussen een codependente situatie en het ontwikkelen van een verslaving.

Mogelijke gevolgen van een relatieverslaving zijn:

• Psychologische problemen: verschillende psychologische problemen, zoals angst, depressie, een laag zelfbeeld, gevoelens van leegte, schuldgevoelens en schaamte.
• Isolement: mensen kunnen hun vriendschappen en andere sociale contacten verwaarlozen of opgeven om al hun energie en tijd aan hun partner te besteden.
• Andere verslavingen: als copingmechanisme kunnen mensen een andere verslaving ontwikkelen, bijvoorbeeld een alcoholverslaving of drugsverslaving.

Hoe kan relatieverslaving worden behandeld?

De behandeling van relatieverslaving omvat meestal een combinatie van professionele therapieën en interventies met zelfhulpstrategieën en -technieken. Volgens P. O’Gorman in Psychiatric Quarterly moet tijdens een behandelingsproces onder meer worden aangeleerd om weer zelfredzaam te zijn, zowel op lichamelijk als emotioneel vlak.

Professionele therapieën en interventies voor relatieverslaving

Individuele therapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) of psychodynamische therapie, wordt vaak aangeraden om de onderliggende oorzaken en patronen van relatieverslaving in kaart te brengen. Het kan helpen om zelfbewust te vergroten, emotionele wonden te helen en gezondere copingmechanismen te ontwikkelen. Groeps- en relatietherapie kunnen in sommige gevallen ook lonend zijn, volgens R. Bradley et al. in Journal of Couple & Relationship Therapy, om sociale vaardigheden te ontwikkelen en een disfunctionele relatie gezamenlijk te proberen repareren.

Zelfhulpstrategieën en -technieken

Het aanleren van zelfzorgtechnieken en het stellen van gezonde grenzen is essentieel bij de behandeling van relatieverslaving. Hiervoor moet iemand leren om de eigen behoeften te identificeren en stapsgewijs hieraan proberen te voldoen, een gevoel van eigenwaarde ontwikkelen en aanleren om nee te zeggen wanneer dat nodig is.

Het opbouwen van ondersteunende netwerken buiten de relatie kan ook helpen om de afhankelijkheid van één persoon te verminderen, en zo te herstellen van een relatieverslaving.

Hoe kan relatieverslaving worden voorkomen?

Het voorkomen van een relatieverslaving is niet altijd mogelijk, maar er zijn wel verschillende stappen die je kunt zetten om het risico op een relatieverslaving te verminderen.

Mogelijke manieren om een relatieverslaving te voorkomen zijn:

• Ontwikkel een gezond gevoel van eigenwaarde
• Wees selectief bij het kiezen van een partner, waarbij je de tijd neemt om potentiële partners goed te leren kennen
• Leer om emotioneel onafhankelijk te zijn
• Versterk je sociale steunnetwerk
• Oefen zelfzorg, zowel op fysiek, emotioneel als mentaal niveau
• Reflecteer op en word je bewust van patronen in je relatie, en leer ervan

Veelgestelde vragen