Benzodiazepinen

Benzodiazepinen: Definitie, werking, bijwerking en hulp

Benzodiazepinen (soms afgekort tot benzo’s) zijn medicijnen die worden voorgeschreven bij slaapproblemen en voor het behandelen van angst en paniekaanvallen. Deze groep medicijnen omvat in Nederland vaak diazepam, alprazolam (xanax), lorazepam en oxazepam.

Benzodiazepinen hebben sterke effecten en zijn potentieel zeer verslavend. Bij het gebruik van een benzodiazepine is het daarom belangrijk om de aanwijzingen van je arts altijd nauwkeurig en consequent op te volgen. Lichamelijke afhankelijkheid (verslaving) aan benzodiazepinen kan namelijk al na 2-3 weken optreden.

Op deze pagina vind je uitleg over de effecten en bijwerkingen van benzodiazepinen en wordt besproken welke hulp beschikbaar is bij een afhankelijkheid aan deze medicijnen.


Wat zijn benzodiazepinen?

Benzodiazepinen zijn medicijnen met een kalmerende, rustgevende en ontspannende werking. Ze behoren tot de anxiolytica: medicijnen met een angst-remmende werking. Benzodiazepinen worden ook wel benzo’s, slaappillen of pammetjes genoemd (de meeste benzodiazepinen hebben namen die eindigen op -pam). Deze medicijnen zijn alleen verkrijgbaar op doktersrecept.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

bel 020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00

Benzo’s genezen niet

Een benzodiazepine werkt goed om klachten tijdelijk te onderdrukken, maar ze genezen de achterliggende oorzaken niet. Benzo’s worden daarom voor een korte periode voorgeschreven, zodat een periode met verminderde klachten gebruikt kan worden om de achterliggende problemen te behandelen, bijvoorbeeld met therapie of andere medicatie.

Wat zijn benzodiazepinen

Hoe werken Benzodiazepinen?

Benzodiazepinen hebben een sterk effect op een specifiek chemisch stofje in onze hersenen: Gamma-aminoboterzuur, vaak afgekort tot GABA. Deze neurotransmitter heeft een dempende werking op je brein: het remt de activiteit van hersengebieden die overactief zijn. Onrust, angst en spanning worden gelinkt aan dit soort hyperactieve hersengebieden.

GABA hoort van nature door je hersenen aangemaakt te worden, maar dit gebeurt niet bij iedereen in voldoende mate. Dit kan onrustige, angstige en opgejaagde gevoelens veroorzaken. Benzodiazepinen helpen je lichaam om de hoeveelheid GABA in je hersenen aan te vullen, zodat de hyperactieve hersengebieden worden onderdrukt en je je rustiger en ontspanner voelt.


Welke verschillende soorten benzodiazepinen zijn er?

De werking van benzo’s (het verhogen het GABA gehalte in je hersenen) is bij alle soorten benzodiazepinen hetzelfde. Het belangrijkste onderscheid tussen de verschillende typen zit ‘m in de snelheid waarmee ze werken.

Het ene type benzo wordt sneller opgenomen door het lichaam dan andere typen. Dit wordt een vertraagde of versnelde afgifte genoemd. Ook de snelheid waarmee de werkzame stof weer wordt afgebroken door je lichaam, verschilt. Er wordt onderscheid gemaakt tussen kortwerkende en langwerkende benzo’s.

In het volgende overzicht vind je terug welke benzodiazepine gebruikt wordt voor welk doel. Er is onderscheid tussen benzo’s die goed werken bij problemen met inslapen, problemen met doorslapen, angst en onrust (inclusief paniekaanvallen en angststoornissen) en het onderdrukken van epilepsie aanvallen.

Geschikt voor Hoe snel werkt het Hoe lang werkt het?
Alprazolam (Xanax) Angst en onrust (kort tot middellangwerkend) Binnen een half uur na inname 8 tot 12 uur
Clonazepam (Klonopin) • Ernstige epilepsie
• Palliatieve verlichting: ontspanning in de laatste levensfase
• Angst en onrust (langwerkend)
• NIET geschikt als slaapmiddel
Binnen 1 uur na inname 6 tot 12 uur
Diazepam (Valium) • Problemen met doorslapen
• Angst en onrust
Binnen 1 uur na inname 8 tot 12 uur
Lorazepam (Loride, Temesta) • Problemen met doorslapen
• Angst en onrust
Binnen 1 uur na inname 8 tot 12 uur
Nitrazepam (Imovane) • Problemen met inslapen
• Problemen met doorslapen
• Epilepsie
15 tot 30 minuten na inname 8 tot 12 uur
Oxazepam (Seresta) • Problemen met inslapen
• Problemen met doorslapen
1 uur na inname 6 tot 8 uur
Temazepam • Problemen met inslapen
• Angst en onrust
• Onderdrukken van psychose
Binnen 1 uur na inname 6 tot 8 uur

Wat zijn de bijwerkingen van benzodiazepinen?

De meeste mensen ervaren in meer of mindere mate bijwerkingen. De meest voorkomende zijn:

  • Slaperigheid en sufheid (overdag)
  • Verwardheid
  • Afgevlakte emoties en somberheid
  • Geestelijke afwezigheid
  • Verminderde behoefte aan sociale contacten
  • Concentratieproblemen
  • Verminderd korte termijn geheugen
  • Verminderde coördinatie
  • Slappe spieren
  • Verlaagd libido
  • Huiduitslag

Combinatie van benzodiazepinen met andere medicatie

Slaap- en kalmeringsmiddelen in de categorie benzodiazepinen kunnen gevaarlijk zijn in combinatie met andere medicijnen. Zeker bij medicatie (maar ook kruiden) die werken op de neurotransmitters GABA en serotonine, dien je erg voorzichtig te zijn.

Antidepressiva (SSRI’s), antipsychotica, anti-allergie medicatie, beta-blockers en sommige pijnstillers kunnen vervelende effecten geven in combinatie met benzodiazpeinen. Je arts bekijkt altijd nauwkeurig in hoeverre jouw huidige medicatie wel of niet samen gaat met een slaap- of kalmeringsmiddel. Hou je ten allen tijde goed aan deze instructies!


Benzodiazepinen en alcohol

De verdovende werking van benzo’s en alcohol wordt versterkt wanneer je ze gelijktijdig gebruikt. Drink daarom geen alcohol wanneer je benzo’s gebruikt. Te veel alcohol in combinatie met benzo’s kan mogelijk leiden tot een vertraagde ademhaling of deze zelfs stoppen. De uitwerking van alcohol op benzodiazepinen is onvoorspelbaar. In sommige gevallen kan de combinatie hiervan leiden tot een comateuze toestand.


Wat zijn de ontwenningsverschijnselen van benzodiazepinen?

Op het moment dat je een langere periode benzo’s gebruikt en daar opeens mee stopt, ontvangen je hersenen geen signaal meer dat de productie van GABA omhoog moet. Het GABA gehalte zakt hierdoor tot onder het normale, natuurlijke niveau.

Opeens stoppen met benzo’s zorgt dus voor ontwenningsverschijnselen: de onrust, angst en/of slaapproblemen kunnen hierdoor net zo heftig, of soms zelfs heftiger, terugkomen. Het is dus van groot belang om de voorschriften van je arts nauwkeurig te volgen.

Ontwenningsverschijnselen na langdurig gebruik

Ontwenningsverschijnselen na langdurig gebruik variëren afhankelijk van de wijze waarop gestopt wordt met gebruik. Opeens stoppen met het gebruik van slaap- of kalmeringsmiddelen na langdurig gebruik kan levensbedreigend zijn. Ook kan abrupt stoppen verschillende heftige ontwenningsverschijnselen veroorzaken die soms wel 6 – 18 maanden lang aan kunnen houden, volgens H. Aston in Journal of Substance Abuse Treatment. Wanneer iemand langzaam langdurig gebruik afbouwt zullen ontwenningsverschijnselen nog steeds aanwezig zijn, maar vaak minder heftig zijn en niet zo lang aanhouden.

Mogelijke ontwenningsverschijnselen na langdurig gebruik zijn:

  • Angst
  • Prikkelbaarheid
  • Overgevoeligheid
  • Onrust
  • Depressie
  • Gejaagd gevoel
  • Spierkrampen en spierpijn
  • Hartkloppingen
  • Zweten
  • Diarree en buikpijn
  • Trillen

Benzodiazepinen afbouwen en stoppen

Het is bij zowel kort als langdurig gebruik van benzo’s verstandig om een afbouwschema te volgen en niet van het ene op het andere moment te stoppen met gebruik. Doe je dit wel, dan is de overgang voor je hersenen te groot. Dit zorgt voor een verstoorde balans van de chemische stofjes in je brein, wat weer resulteert in mogelijk levensbedreigende ontwenningsverschijnselen en een grote kans op het terugkeren van je klachten.

Geleidelijk afbouwen van benzodiazepinen is daarom het devies. Zo is er in Nederland het Project Tapering opgezet, waar het UMC Utrecht onder meer bij betrokken is, om via speciale strips het gebruik van benzo’s stapsgewijs omlaag te reguleren. Volgens de vermaarde benzoverslavingsexpert Heather Ashton heeft de patiënt tijdens een afbouwproces de leiding. Voorafgaand en tijdens een behandeling moet je daarom met je arts voortdurend overleggen over het verloop en de hoogte van doseringen.


Wat zijn alternatieven voor benzodiazepinen?

Er bestaan verschillende alternatieven naast benzodiazepinen voor het verlagen of beter leren omgaan met stress, spanning of angst. Volgens R. Balon et al. in World Psychiatry zijn benzodiazepinen symptoombestrijders die de onderliggende oorzaken van deze klachten niet wegnemen.

Alternatieven kunnen daarentegen wel een mogelijke bijdrage leveren aan duurzaam herstel, of hebben minder ernstige bijwerkingen. Overleg altijd met een medisch professional voordat je besluit om te switchen naar andere middelen of methoden.

Alternatieve medicijnen voor benzodiazepinen

Voor sommige mensen is andere medicatie beter geschikt om onrust en angst aan te pakken. Antidepressiva, met name selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRI’s), en antihistaminica (anti-allergie-medicijnen) kunnen bijvoorbeeld ook worden gebruikt als kalmeringsmiddel. Deze hebben volgens M. Tournier et al. in Pharmacopsychiatry vaak minder grote gezondheidsrisico’s dan benzo’s.

Natuurlijke remedies: lichamelijke beweging en gezond voedsel

Benzodiazepinen leiden in tegenstelling tot natuurlijk remedieën als sporten en bewegen niet tot blijvend herstel. Hoewel benzo’s zeker bij ernstige klachten een geschikt middel kunnen zijn om kortstondig symptomen te bestrijden, kan een arts daarom ook een aanbeveling doen om naar niet-medicinale methoden te grijpen.

Sporten en actieve lichamelijke beweging hebben volgens een veel geciteerd onderzoek uit 2017 in Psychiatry Research bijvoorbeeld een aantoonbaar effect op het verbeteren van angstgevoelens bij mensen met een angst- of stressstoornis. Ook gezond voedsel dat helpt met de productie van GABA kan een natuurlijke remedie zijn, zoals groene groenten, tomaten, uien, noten en zaden en verse eieren.


Hulp bij problematisch gebruik van benzodiazepinen

Bij problematisch gebruik van benzodiazepinen is professionele hulp meestal vereist. De heftige ontwenningsverschijnselen bij een lichamelijke afhankelijkheid aan benzo’s kunnen namelijk levensbedreigend zijn. Ook kunnen cravings zo lang aanhouden dat de kans op een terugval zeer groot is.

Een patiënt kan het beste op eigen tempo de verslaving aan een benzodiazepine afbouwen terwijl hij onder professionele begeleiding en ondersteuning staat. Detoxen kan zowel ambulant (aan huis) gebeuren als in een klinische setting (een afkickkliniek). De duur hiervan verschilt volgens verschillende studies.

Zo stelt een Frans onderzoek uit 2016 door C. Denis et al. dat het afbouwen minimaal 10 weken kan duren. Een studie door M. Lader et al. in CNS Drugs benadrukt het belang van het nemen van voldoende tijd voor het afbouwen, waarbij geprobeerd moet worden om volledige abstinentie binnen 6 maanden tijd te bereiken.

Behandeling in afkickkliniek

Behandeling van problematisch gebruik van benzodiazepinen in een afkickkliniek omvat naast het afbouwen ook vaak behandeling van mogelijke oorzaken voor angst- en paniekklachten. Een behandeltraject zal bijvoorbeeld vaak cognitieve gedragstherapie omvatten waarin je beter leert om met angsten en onrust om te gaan.

Ook kunnen je methoden worden aangeleerd om beter te slapen, waardoor je geen slaapmiddel meer nodig hebt. Wil je meer weten over mogelijke behandelingen voor problematisch gebruik van benzo’s? Bel 020 – 523 0030 voor een telefonisch consult over een behandelplan dat bij jouw situatie past.


Veelgestelde vragen over benzodiazepinen

Zijn benzodiazepinen verslavend?

Ja, kalmerings- en slaapmiddelen in de categorie benzodiazepinen hebben een sterk lichamelijk verslavende werking. Mensen met een verslavingsverleden moeten daarom altijd een arts hierover informeren voordat ze mogelijk benzo’s krijgen voorgeschreven.

Hoe lang mag ik een benzodiazepine gebruiken?

Benzodiazepinen mogen meestal hooguit twee tot vier weken gebruikt worden, omdat hierna al een lichamelijke afhankelijkheid kan ontstaan. Hierna wordt in overleg met de behandelend arts een afbouwschema gevolgd.

Bouw je tolerantie op voor benzodiazepinen?

Ja, bij gebruik van benzodiazepinen bouwt je lichaam al snel tolerantie op voor het signaal dat benzo’s aan je hersenen geven. Je hersenen maken hierdoor uit zichzelf steeds minder GABA aan, waardoor je een steeds hogere dosis benzo’s nodig hebt om hetzelfde effect te bereiken en een verslaving kan ontwikkelen.

bel Bel ons voor advies