Rookverslaving, de gevolgen en risico's van roken

Tabak is, samen met alcohol, één van de meest misbruikte ‘genotsmiddelen’ ter wereld. De chemische stoffen in tabak werken zeer verslavend en zijn bijzonder schadelijk voor je gezondheid. Wereldwijd sterven elk jaar meer dan 8 miljoen mensen aan de gevolgen van het roken van tabaksproducten.

Lees ook: Wat is een alcohol verslaving?

Het aantal rokers in Nederland neemt al jaren af. In 2014 rookte iets meer dan een kwart van de (volwassen) bevolking, in 2019 was dit nog 21,7%. De Nederlandse overheid hanteert een strikt ontmoedigingsbeleid: sigaretten en tabak zijn op steeds minder plekken verkrijgbaar, in supermarkten mogen sigaretten niet langer zichtbaar zijn en de tabaksprijzen stijgen elk jaar opnieuw door verhoogde belastingen en accijnzen.

Ook is roken op steeds meer openbare plekken verboden. Rondom scholen en ziekenhuizen is roken vandaag de dag taboe. Toch zijn er dus nog zo’n 3,7 miljoen Nederlanders die regelmatig roken. Tabak is een zeer verslavend middel en het is niet makkelijk om van een rookverslaving af te komen. Op deze pagina lees je hoe een rookverslaving werkt, wat roken met je lichaam doet en wat je kunt doen om de kans op een succesvolle stoppoging te vergroten.

Wat is een rookverslaving?

Als je een sigaret rookt adem je tientallen verschillende chemische stofjes in, waarvan teer, koolmonoxide en nicotine het meest schadelijk voor je gezondheid zijn. Nicotine is de stof die verantwoordelijk is voor de verslavende effecten van het roken van tabak.

Nicotine komt van nature voor in de tabaksplant. Bij het inhaleren van tabaksrook wordt de nicotine binnen een paar seconden opgenomen in je longen, waarna het via je bloedbaan in je hersenen terechtkomt. Dit geeft een ‘nicotine-high’: een prettig gevoel waarbij je je minder gestrest en meer ontspannen voelt.

Lees ook: Rook cijfers in Nederland

Hoe werkt een rookverslaving?

Nicotine beïnvloedt je hersenen. Net als bij vrijwel alle andere middelenverslavingen, zorgt het roken van tabak ervoor dat er extra dopamine vrijkomt in je hersenen. Dopamine wordt aangemaakt wanneer je dingen doet die, volgens je hersenen, beloond moeten worden. Sporten, eten, seks, verliefd zijn: het zijn allemaal dingen waarbij veel dopamine vrijkomt. Je voelt je hierdoor tevreden en beloond. Dopamine wordt daarom ook wel het gelukshormoon genoemd.

Ga hier meer de verdieping in over:
- Eetverslaving
- Seksverslaving
- Relatieverslaving

Het geluksgevoel wat dopamine veroorzaakt, zorgt ervoor dat je dit soort gedrag wilt herhalen. Hoe vaker je dat doet, hoe meer je brein getraind wordt om deze dingen te herhalen. Het grote nadeel is dat je hersenen niet altijd in staat zijn om te beoordelen of het gedrag waar je je tijdelijk goed door voelt, eigenlijk wel gezond voor je is.

Lees meer over het alternatief voor roken: Snus

Daarnaast maken je hersenen extra nicotinereceptoren aan als je regelmatig rookt. Daardoor is steeds meer nicotine nodig om al die receptoren te activeren en je zo steeds hetzelfde gevoel te geven. Hierdoor krijg je sneller en vaker behoefte aan roken.

De gevolgen van een rookverslaving

Iedereen weet tegenwoordig wel dat roken slecht is voor je gezondheid. Maar wat zijn nu eigenlijk daadwerkelijk de kansen om ernstig ziek te worden door roken?

Een gemiddelde roker, iemand die 10 tot 20 sigaretten per dag rookt, loopt vergeleken bij een niet-roker de volgende risico’s:

• Veertien keer zoveel kans om te overlijden aan longkanker, keelkanker of mondkanker.
• Vier keer meer kans om aan slokdarmkanker te sterven.
• Een twee keer zo hoog risico op een hartaanval.
• Een serieus verlies van de kwaliteit van sperma, wat onvruchtbaarheid kan veroorzaken.
• Verhoogde kans op een chronische longaandoening (zoals COPD, astma, longemfyseem of bronchitis).
• Gebitsproblemen, doordat roken zorgt voor een verhoogde hoeveelheid (slechte) bacteriën in je mond.
• Een versneld verouderingsproces: de cellen in je lichaam sterven sneller af en de productie van nieuwe, gezonde cellen wordt geremd.
• Meer en diepere rimpels op jonge leeftijd.
• Een oneffen huid met een grauwe kleur.
• Dof en breekbaar haar met versnelde haaruitval (en dus een verhoogde kans op kaalheid).

Wanneer ben ik verslaafd aan roken?

Een rookverslaving ontwikkelt zich geleidelijk: niet iedereen die ooit of af en toe een sigaret rookt, raakt verslaafd. Wel is het zo dat een verslaving aan nicotine zich relatief snel kan ontwikkelen, zeker bij mensen die gevoelig zijn voor het ontwikkelen van verslavingsgedrag. Zo’n 40% van iedereen die ooit een sigaret rookt, raakt op een bepaald moment in zijn of haar leven verslaafd aan roken.

Waar ligt de grens tussen ‘gewoon’ af en toe een sigaretje roken en een rookverslaving? Verslaving wordt gekenmerkt door het dwangmatig herhalen van het gebruik van een middel, ondanks de schadelijke gevolgen en ongewilde consequenties van dat gebruik. Er zijn een aantal factoren die, als je ze herkent, wijzen op een serieuze verslaving:

• Je hebt het gevoel dat je moet roken en niet zonder kunt.
• Je denkt beter te kunnen functioneren wanneer je gerookt hebt, bijvoorbeeld om stressgevoelens ‘weg te werken’.
• Je krijgt ontwenningsverschijnselen als je een tijdje niet rookt en je blijft roken om deze verschijnselen te voorkomen.
• Je hebt vaker, zonder succes, geprobeerd om te stoppen met roken.

Herken jij jezelf in twee of meer van deze factoren? Accepteer dan dat roken een grotere rol in jouw leven speelt dan je misschien wit erkennen. Het is verstandig om serieus aan de slag te gaan met stoppen.

Wat zijn de symptomen van een rookverslaving?

Los van de bovenstaande symptomen van de verslaving zelf, zijn er ook een aantal lichamelijke kenmerken die erop wijzen dat je last hebt van de schadelijke gevolgen van het roken zelf:

• Je hoest regelmatig, hebt sneller last van benauwdheid, bent sneller buiten adem en hebt regelmatiger last van longklachten.
• Je conditie verslechterd, ook wanneer je op je reguliere niveau blijft sporten en bewegen.
• Je bloeddruk verhoogt. Dit merk je vaak niet direct, maar vrijwel alle rokers hebben een flink verhoogde bloeddruk.
• Je geur- en smaakvermogen gaan erop achteruit.

Tips voor het stoppen met roken

Nicotine is een stof die zowel op lichamelijk als op geestelijk vlak kan zorgen voor hardnekkige verslavingsverschijnselen. Dat betekent dat de kans groot is dat je bij een serieuze stoppoging last krijgt van fysieke ontwenningsverschijnselen én mentale uitdagingen zoals stemmingswisselingen, stress, woede-uitbarstingen en hunkering naar tabak.

Om je kansen op succes te vergroten, is het aan te raden om je goed voor te bereiden. Je kunt een aantal dingen doen:

• Kies een datum waarop je gaat stoppen en houd je aan deze datum. Probeer je stoppoging te plannen in een rustige periode zonder al te veel stress. Zorg wel voor genoeg afleiding.
• Ineens stoppen werkt voor de meeste mensen het best: bereid je daarom mentaal voor op een paar intense dagen.
• Gooi alles wat met je rookgedrag te maken heeft weg, inclusief aanstekers en asbakken. Zo kom je niet in de verleiding om te roken als je het even moeilijk hebt en verminder je de hoeveelheid triggers in je directe omgeving.
• Schrijf op waarom je wilt stoppen met roken en welke negatieve effecten roken op jou heeft (gehad). Lees dit terug op momenten dat je het moeilijk hebt: zo motiveer je jezelf.
• Bereid je voor op moeilijke momenten en bedenk wat je dan gaat doen. Afleiding zoeken helpt enorm, sporten of bewegen zorgt er daarnaast voor dat cravings verminderen.
• Hulp bij stoppen met roken helpt. Er zijn talloze hulplijnen die je kunt inschakelen, zowel online als offline. Zoek een zelfhulpprogramma op internet of een groepstherapie bij jou in de buurt. Ook kun je kiezen voor persoonlijke begeleiding. Je huisarts kan je in contact brengen met professionele hulpverleners die je helpen met stoppen.
• Heb je een sterke rookverslaving en is het je in het verleden al vaker niet gelukt om een stoppoging vol te houden? Overweeg dan een behandeling in een afkickkliniek. Een tijdelijke opname om van een rookverslaving af te komen is allang niet meer vreemd: verschillende klinieken zijn hierin gespecialiseerd. Een team van medische en psychologische professionals staan in een kliniek voor je klaar.

Afkickverschijnselen stoppen met roken

Stoppen met roken veroorzaakt ontwenningsverschijnselen. De meest voorkomende zijn:

Fysieke ontwenningsverschijnselen

• Overmatig zweten en hitte-aanvallen
• Geïrriteerde maag en darmen
• Misselijkheid en overgeven
• Hoofdpijn
• Hoestbuien
• Slapeloosheid

Lichamelijke afkickverschijnselen

• Spanning
• Onrust
• Prikkelbaarheid en woede-aanvallen
• Concentratieproblemen
• Angstige gevoelens

Hoe ga je om met cravings?

Zodra je stopt met gedrag wat zorgt voor de aanmaak van dopamine, zoals roken, is de kans groot dat je cravings krijgt: een (bijna) oncontroleerbare drang om een sigaret op te steken. Cravings staan gelijk aan trek, zin, zucht en drang. Bij langdurige en sterke verslavingen hebben mensen soms geen enkele controle meer over deze impulsen: ze kunnen niet anders dan toegeven aan de verleiding.

Gelukkig is het mogelijk om je hersenen te trainen om steeds een beetje beter weerstand te kunnen bieden aan deze obsessieve impulsen.

Lees ook: Cravings, hoe houd je de verlangens onder controle?

Waar vind ik hulp?

Waar vind ik hulp? Stoppen met roken is een kwestie van volhouden en doorzetten: uiteindelijk moet je het zelf doen. Dat betekent echter niet dat er geen hulp beschikbaar is:

- Je huisarts kan je doorverwijzen naar professionele hulp en begeleiding door verslavingsartsen, verslavingstherapeuten en afkickklinieken.
- Er zijn online platforms waar je zelfhulpprogramma’s, groepscursussen, coaching en begeleiding kunt vinden, zoals www.ikstopnu.nl, www.stoptober.nl en www.jellinek.nl.
- Gebruik het overzicht op deze website om in contact te komen met afkickklinieken die gespecialiseerd zijn in rookverslavingen. Verschillende wetenschappelijke studies wijzen erop dat een behandeling in een afkickkliniek, zeker voor mensen die al vaker zonder succes hebben geprobeerd te stoppen, de kans op een terugval aanzienlijk verminderen.

Maak gebruik van de beschikbare hulp. Door je goed voor te bereiden, professionele hulp of ondersteuning te zoeken en te leren hoe je omgaat met cravings, vergroot je je kansen op succesvol stoppen met roken aanzienlijk.

Stoppen met roken doe je zelf, maar je hoeft het niet alleen te doen.

Afkickkliniek roken

Een afkickkliniek voor roken is een speciaal programma dat is ontworpen om mensen te helpen om te stoppen met roken. Dit kan een uitdaging zijn, omdat nicotine een zeer verslavende stof is en veel mensen moeite hebben om te stoppen met roken zonder professionele hulp.

In een afkickkliniek worden mensen geholpen om hun afhankelijkheid van nicotine te overwinnen en om te leren hoe ze zonder sigaretten kunnen leven. Er zijn verschillende soorten afkickklinieken voor roken, variërend van residentiële behandelingen tot ambulante programma's die mensen kunnen volgen terwijl ze thuis blijven. Veel afkickklinieken voor roken bieden ook ondersteuning na de behandeling om te helpen bij het behouden van een rookvrij leven.