Qat / Khat - Gebruik, effecten, risico's en verslavingskans
De qat plant (Catha edulis), afkomstig uit Oost-Afrika en het Arabisch Schiereiland, speelt al eeuwenlang een belangrijke rol in de cultuur en tradities van deze regio’s. De stimulerende en mild euforische effecten van de bladeren hebben geleid tot wijdverbreid gebruik tijdens sociale bijeenkomsten en als hulpmiddel om alert te blijven.
Hoewel qat in sommige landen wordt geaccepteerd als onderdeel van de lokale cultuur, zijn er groeiende zorgen over de mogelijke gezondheidsrisico’s en sociale gevolgen van langdurig en overmatig gebruik. In dit artikel zullen we de oorsprong, culturele betekenis en potentiële gevaren van qat bespreken, evenals de wettelijke status in verschillende landen.
Inhoud
Wat is Qat?
De qat plant (Catha edulis) is een groenblijvende, bloeiende struik of kleine boom die voornamelijk voorkomt in Oost-Afrika en het Arabisch Schiereiland. De plant kan tot 20 meter hoog worden en heeft glanzende, donkergroene bladeren die ovaal of elliptisch van vorm zijn. De bloemen van de qat plant zijn klein en geelachtig wit, terwijl de vruchten rode of gele capsules zijn.
De verse bladeren van de qat plant bevatten verschillende psychoactieve alkaloïden, waarvan cathinon en cathine de belangrijkste zijn. Cathinon is een stimulerend middel met een chemische structuur die vergelijkbaar is met die van amfetamine, hoewel de effecten veel milder zijn. Cathine is een minder krachtige stimulant dan cathinon. Beide stoffen werken op het centrale zenuwstelsel en verhogen de afgifte van neurotransmitters zoals dopamine, serotonine en noradrenaline, wat leidt tot een gevoel van verhoogde energie, alertheid en euforie.
Qua sterkte en effecten ligt qat ergens tussen cafeïne en amfetaminen in. Terwijl cafeïne een mild stimulerend effect heeft en voornamelijk invloed heeft op het waakzaamheidsniveau, kunnen amfetaminen (zoals speed) krachtigere stimulerende effecten hebben en kunnen ze leiden tot euforie, verhoogde hartslag, verhoogde bloeddruk en zelfs verslaving bij langdurig gebruik. Qat’s effecten zijn milder dan die van amfetaminen, maar kunnen nog steeds leiden tot verhoogde alertheid, energie en een gevoel van welzijn.
Hoe wordt qat gebruikt?
De verse qat-bladeren bevatten cathinon, een stof met milde amfetamine-achtige effecten. De bladeren worden gekauwd om de werkzame stof vrij te geven, die het beste werkt als ze vers zijn. Thee kan ook worden gemaakt van gedroogde qat-bladeren, maar dit is minder gebruikelijk en effectief. De effecten treden op na ongeveer een uur en duren 4-6 uur, afhankelijk van de dosis. Ervaren gebruikers kauwen vaak urenlang op de bladeren voor een sterker effect.
Wat zijn de effecten van Qat?
De effecten van qat zijn mild: iets sterker dan de oppeppende en stimulerende effecten van caffeïne (koffie), maar een stuk minder sterk dan amfetamine. De effecten verschillen van persoon tot persoon. Langdurige gebruikers kunnen geestelijke gewenning ervaring: zij hebben het idee dat ze steeds wat meer qat nodig hebben om dezelfde gestimuleerde toestand van geest te bereiken.
Geestelijke effecten
Dit zijn de geestelijke effecten van qat:
- Een mentale energieboost: je voelt je scherp, alert en opgewekt
- Gedachten lijken vloeiender, sneller en logischer te zijn
- Verhoogde alertheid, sneller kunnen reageren
- Zin in sociaal contact: meer zin om te praten en de woorden komen makkelijker
- Licht euforisch gevoel
Lichamelijke effecten
Dit zijn de lichamelijke effecten van qat:
- Licht verhoogde hartslag en bloeddruk
- Verhoogde lichaamstemperatuur, kans op transpireren
- Gespannen spieren, vooral in armen, benen en kaken
- Minder goed of niet kunnen slapen
- Mogelijkheid tot hartkloppingen
- Onderdrukking van vermoeidheid
- Licht versnelde ademhaling
- Droge mond
- Verminderde eetlust
Verslavingsrisico van Qat
Er is relatief weinig onderzoek gedaan naar de verslavingsrisico’s van qat. De beschikbare wetenschappelijke studies die er wel zijn, geven aan dat qat lichamelijk nauwelijks verslavend werkt. Stop je met qat gebruiken na een periode van regelmatig gebruik, dan treden er niet of slechts zeer beperkt ontwenningsverschijnselen op.
Regelmatige gebruikers die grote hoeveelheden qat gebruiken, kunnen wel een geestelijke afhankelijkheid ontwikkelen. Of iemand geestelijk verslaafd is aan qat, hangt vooral af van de beleving en het gebrek aan controle van het gebruik. Niet iedereen die regelmatig qat gebruikt is direct geestelijk verslaafd. Wanneer je dwangmatig en obsessief bezig bent met het gebruiken van qat, de beleving daarvan gebruikt om te ontsnappen aan je dagelijkse leven en/of problemen en daarbij de controle over je gedrag verloren bent, dan spreken we van een geestelijke verslaving.
Het Nederlandse RIVM heeft in 2007 een risicoschatting gedaan, waarbij de conclusie was dat het gevaar van een qat verslaving min of meer vergelijkbaar is met een verslaving aan koffie.
Risico’s van qat
Het gebruik van qat brengt een aantal risico’s met zich mee, maar deze zijn verwaarloosbaar wanneer je slechts een enkele keer en niet op regelmatige basis qat gebruikt. Gebruik je qat meerdere keren per week, dan nemen de kansen op onderstaande risico’s toe.
Korte termijn
Dit zijn korte termijn risico’s van qat:
- Maag- en darmklachten, zoals oprispingen, maagontsteking en constipatie.
- Onregelmatige hartslag
- Oververhitting
- Slapeloosheid
- Sombere en depressieve gevoelens, prikkelbaarheid als de qat is uitgewerkt
- Hart en vaatproblemen zoals een te hoge bloeddruk en verhoogd risico op hartinfarct vlak na gebruik.
Lange termijn
Dit zijn lange termijn risico’s van Qat:
- Bij langdurig en regelmatig gebruik bestaat het risico op ondervoeding. Qat vermindert de eetlust en kan zo, op de lange termijn, een aanslag op de fysieke gesteldheid en het afweersysteem vormen.
- Door de oppeppende en stimulerende werking van qat en de effecten hiervan op het slaappatroon, kan er bij langdurig gebruik oververmoeidheid en serieuze slaapproblemen ontstaan.
- Personen met aanleg voor het ontwikkelen psychische stoornissen, zoals bijvoorbeeld psychoses, kunnen door langdurig gebruik van qat sneller psychische problemen ervaren.
Qat in Nederland
De effecten van qat zijn mild en de gezondheidsrisico’s en verslavingskansen zijn klein. Toch is qat in Nederland verboden vanwege sociale onrust rondom het gebruik door Somalische vluchtelingen. Vrachtvliegtuigen vol qat zorgden voor overlast op Schiphol en groepen gebruikers veroorzaakten onrust in steden. Na onderzoek concludeerde het RIVM dat qat ongevaarlijk was, maar de politiek verbood het toch in 2013, omdat het integratie en werkgelegenheid belemmerde. Na het verbod steeg de prijs van qat en nam het gebruik in Nederland af.
Veelgestelde vragen over Qat
Is qat legaal in Nederland?
Nee, qat is niet legaal in Nederland. In 2013 werd het verboden vanwege zorgen over sociale onrust en de negatieve impact op de integratie van bepaalde bevolkingsgroepen. Sinds het verbod is de prijs van qat gestegen en het gebruik ervan in Nederland sterk afgenomen.
Is qat softdrugs?
Qat wordt niet beschouwd als een typische softdrug zoals marihuana of hasj. Hoewel de effecten van qat relatief mild zijn in vergelijking met harddrugs zoals amfetaminen, wordt het in veel landen, waaronder Nederland, als een illegale stof beschouwd. Het onderscheid tussen soft- en harddrugs is gebaseerd op wetgeving en perceptie van schadelijkheid, en qat valt in Nederland niet onder de categorie softdrugs.