Onderzoek 2023: Medicijnverslaving groeiend probleem

Onderzoek Medicijnverslaving 2023: Illegale circuit steeds populairder

26 juli 2023
Steeds meer mensen kopen zware slaap- en kalmeringsmiddelen online zonder recept, waardoor er geen toezicht is op het risicovol gebruik ervan. AfkickkliniekWijzer.nl deed onderzoek naar het kopen en gebruik van deze benzodiazepinen zonder recept. Het platform maakte gebruik van eigen cijfers, zoekmachine tools en nieuwe gegevens van het Zorginstituut Nederland en de Stichting Farmaceutische Kengetallen.

De slaappillen worden tegenwoordig kinderlijk eenvoudig bij een online webshop besteld, buiten het zicht van huisartsen en apotheken. Dat is niet zonder gevaar.

Benzo’s, zoals de medicijnen vaak worden afgekort, staan op de Opiumwet en het gebruik ervan brengt grote gezondheidsrisico’s met zich mee. Zo kan iemand al binnen enkele weken van normaal gebruik een verslaving oplopen.

Ook is er een groter risico op overdosis of vergiftiging. Doseringen kunnen hoger zijn dan aangegeven en de inhoud van de online verkochte middelen is niet gecontroleerd door toezichthouders.

Wat valt op:

Aantal probleemgebruikers benzodiazepinen neemt fors toe
We keken naar het aantal hulpvragen dat op ons platform binnenkwam over het afgelopen jaar. Daarin zien we een stijging van 60% als het gaat om problematisch gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen.
Online veel meer interesse in het kopen van zware medicatie zonder recept
AfkickkliniekWijzer.nl maakte een analyse van honderden zoektermen van Google. In het afgelopen jaar zochten zo’n 20 tot 30% meer mensen informatie over het gebruik en kopen van zware benzodiazepinen zonder recept, waaronder diazepam, lorazepam en oxazepam.
Gevaarlijke research chemicals steeds populairder
Research chemicals zoals bromazolam en pyrazolam, scheikundige klonen van bestaande benzodiazepinen, zijn in 2023 een stuk populairder geworden. Zoekopdrachten naar Bromazolam en Pyrzalom namen in 2023 respectievelijk toe met 67% en 37%.

Zie ook: Bronnen en verantwoording

Wat zijn benzodiazepinen precies?

Benzodiazepinen zijn een groep medicijnen die worden voorgeschreven bij slaapproblemen en voor het (kortdurig) behandelen van angst en paniekaanvallen. Bekende benzodiazepinen in Nederland zijn diazepam, alprazolam (xanax), lorazepam en oxazepam. Vanwege de sterke effecten en het risico op verslaving, zijn benzo’s in Nederland alleen verkrijgbaar met een recept van een arts of psychiater.

Tendens officiële cijfers licht positief

Officieel lijkt het de goede kant op te gaan met het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen in Nederland. In de afgelopen jaren is er sprake van een voorzichtig dalende trend in het aantal uitgeschreven recepten voor populaire psychofarmaca zoals diazepam, oxazepam en lorazepam.

Nieuwe cijfers van het Zorginstituut Nederland, dat informatie verzamelt en publiceert over medicijnen die zijn vergoed op grond van de Zorgverzekeringswet, laten zien dat deze trend in 2022 ononderbroken blijft.

Cijfers van de openbare apotheken, verzameld door de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK), laten een vergelijkbaar beeld zien. Hoewel het totaal aantal gebruikers van benzodiazepinen in Nederland nog steeds zeer hoog is, met iets meer dan 1,3 miljoen Nederlanders in 2022, daalde het aantal gebruikers vergeleken met het jaar daarvoor licht, met 0,2 procent. In 2018 gebruikten nog ruim 1,4 miljoen Nederlanders de slaap- en kalmeringsmiddelen.

Opvallend is wel dat het gebruik regionaal fors verschilt. Inwoners van Flevoland en Zuid-Limburg, evenals grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam, scoren gemiddeld hoog in het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen.

‘Illegale’ circuit steeds populairder

Ondanks de voorzichtig dalende trend in de officiële cijfers, blijft het daadwerkelijke aantal gebruikers van benzodiazepinen juist stijgen.

In 2019 waarschuwde de Consumentenbond al hoe makkelijk het is om deze zware medicijnen zonder doktersrecept te bestellen. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport werd destijds opgeroepen om het aanbod op internet beter te monitoren en proactief in te grijpen. Uit het onderzoek van AfkickkliniekWijzer.nl blijkt dat er in de praktijk echter sindsdien weinig verbeterd is.

De afgelopen jaren is er sprake van een gestage stijging in online aanbieders en vraag: steeds meer Nederlanders die geen recept krijgen of niet-vergoede slaap- en kalmeringsmiddelen online aanschaffen, wijken uit naar webshops in landen als België en Duitsland.

Het aanbod van deze webshops bestaat, naast officiële benzodiazepinen, uit medicatie die qua scheikundige formule iets verschilt van de bestaande middelen (zogenaamde research chemicals). Onder toevoeging van een disclaimer zoals “niet geschikt voor menselijke consumptie” of “alleen voor onderzoeksdoeleinden geschikt,” mogen deze vrijwel identieke zware pijnstillers gewoon legaal in Nederland worden verkocht.

Opvallende zoektrends online

Zowel de officiële benzo’s (zoals de groep medicijnen vaak wordt afgekort) als hun legale dubbelgangers worden online steeds vaker opgezocht, zo blijkt uit een inventarisatie en analyse door AfkickkliniekWijzer.nl van honderden zoektermen in de grootste zoekmachine Google. Gemiddeld werd er in het afgelopen jaar zo’n 20 tot 30% meer gezocht op uiteenlopende zoekopdrachten, met als doel om informatie te verzamelen over het gebruik en het kopen van medicatie.

Een greep uit de opvallende zoektrends:

In de eerste helft van 2023 werd 90% vaker gezocht naar “slaappillen zonder recept”.
Er werd in het afgelopen jaar flink meer gegoogeld naar zware benzodiazepinen zoals diazepam (+10%), lorazepam (+20%), alprazolam (+24%), temazepam (+8%) en oxazepam (+5%), ondanks een officiële daling in het aantal uitgiftes. Ook was er een stijging van 93% in zoekopdrachten in het afgelopen jaar naar “kalmeringsmiddelen”.
In het afgelopen jaar werd de zoekopdracht “Oxazepam kopen zonder recept” 30% vaker ingetikt, terwijl het aantal gebruikers dat het gebruik vergoed kreeg, gelijk bleef (144.920 in 2021 en 144.790 in 2022 volgens het Zorginstituut Nederland).
Zoekopdrachten naar de research chemical Bromazolam, een variant van Alprazolam (Xanax), werden vanaf het begin van de pandemie in 2020 steeds populairder. In het afgelopen jaar explodeerde het aantal zoekopdrachten met een significante stijging van maar liefst 67%. Honderden mensen zoeken maandelijks naar verkooppunten voor dit ongecontroleerde middel.
Veel mensen zijn op de hoogte van het aanbod in buurlanden en zoeken daarom op “[middel] kopen in Duitsland” of “[middel] kopen in België”. Ook voor populaire vakantielanden zoals Spanje en Portugal wordt deze zoekopdracht relatief vaak ingevoerd.

Stijging aantal probleemgebruikers

Het toegenomen gebruik van benzodiazepinen zonder toezicht van een medisch professional leidt ook tot meer probleemgebruikers, zo blijkt uit hulpvragen die binnenkomen op AfkickkliniekWijzer.nl. In het afgelopen jaar registreerde het platform een stijging van 60% in hulpvragen voor het problematisch gebruik van en verslaving aan benzodiazepinen.

Verschillende zware slaap- en kalmeringsmiddelen zoals Diazepam en Lorazepam kunnen al na enkele weken van normaal gebruik leiden tot een lichamelijke afhankelijkheid en verslaving. Wanneer dosering en duur van inname niet door een huisarts worden begeleid, is het risico hierop een stuk groter.

Ook de kans op vergiftiging neemt toe bij inname van ongecontroleerde medicatie. Een rapport uit 2023 door het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) wees op een forse stijging van het aantal meldingen van een vergiftiging over designer- en niet-geregistreerde benzodiazepinen, zoals bromazolam en pyrazolam.

Tegenwoordig kun je op straat terecht om benzo’s aan te schaffen. Drugsdealers verkopen benzo’s meestal voor 1 euro per pil, met een minimum van 1 strip van 10 pillen à 10 euro.

Oorzaak

De verslavingsproblematiek van slaap- en kalmeringsmiddelen blijft veelal verborgen voor de buitenwereld.

Vaak begonnen als “pammetje” voorgeschreven door de arts, vanwege een gebeurtenis in het leven dat tijdelijk stress opleverde. Jaren later is het in veel gevallen uitgegroeid tot een vicieuze cirkel waar de persoon zelf niet meer uitkomt.

Stoppen op eigen kracht lukt niet, en men wijkt daardoor uit naar alternatieve wegen om aan de medicatie te komen. De juiste hulp krijgen om te stoppen met benzodiazepinen is moeilijk.

Hulpverlening en zorgverzekeraars lijken de daadwerkelijke omvang, en de maatschappelijke problematiek die dit met zich meebrengt, te onderschatten. Hier valt nog veel winst te behalen, vindt AfkickkliniekWijzer.nl. De hulpvraag om te stoppen is er namelijk wel, kijkend naar de cijfers.

Waarom dit onderzoek?

AfkickkliniekWijzer.nl hoopt met dit onderzoek de aandacht te vestigen op het toenemende probleem van medicijnverslavingen onder Nederlanders. Doordat zware medicatie zoals benzodiazepinen relatief makkelijk online te bestellen is zonder recept, neemt het aantal probleemgebruikers toe ondanks een lichte daling bij officiële uitgiftepunten.

Huidige initiatieven vanuit de overheid om de illegale verkoop van medicijnen en ‘legale’ verkoop van research chemicals aan banden te leggen, zoals de website Aanbiedersmedicijnen.nl waar mensen kunnen controleren welke Nederlandse aanbieders wettelijke toestemming hebben om online medicijnen te verkopen, hebben geen oog voor de eenvoudige verkoop van medicijnen door buitenlandse online aanbieders.

Nieuwe wet- en regelgeving is volgens AfkickkliniekWijzer.nl noodzakelijk om de verkoop door webshops uit landen als België en Duitsland te controleren en potentieel gevaarlijke research chemicals onder beter overheidstoezicht te plaatsen.

Bronnen en verantwoording

Voor de officiële cijfers van het gebruik van benzodiazepinen in Nederland heeft AfkickkliniekWijzer.nl openbare data geraadpleegd van het Zorginstituut Nederland en hun databank van het Genees- en hulpmiddelen Informatie Project (GIP), evenals rapporten van de Stichting Farmaceutische Kengetallen en het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.

Een analyse van online zoekopdrachten in Nederland werd gedaan met behulp van verschillende tools waaronder Glimpse, Google Trends en Exploding Topics. Hierbij werd alleen gekeken naar zoekopdrachten in Google, dat een marktaandeel van 93,77% heeft in Nederland.