Social media verslaving: Oorzaken, kenmerken en behandeling

Bij een social media verslaving gebruikt iemand overmatig veel sociale media, ondanks negatieve gevolgen voor de omgeving, dagelijks functioneren en de eigen gezondheid. De controle over het gebruik gaat verloren door het ontwikkelen van een geestelijke en emotionele afhankelijkheid aan social media, waardoor stoppen meestal niet zonder (professionele) hulp mogelijk is. Een social media verslaving komt vooral voor bij jongeren en jongvolwassenen, waarvan bijna een derde problematisch social media gebruikt volgens de meest recente cijfers van het CBS. Op deze pagina worden de kenmerken en oorzaken van een social media verslaving uitgelegd. Ook worden de mogelijke gevolgen en behandelopties besproken.

Wat is een social media verslaving?

Een social media verslaving is een gedragsverslaving waarbij iemand de controle verliest over het gebruik van social media platforms (bijvoorbeeld een Facebook verslaving). Iemand met een social media verslaving is dagelijks dwangmatig bezig met sociale media en teveel online om voldoende tijd over te houden voor andere verplichtingen, zoals werk, school en offline sociale contacten. Volgens Y. Sun et al. in Addictive Behaviors kan dit problematisch gebruik van sociale media onder meer leiden tot ongezonde sociale relaties, verminderde productiviteit en psychische problemen zoals depressie.

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00

Wat zijn de kenmerken van een social media verslaving?

De kenmerken van een social media verslaving zijn voornamelijk het overmatig en obsessief bezig zijn met sociale media platforms. Dit gedrag kan vervolgens doorwerken in verschillende aspecten van iemands dagelijks leven en functioneren. Volgens een veel geciteerde studie in Social Science Computer Review uit 2017, wordt een social media verslaving daarnaast vaak ook gekenmerkt door een laag zelfbeeld en minder voldoening in het leven.

Mogelijke kenmerken van een social media verslaving zijn:

• Overmatig gebruik van sociale media
• Onvermogen om te stoppen met social media gebruik, ondanks de negatieve gevolgen hiervan
• Compulsief gedrag, een drang om voortdurend te scrollen, posten, reageren en online te zijn
• Omgang met social media prioriteren boven verplichtingen zoals werk, studie, persoonlijke verzorging en slaap
• Minder interacties in het echte leven
• Ontwenningsverschijnselen wanneer toegang tot social media een bepaalde tijd niet mogelijk is, zoals angst, onrust en irritatie
• Fysieke en psychische symptomen, zoals slaapstoornissen, verminderde concentratie, een laag zelfbeeld en dagelijkse stress

Wat zijn de oorzaken van een social media verslaving?

De oorzaken van een social media verslaving zijn gevarieerd en kunnen onder meer te maken hebben met bepaalde persoonlijkheidskenmerken, de omgeving en genetische factoren. Sommige mensen zijn genetisch meer vatbaar om een sociale media verslaving en andere verslavingen te ontwikkelen, volgens L.N.A. Aryani et al. in International Journal of Health and Medical Sciences. Veel social media platforms hebben daarnaast ook een inherente verslavende werking door de wijze waarop ze zijn opgezet, waarbij het beloningsmechanisme in de hersenen voortdurend wordt geactiveerd door het ontvangen van onvoorspelbare beloningen zoals berichten en notificaties.

Mogelijke oorzaken van een social media verslaving zijn:

• Beloningsmechanismen die door sociale media worden geactiveerd in de hersenen, zoals de afgifte van dopamine wanneer een like, reactie of melding wordt ontvangen
• Het voortdurende gebruik van social media als een ontsnapping aan verveling, stress of negatieve emoties, waardoor dwangmatige patronen zich kunnen ontwikkelen
• Gevoelens van onzekerheid die worden versterkt door het zoeken van sociale bevestiging en vergelijken met anderen
• FOMO (Fear of Missing Out), waardoor iemand de drang heeft om voortdurend social media te gebruiken en niets te willen missen
• Psychologische factoren zoals een gebrekkig sociale leven en eenzaamheid, depressie, angst en lage zelfwaardering

Wat is de impact van een social media verslaving?

De impact van een social media verslaving is vaak groot en kan negatieve gevolgen omvatten zoals de verwaarlozing van relaties met ‘offline vrienden’ en familie, het niet meer (goed) uit kunnen voeren van dagelijkse werkzaamheden of studieactiviteiten, en het ontwikkelen van fysieke en geestelijke gezondheidsproblemen.

Op sociaal gebied kan een social media verslaving leiden tot een terugtrekking uit vriendschappen en andere relaties, omdat meer waarde wordt gehecht aan virtuele contacten. De verslaving kan ook invloed hebben op de relatie met een partner, doordat iemand minder betrokken is bij gezamenlijke activiteiten en het huishouden. Ten slotte kan een social media verslaving impact hebben op de mentale en fysieke gezondheid, volgens M. Savci et al. in International Journal of Health and Addiction. Deze kunnen variëren van slaapstoornissen, verminderde lichamelijke activiteit en oogproblemen als gevolg van langdurig schermgebruik, tot depressie, angst en persoonlijkheidsstoornissen.

Hoe herken je een social media verslaving?

Je kunt een social media verslaving voornamelijk herkennen aan overmatig en dwangmatig social media gebruik. Een ongezonde balans tussen de virtuele en echte wereld vertaalt zich ook vaak in een vervormd tijdsbesef bij niet-social media activiteiten, volgens een studie uit 2018 in Journal of Psychiatric Research. Mensen met een social media verslaving denken dan dat een bepaalde taak veel langer duurt, ook vanwege ontstane concentratieproblemen.

Mogelijke zaken waaraan je een social media verslaving kunt herkennen zijn:

• Iemand gebruikt social media overmatig veel en verwaarloost andere belangrijke activiteiten zoals werk, school en hobby’s
• Iemand kan niet vanuit zichzelf het gebruik van social media verminderen of stoppen
• Iemand wordt onrustig, angstig of gaat geïrriteerd reageren wanneer die geen toegang heeft tot social media
• Iemand onttrekt zich steeds meer aan bestaande sociale contacten en verwaarloost relaties
• Iemands humeur is voortdurend afhankelijk van interacties en validatie op social media, zoals likes, reacties en meldingen
• Iemands tijdsbesef is vervormd bij niet-social media activiteiten

Behandeling van een social media verslaving

Een behandeling van een social media verslaving begint met een evaluatie, waarna een keuze voor een of meerdere behandelmethodes wordt gemaakt. Volgens een studie door H. Leung et al. in Addictive Behaviors wordt de Bergen Social Media Addiction Scale (BSMAS) vaak toegepast door behandelaars om te helpen beoordelen of er sprake is van een verslaving of problematisch social media gebruik. Hierna wordt een geschikte behandelmethode gekozen die past bij de ernst van de verslaving, mogelijk onderliggende aandoeningen en individuele kenmerken.

Een belangrijke rol is weggelegd voor bewustwording en educatie over de negatieve impact die de verslaving kan hebben en de voordelen van het volledig of gedeeltelijk stoppen met social media. Een digitale detox, waarbij iemand volledig offline gaat voor een bepaalde periode, kan helpen om een geestelijke en emotionele afhankelijkheid af te bouwen. Soms wordt een keuze gemaakt voor gedragsinterventies, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), om te helpen bij het identificeren van triggers, het ontwikkelen van copingmechanismen en het veranderen van negatieve gedachtepatronen. Ook kan een behandeling zich richten op het aanleren van time management skills.

Omdat een social media verslaving een relatief recent fenomeen is, kan de benodigde expertise en kennis voor een behandeling soms lastiger te vinden zijn. Bel 020 – 532 0030 voor een telefonisch consult over behandelprogramma’s die beschikbaar zijn in jouw situatie.

Veelgestelde vragen over social media verslaving