Farmacotherapie: Medicijnen als onderdeel van behandeling verslaving

Het behandeltraject van een verslaving bestaat meestal uit meerdere lagen met verschillende therapeutische interventies, waaronder farmacotherapie. Deze behandelvorm probeert psychische problemen en klachten te verhelpen of bestrijden via medicijnen.

Dankzij farmacotherapie kunnen onder meer ontwenningsverschijnselen en cravings worden weggenomen of onderdrukt. Volgens een Amerikaanse meta-studie uit 2020 door L. A. Ray et al. heeft een verslavingsbehandeling met farmacotherapie een grotere succeskans. Zeker wanneer deze wordt gecombineerd met andere therapievormen, waaronder psychotherapie.

Op deze pagina wordt uitgelegd hoe farmacotherapie werkt en voor welke verslavingen het kan worden ingezet.

Wat is farmacotherapie?

Farmacotherapie is de behandeling van psychische klachten met medicijnen. Naast het behandelen van klachten bij psychiatrische aandoeningen, zoals een depressie, angststoornis of persoonlijkheidsstoornis, wordt farmacotherapie ook vaak ingezet tijdens een behandeltraject van een verslaving. Zo kunnen voorgeschreven medicijnen helpen om ontwenningsverschijnselen te verminderen en zijn patiënten beter in staat om te gaan met cravings, volgens K. P. Richter et al. in Nicotine & Tobacco Research. Op deze manier kan de behandelvorm bijdragen aan een sneller en duurzamer afkickproces.

Farmacotherapie kan zowel op zichzelf als in combinatie met een andere behandelmethode worden voorgeschreven. Een veel geciteerd onderzoek door P. Cuijpers et al. in World Psychiatry stelt bijvoorbeeld dat een depressie het beste kan worden behandeld door een combinatie van psychotherapie (behandeling via gesprekken) en farmacotherapie. Een behandelaar zal meestal op basis van psychische klachten en symptomen, en in samenspraak met een patiënt, besluiten of medicijnen nodig zijn in een behandeling.

Soorten verslavingen en de rol van farmacotherapie

Omdat verslavingen in de wetenschap steeds meer als een ziekte van de hersenen worden beschouwd, onder meer dankzij onderzoek door de vermaarde verslavingsexpert Alan Leshner in Science, is farmacotherapie steeds populairder geworden in de behandeling ervan.

Dankzij nieuwe inzichten is medicatie ook steeds gerichter in te zetten voor specifieke verslavingen, volgens onder andere D. Elias et al. in Dialogues in Clinical Neuroscience. Iemand kan daarom tegenwoordig voor tal van verslavingsproblemen medicijnen voorgeschreven krijgen, die helpen bij psychische klachten en ontwenningsverschijnselen als gevolg van de verslaving.

Opiatenverslaving

Tijdens de behandeling van een opiatenverslaving vindt meestal een farmacotherapeutische interventie plaats, ook wel medicatie-assisted treatment (MAT) genoemd. Zo zijn mogelijk medicijnen nodig om de gevaarlijke ontwenningsverschijnselen van een opiaat onder controle te houden en een patiënt in staat te stellen een behandeltraject niet tijdig af te breken, volgens T. Kresina et al. in Substance Abuse: Research and Treatment.

Voorbeelden van geneesmiddelen bij een opiatenverslaving zijn:

• Methadon
• Buprenorfine
• Naltrexon
• Clonidine

Alcoholverslaving

Farmacologische behandelingen bij een alcoholverslaving richten zich op het verminderen van ontwenningsverschijnselen en voorkomen van een mogelijke terugval. Ook kan medicatie een negatieve lichamelijke reactie tegen alcohol veroorzaken, zoals disulfiram, om terugval te vermijden.

Hoewel medicatie een positieve rol kan spelen in het behandelen en onderdrukken van symptomen, is farmacotherapie volgens G. Addolorato et al. in European Review for Medical and Pharmacological Sciences het meest effectief wanneer het onderdeel uitmaakt van een breder behandelplan dat ook psychotherapie en sociale ondersteuning behelst.

Voorbeelden van geneesmiddelen bij een alcoholverslaving zijn:

• Disulfiram
• Naltrexon
• Acamprosaat
• Benzodiazepinen

Nicotineverslaving

Medicatie speelt al jarenlang een belangrijke rol in de behandeling van een nicotineverslaving. Medicamenteuze behandelingen kunnen zich richten op nicotinevervangende therapie, waarbij het lichaam door bijvoorbeeld kauwgom of een pleister nicotine kan opnemen en roken niet meer noodzakelijk is, of op middelen die ontwenningsverschijnselen en andere klachten verminderen.

Volgens een veel geciteerde studie door N. Benowitz in The American Journal of Medicine moeten gebruikers van tabak echter niet het psychologische component van roken en nicotine onderschatten. Een combinatie van medicatie met gedragstherapie en begeleiding zal daarom het meest effectief zijn om van een verslaving af te komen, in plaats van alleen een medicamenteuze behandeling te volgen.

Voorbeelden van geneesmiddelen bij een nicotineverslaving zijn:

• Nicotinevervangende therapie
• Bupropion
• Varenicline
• Nortriptyline

Eetverslaving

Medicatie speelt vaak een prominente rol in de behandeling van een eetverslaving of eetstoornis. Volgens H. Davis et al. in Current Opinion in Psychiatry worden vooral antidepressiva gebruikt bij onder meer binge eating disorder (BED), boulimia nervosa en anorexia nervosa. Ook kunnen sommige behandelaars antipsychotica voorschrijven . De medicijnen helpen patiënten om beter grip te krijgen op hun gemoedstoestand en eetpatronen en onderliggende klachten te bestrijden.

Voorbeelden van geneesmiddelen bij een eetverslaving zijn:

• Fluoxetine
• Topiramaat
• Dansetron
• Olanzapine

Farmacotherapie en de behandeling van comorbide aandoeningen

Een verslaving kan samenhangen met andere psychische aandoeningen of stoornissen (comorbide aandoeningen), die vaak door farmacotherapie tijdelijk kunnen worden behandeld. Denk aan depressieve symptomen, maar ook een angststoornis of een persoonlijkheidsstoornis zoals bipolaire stoornis.

Deze comorbide psychiatrische aandoeningen kunnen een grote rol spelen in het in stand houden en/of veroorzaken van de verslaving, waardoor het volgens K. Brady et al. in Substance Use & Misuse van belang is dat er tijdens een behandeling aandacht aan wordt geschonken.

Volgens de Nederlandse beroepsvereniging voor medisch specialisten kan farmacotherapie op verschillende manieren helpen bij de behandeling van comorbide aandoeningen. Zo geeft het tijdelijke verlichting tijdens een periode van crisis, zoals het wegnemen van depressieve symptomen door antidepressiva, en kan het klachten verminderen tijdens of na een ontwenningsproces.

Door dergelijke hinderlijke symptomen voor langere tijd te verminderen, kan de verslaving zelf efficiënter worden behandeld.

Farmacotherapie en gedragsstoornissen

Ook bij de behandeling van gedragsstoornissen zoals angststoornissen en dwangstoornissen kan een behandelaar kiezen voor farmacotherapie. Volgens een studie uit 2005 in het wetenschappelijke tijdschrift International Journal of Neuropsychopharmacology zijn bijvoorbeeld tricyclische antidepressiva en serotonineheropnameremmers (SSRI’s) effectief in het kalmeren van symptomen en bestrijden van de onderliggende oorzaken van een dwangstoornis.

Bij angststoornissen kan een psychiater juist kiezen voor een antipsychoticum zoals haloperidol of risperidon, zodat hevige paniek- en angstaanvallen worden voorkomen.

De rol van familie en zorgverleners bij farmacotherapie

Hoewel medicijnen nodig kunnen zijn als onderdeel van een behandeling, spelen ook andere factoren zoals familie en zorgverleners een belangrijke rol in het succes van een behandeltraject. Zo stellen M. Rea et al. in Journal of Consulting and Clinical Psychology dat het betrekken en onderwijzen van familieleden helpt om een terugval te voorkomen bij onder meer mensen die lijden aan een persoonlijkheidsstoornis.

Open communicatie, betrokkenheid en het creëren van een ondersteunend netwerk voor herstel zijn aantoonbaar succesvol in het helpen voorkomen van een terugval in een verslaving en het doorzetten van een behandeling, volgens E. Williamson et al. in een studie in Addictive Disorders & Their Treatment. Specialisten raden daarom af om alleen op farmacotherapie te vertrouwen om bijvoorbeeld depressieve symptomen te behandelen.

Door steun te zoeken en ontvangen binnen de eigen omgeving, die bijvoorbeeld via netwerktherapie hierover wordt geïnstrueerd, kunnen klachten verminderen en is een behandeling vaak effectiever.

Conclusie: Farmacotherapie en verslavingsbehandeling

Farmacotherapie is tegenwoordig een belangrijk onderdeel in veel behandeltrajecten voor een verslaving. Niet alleen helpt het om ontwenningsverschijnselen en cravings te onderdrukken of verminderen, maar het kan ook ingezet worden om gelijktijdig comorbide aandoeningen te behandelen. Dit zorgt voor een hogere succeskans van een verslavingsbehandeling en voorkomt dat patiënten voor langere tijd moeten worden opgenomen.

Wanneer je naar oplossingen zoekt voor een verslaving, is professionele hulp en ondersteuning van groot belang. Zo is farmacotherapie niet in alle verslavingsgevallen aan te raden. Zelfmedicatie wordt daarom ook ten zeerste afgeraden. Het is belangrijk dat een medisch professional de juiste dosis en benodigde medicatie vaststelt.

Bij het voorschrijven wordt ook gekeken of iemand al andere medicijnen gebruikt, omdat een combinatie van sommige voorgeschreven medicijnen vaak leidt tot bijwerkingen en in sommige gevallen zelfs grote gevolgen kan hebben voor de gezondheid.

Bel 020 – 532 0030 voor een telefonisch consult over een farmacotherapie die bij jouw situatie aan kan sluiten, en welke opties er bestaan voor professionele hulp en ondersteuning bij een verslaving.

Veelgestelde vragen over farmacotherapie