Farmacotherapie: Medicijnen als onderdeel van behandeling verslaving

Farmacotherapie is een behandeling waarbij je medicatie krijgt voor het verminderen van psychische klachten. Het is geschikt voor mensen die snel verbetering zoeken van hun symptomen, bijvoorbeeld bij een depressie of verslaving. Volgens een overzichtsstudie uit 2020 door Amerikaanse onderzoekers zorgt farmacotherapie in de behandeling van verslaving vaker voor succes bij patiënten. Meestal worden medicijnen dan voorgeschreven in combinatie met gesprekstherapie. De medicijnen tegen psychische problemen zorgen voor verlichting op de korte termijn, terwijl je de oorzaken van je klachten aanpakt met behulp van een psycholoog. Op deze pagina vind je uitgebreide uitleg over farmacotherapie, mogelijke risico’s en de toepassingen voor verschillende verslavingen.

Wat is farmacotherapie?

Farmacotherapie is de behandeling van psychische klachten met medicijnen. Dit gebeurt vooral bij psychiatrische problemen zoals een depressie, angststoornis of persoonlijkheidsstoornis. Ook wordt farmacotherapie regelmatig ingezet voor de behandeling van verslaving. Verschillende medicijnen helpen om ontwenningsverschijnselen te verminderen en beter om te gaan met cravings, volgens een studie uit 2005 in American Journal of Psychiatry. Dit maakt afkicken makkelijker en zorgt dat terugval minder voorkomt.

Soms is farmacotherapie de enige behandeling die je krijgt. Meestal schrijft een psychiater of arts medicijnen voor in combinatie met een andere behandelmethode. Volgens onderzoek door professor Pim Cuijpers in World Psychiatry is een combinatie van psychotherapie en farmacotherapie bijvoorbeeld de beste en meest veilige behandeling voor depressie. De beste behandeling verschilt echter per persoon. Niet iedereen heeft medicijnen nodig. Hoe jouw behandeling eruit ziet hangt af van je psychische klachten en symptomen, eerdere behandelpogingen en je eigen voorkeuren.

Wat zijn de voordelen van farmacotherapie?

De voordelen van farmacotherapie zijn onder meer de snelle verlichting van klachten en het versterken van de effecten van andere behandelmethodes. Veel medicijnen werken sneller dan langzame trajecten zoals gesprekstherapie. Ze verbeteren zo je levenskwaliteit terwijl je verder werkt aan herstel. Het gebruik van medicijnen met andere behandelingen versterkt ook de werking van deze therapieën. Zo bereik je sneller de resultaten die je zoekt.

Enkele voordelen van farmacotherapie zijn:

• Snelle verlichting van psychische klachten en andere symptomen
• Stabiliseert je stemming, belangrijk om aan je herstel te werken
• Helpt bij het beheersen van chronische klachten
• Versterkt de effectiviteit van psychotherapie en versnelt zo je herstelproces
• Verbetert kwaliteit van leven

Wat zijn de nadelen van farmacotherapie?

De nadelen van farmacotherapie zijn de bijwerkingen en risico’s voor je gezondheid, waaronder medicijnverslaving. Vrijwel alle medicijnen kunnen bijwerkingen veroorzaken. Bij sommige medicatie zijn deze wel heftiger, zoals antidepressiva en zware pijnstillers. Bepaalde middelen leiden ook eerder tot verslaving, zoals benzodiazepinen (sterke slaappillen).

Mogelijke nadelen van farmacotherapie zijn:

• Lichamelijke en psychische bijwerkingen
• Verslavende werking van sommige medicijnen
• Mogelijke interacties met andere middelen
• Symptoombestrijding in plaats van behandeling van de oorzaken
• Niet voor iedereen geschikt

Soorten verslavingen en de rol van farmacotherapie

Verslaving wordt steeds meer als een ziekte van de hersenen gezien, onder meer door het werk van de Amerikaanse verslavingsexpert en onderzoeker Alan Leshner. Hierdoor is farmacotherapie populairder geworden voor de behandeling van verslavingsproblemen. Wat hierbij helpt is dat medicatie tegenwoordig meer gericht kan worden voor ingezet specifieke verslavingen, volgens twee Amerikaanse neurowetenschappers in Dialogues in Clinical Neuroscience. Dit maakt medicijnen voorschrijven bij verslaving effectiever voor het verminderen van psychische klachten en ontwenningsverschijnselen.

Opiatenverslaving

Voor een opiatenverslaving zijn medicijnen nodig om gevaarlijke ontwenningsverschijnselen te voorkomen. Zomaar stoppen met opiaten zoals morfine, heroïne en fentanyl is anders levensgevaarlijk. Ook helpt medicatie om een behandeling beter vol te houden, volgens een studie uit 2008 in Substance Abuse: Research and Treatment.

Voorbeelden van medicijnen bij een opiatenverslaving zijn:

• Methadon
• Buprenorfine
• Naltrexon
• Clonidine

Alcoholverslaving

Farmacotherapie bij alcoholverslaving richt zich vooral op het verminderen van ontwenningsverschijnselen en het voorkomen van een mogelijke terugval. Ook kan een arts medicijnen voorschrijven om te helpen bij de zucht naar alcohol. Zo zorgt Antabus (disulfiram) ervoor dat je een heftige lichamelijke reactie krijgt als je alcohol drinkt. Mensen met een drankprobleem kunnen alcohol dan makkelijker laten staan uit angst voor heftige bijwerkingen.

Volgens Italiaanse onderzoekers in European Review for Medical and Pharmacological Sciences is bij alcoholverslaving alleen medicatie vaak niet voldoende om de oorzaken van het probleemdrinken weg te nemen. Samen met je behandelaar kun je ook andere behandelmethodes overwegen, zoals supportgroepen en gedragstherapie.

Populaire medicijnen bij een alcoholverslaving zijn:

• Disulfiram
• Naltrexon
• Acamprosaat
• Baclofen
• Benzodiazepinen

Nicotineverslaving

Medicatie speelt een belangrijke rol in de behandeling van nicotineverslaving. Bij nicotinevervangende therapie kan je door middel van kauwgom of een pleister nicotine opnemen in het lichaam. Hierdoor hoef je niet meer te roken of vapen voor je afhankelijkheid aan nicotine. Ook zijn er middelen die ontwenningsverschijnselen en andere klachten verminderen.

Volgens Neal Bennowitz, een vooraanstaande onderzoeker en expert in tabaks- en nicotineverslaving, moeten rokers echter nooit het psychologische component van hun verslaving onderschatten. De kans op terugval is erg groot zonder hulp en aandacht voor de oorzaken van de verslaving en je psychische afhankelijkheid. Alleen farmacotherapie is daarom meestal niet voldoende om definitief te stoppen met roken of vapen.

Populaire medicijnen bij een nicotineverslaving zijn:

• Nicotinevervangende therapie
• Bupropion (Zyban)
• Varenicline (Champix)
• Nortriptyline

Eetverslaving

Farmacotherapie wordt veel toegpeast bij behandeling van een eetverslaving of eetstoornis. Volgens een studie door eetverslavingsonderzoekers in Current Opinion in Psychiatry worden vooral antidepressiva gebruikt. Deze helpen onder meer bij binge eating disorder (BED), boulimia nervosa en anorexia nervosa. Ook kunnen sommige behandelaars antipsychotica voorschrijven. De medicijnen helpen patiënten om beter grip te krijgen op hun stemming en eetpatronen. Ook verlichten ze onderliggende klachten.

Populaire medicijnen bij een eetverslaving zijn:

• Fluoxetine
• Topiramaat
• Dansetron
• Olanzapine

Farmacotherapie en de behandeling van comorbide aandoeningen

Een verslaving gaat vaak samen met andere psychiatrische problemen of aandoeningen. Er is dan sprake van ‘comorbide aandoeningen’, ook wel een dubbele diagnose genoemd. Farmacotherapie is extra effectief in deze situatie. Het verlicht dan tegelijkertijd klachten van twee of meerdere aandoeningen waar medicijnen nodig voor zijn. Denk bijvoorbeeld aan depressieve symptomen, een angststoornis of een persoonlijkheidsstoornis zoals bipolaire stoornis.

Het is belangrijk dat je bij een dubbele diagnose behandeling krijgt voor beide aandoeningen. Vaak spelen deze andere klachten namelijk een rol bij het in stand houden van de verslaving, volgens een studie uit 2005 in Substance Use & Misuse.Psycho-educatie helpt om beter te begrijpen hoe psychische klachten kunnen ontstaan of welke effecten ze hebben. Psycho-educatie zorgt zo dat mensen sneller passende hulp zoeken voor hun problemen.

Farmacotherapie en gedragsstoornissen

Ook bij de behandeling van gedragsstoornissen zoals angststoornissen en dwangstoornissen kan een behandelaar kiezen voor farmacotherapie. Volgens een studie uit 2005 in het wetenschappelijke tijdschrift International Journal of Neuropsychopharmacology zijn tricyclische antidepressiva en serotonineheropnameremmers (SSRI’s) vooral effectief om symptomen te verlichten en de onderliggende oorzaken te bestrijden. Bij angststoornissen kan een psychiater ook kiezen voor een antipsychoticum zoals haloperidol of risperidon. Dit helpt hevige paniek- en angstaanvallen te voorkomen.

De rol van familie en zorgverleners bij farmacotherapie

Familie en zorgverleners spelen een belangrijke rol bij farmacotherapie. Zo is de kans kleiner dat je een behandeling opgeeft wanneer je een goed steunnetwerk hebt, volgens een studie uit 2007 in Addictive Disorders & Their Treatment. Familieleden en zorgverleners kunnen ook controleren of iemand wel de juiste dosering gebruikt of hen herinneren om een dosis in te nemen. Daarnaast helpt je netwerk bij mogelijke bijwerkingen van een medicijn. Denk bijvoorbeeld aan vervoer wanneer je zelf niet mag rijden met een bepaalde combinatie van medicijnen.

Farmacotherapie en andere verslavingsbehandeling

Wanneer je naar oplossingen zoekt voor een verslaving, is professionele hulp en ondersteuning van groot belang. Farmacotherapie is niet altijd bij verslaving nuttig. Soms kan het zelfs grote gezondheidsrisico’s brengen. Zelfmedicatie wordt daarom ook sterk afgeraden. Het is belangrijk dat een medisch professional vaststelt of medicijnen nodig zijn en in welke dosering.

Farmacotherapie is soms minder toegankelijk dan andere behandelmethodes voor verslaving. Zo is online therapie de laatste jaren in opmars doordat je beter anoniem kunt afkicken. Bij sommige mensen slaan bepaalde behandelmethoden voor verslaving ook beter aan. De een haalt bijvoorbeeld meer voordeel uit een 12-stappenprogramma dan een ander. De meest actuele bewezen, effectieve behandeling voor verslaving verschilt in werkelijkheid per persoon.

Zoek jij hulp bij verslaving? Bel 020 – 532 0030. Onze medewerkers geven je graag advies over de meest geschikte behandelopties in jouw situatie.

Praktische informatie

Een behandeling met medicijnen voor verslaving en andere psychische klachten kan er voor iedereen anders uit zien. Hieronder vind je praktische informatie over een behandeling. Denk aan wat er vergoed wordt door de verzekering, welke vragen je kunt stellen aan een behandelaar en wat je over het algemeen kunt verwachten van een behandeling.

Kosten en vergoeding

In Nederland worden medicijnen bij farmacotherapie meestal vergoed vanuit de basisverzekering. In de praktijk betaal je wel een deel van de kosten zelf uit eigen risico, terwijl de rest wordt vergoed door je zorgverzekeraar. Sommige medicijnen kunnen echter niet vergoed worden. Dit kan het geval zijn als je bijvoorbeeld een duurder alternatief kiest. Ook zitten sommige medicijnen niet in het basispakket. Je hebt dan een aanvullende verzekering nodig om ze (deels) vergoed te krijgen.

Voorbeeldvragen om te stellen aan een behandelaar

Het is belangrijk om te begrijpen waarom je medicijnen nodig hebt en hoe deze jou kunnen helpen. Stel altijd vragen aan je behandelaar als je iets niet weet of snapt. Dit vergroot de effectiviteit van een behandeling: je staat er zelf namelijk achter. Ook kun je zo besluiten om over te stappen naar een alternatief medicijn, bijvoorbeeld omdat je bepaalde bijwerkingen absoluut wilt voorkomen.

Enkele voorbeeldvragen voor een behandelaar zijn:

• Waarom krijg ik dit medicijn voorgeschreven?
• Wat zijn de mogelijke bijwerkingen en hoe kan ik hiermee omgaan?
• Hoe lang moet ik dit medicijn gebruiken?
• Kan ik dit medicijn combineren met andere medicijnen of supplementen?
• Wat moet ik doen als ik een dosis vergeet?
• Wordt het medicijn vergoed?
• Zijn er alternatieven voor dit medicijn?

Stappen om te beginnen met farmacotherapie

Dit zijn de vijf stappen om te beginnen met farmacotherapie:

1. Diagnose: Laat je huisarts of andere zorgverlener een diagnose vaststellen van je problemen.
2. Advies: Je zorgverlener geeft advies over de meest geschikte behandeling, in dit geval farmacotherapie.
3. Voorlichting: Je zorgverlener legt uit wat de voor- en nadelen zijn van de medicatie.
4. Keuze: Je geeft jouw voorkeuren aan en maakt een keuze voor het medicijn dat je wilt gebruiken.
5. Gebruik: Je arts zal een recept voorschrijven waarmee je het medicijn bij de apotheek ophaalt en kunt beginnen met gebruik.

Wat kun je verwachten?

Farmacotherapie zorgt in de meeste gevallen dat je klachten verminderen en je kwaliteit van leven verbetert. Resultaten kunnen echter langzamer komen dan je zou willen. Bij veel antidepressiva duurt het bijvoorbeeld minstens 4 weken of langer voordat je effecten merkt. Vooral in de eerste paar weken kun je bovendien last hebben van bijwerkingen. Meestal zijn deze mild en verdwijnen ze vanzelf. Soms kunnen ze ernstiger zijn of gaan ze niet tijdens de behandeling weg.

Bij bepaalde medicijnen moet je ook rekening houden met gewenning. Dit betekent dat je lichaam gewend raakt aan de werking van het medicijn en een afhankelijkheid ontstaat. Vaak wordt dit niet gezien als verslaving, hoewel de effecten vergelijkbaar zijn. Zo kun je last krijgen van ontwenningsverschijnselen als je plotseling stopt met de medicatie. Een afbouwschema is daarom bij veel medicijnen nodig om veilig je dosering af te bouwen.

Nazorg

De juiste begeleiding is nodig na je behandeling met farmacotherapie om resultaten vast te houden en terugval te voorkomen. Nazorg bestaat uit onder meer uit het monitoren van je klachten. Via regelmatige controles en/of het volgen van therapie kan zo op tijd worden ingegrepen bij signalen van een terugval. Nazorg bestaat ook uit begeleiding in aanpassingen van je leefstijl. Zelfzorg is namelijk erg belangrijk na een behandeltraject. Tijdens de nazorg kan er veel aandacht zijn voor het maken en volhouden van aanpassingen in je dagelijks leven. Denk bijvoorbeeld aan veranderingen in je dieet, lichaamsbeweging en sociale kringen. Op die manier maak je van je behandeling met medicijnen een blijvend succes.

Veelgestelde vragen