Nicotineverslaving: Oorzaken, risico's en behandeling

Een nicotineverslaving ontstaat relatief snel door de fysieke afhankelijkheid die nicotine veroorzaakt en de gewoonten die je ontwikkelt rondom het gebruik. Nicotine activeert de beloningsmechanismen in de hersenen en past deze aan. Stoppen is hierdoor erg uitdagend. Een geestelijke verslaving betekent dat je vaak maandenlang nog sterke verlangens voelt om te roken. Aangezien nicotine ook in de meeste e-sigaretten zit, blijft nicotineverslaving een groot probleem in de samenleving. Op deze pagina wordt alles rondom nicotineverslaving besproken en uitgelegd wat je kunt doen om te stoppen met nicotine.

Wat is Nicotine?

Nicotine is een stimulerende stof die voorkomt in de bladeren van de tabaksplant (nicotiana tabacum). Het behoort tot de groep alkaloïden, plantenstoffen die een sterke werking hebben op de hersenen en het lichaam. Nicotine wordt al eeuwenlang gebruikt door het roken van tabaksproducten, onder meer vanwege de stimulerende effecten die de stof heeft op het zenuwstelsel. Pas eind vorige eeuw werd echter ook de verslavende eigenschap van nicotine bekend én erkend.

Een rapport van de Amerikaanse surgeon-general, de hoogste gezondheidsfunctionaris in de Verenigde Staten, stelde in 1964 al vast dat roken verslavend was en dat nicotine de belangrijkste verslavende stof in tabak was. Herhaaldelijk gebruik van nicotine leidt namelijk tot een aanpassing van de hersenen en activeert daarnaast het beloningssysteem. Mensen moeten hierdoor niet alleen meer gebruiken voor hetzelfde effect, maar kunnen ook moeilijker stoppen met roken. In veel landen werd echter pas vanaf de jaren ’90 concrete wetgeving aangenomen die nicotine als drug bestempelde en de verkoop van sigaretten begon te bestrijden.

Waarom is nicotine verslavend?

Nicotine is verslavend vanwege de werking op het zenuwstelsel, met zowel scheikundige als psychologische aspecten die bijdragen aan het verslavingspotentieel. Nicotine beïnvloedt onder meer het beloningssysteem in de hersenen, met name het dopaminerge systeem, en activeert verschillende neurotransmitters. Zo stimuleert nicotine de afgifte van dopamine en bootst het de neurotransmitter acetylcholine na. Gebruikers voelen zich hierdoor gelukkiger en ervaren verbeterde cognitieve functies, volgens een studie uit 2018 in Current Neuropharmacology.

Tegelijkertijd passen de hersenen zich na herhaaldelijk gebruik van nicotine aan. Zo worden de systemen van belangrijke neurotransmitters minder gevoelig en wordt een tolerantie tegen nicotine opgebouwd, volgens een belangrijk onderzoek uit 1989 in Journal of Behavioral Medicine. Hierdoor hebben mensen meer nicotine nodig om dezelfde effecten te ervaren. Ook ervaren ze een tekort aan bijvoorbeeld dopamine wanneer ze stoppen met roken, waardoor ontwenningsverschijnselen optreden.

De psychologische factoren van nicotineverslaving

Nicotine is daarnaast verslavend vanwege verschillende psychologische mechanismen. Zo wordt nicotine vaak geassocieerd met positieve ervaringen, zoals ontspanning, sociale interactie of verbeterde concentratie. Een verslaving ontstaat ook door conditionering, volgens L. Hogarth et al. in Psychopharmacology. Nicotinegebruik wordt dan gekoppeld aan bepaalde situaties, omgevingen of activiteiten. Gebruikers ervaren hierdoor meer motivatie om te blijven gebruiken en worden in dit gebruik gestimuleerd door verschillende triggers.

Wat zijn de symptomen van een nicotineverslaving?

De symptomen van een nicotineverslaving zijn sterk afhankelijk van de ernst van de verslaving en het individu. Verschillen in symptomen en verslavingspatronen komen onder meer door een andere genetische gevoeligheid, mogelijke sociale en omgevingsfactoren, en verschillen in stressbestendigheid en psychologische kwetsbaarheid.

Mogelijke symptomen van een nicotineverslaving zijn:

• Cravings: Je ervaart sterke verlangens naar het gebruik van nicotine
• Controle: Je voelt een verlies van controle over het gebruik en de hoeveelheid nicotine die je inneemt
• Tolerantie: Je hebt steeds meer nicotine nodig om hetzelfde effect te voelen
• Ontwenningsverschijnselen: Je krijgt last van ontwenningsverschijnselen wanneer je enkele uren of dagen bent gestopt, zoals slapeloosheid, geïrriteerdheid en kwaadheid, rusteloosheid, moeite met concentreren en een depressieve stemming
• Verwaarlozing: Je verwaarloost activiteiten en sociale contacten om nicotine te kunnen gebruiken

Wat zijn de risico’s van een nicotineverslaving?

De risico’s van een nicotineverslaving zijn het ontwikkelen van ernstige gezondheidsproblemen, een verslechterde mentale gezondheid en mogelijke afhankelijkheid van andere stoffen. Naast nicotine bevatten sigaretten verschillende chemische stoffen met grote gevolgen voor je gezondheid en welzijn, volgens N. Benowitz in New England Journal of Medicine, waaronder kankerverwekkende stoffen die vrijkomen tijdens de verbranding. Ook een e-sigaret gebruikt (hoewel meestal in een kleinere hoeveelheid) verschillende chemicaliën.

Uit persoonlijke verhalen van ex-rokers en verslaafden blijkt hoe lastig het kan zijn om een lichamelijke verslaving aan nicotine te overwinnen. Ook wanneer je weet hoe dit zowel lichamelijk als geestelijk ernstige gevolgen voor je gezondheid heeft. Dagelijkse rokers die succesvol stoppen delen vaak verhalen waarin doorzettingsvermogen, steun van vrienden en familie, en het gebruik van diverse hulpmiddelen een grote rol spelen. De meeste rokers die willen stoppen vinden het nuttig om professionele hulp te zoeken.

Stoppen met een nicotineverslaving

Wie wil stoppen met een nicotineverslaving heeft al een eerste belangrijke stap gezet van erkenning. Herstel van een lichamelijke verslaving en/of geestelijke verslaving kan namelijk niet worden opgelegd, maar moet vanuit de verslaafde zelf tot stand komen. Stoppen met roken is echter geen makkelijke taak. Een geestelijke afhankelijkheid en lichamelijke verslaving houdt in dat je lichaam en hersenen zich aan moeten passen. Dit proces van ontwenning kan soms maanden aanhouden, waardoor de verleiding om weer te gaan roken groot is.

Hoe kun je succesvol stoppen met nicotine? Een combinatie van eigen motivatie, een ondersteunende omgeving, nicotine vervangende middelen en professionele hulp heeft meestal de grootste kans van slagen.

• Intrinsieke motivatie: Identificeer je motivaties, zoals je gezondheid, het besparen van kosten, of het creëren van een rookvrije omgeving voor jezelf en anderen.
• Ondersteuning van anderen: Vertel vrienden, familie en collega’s over je besluit om te stoppen. Vraag om hun steun en begrip tijdens deze periode.
• Nicotinevervangers: Overweeg het gebruik van nicotinevervangers (pleisters en kauwgom) of medicatie, zoals voorgeschreven door een zorgverlener. Deze kunnen helpen bij het verminderen van ontwenningsverschijnselen.
• Professionele hulp: Zoek passende hulp en professionele begeleiding. Dit kan in de vorm van individuele counseling en groepstherapie. Veel afkickklinieken bieden ook gespecialiseerde rookstopprogramma’s aan, waar je tijdens een periode van opname 24/7 zorg en ondersteuning krijgt.

Ben je op zoek naar geschikte hulp om te stoppen met roken voor jezelf of iemand anders? Bel 020 – 532 0030 voor persoonlijk advies over beschikbare behandelopties in jouw situatie.

Veelgestelde vragen over een nicotineverslaving