Nicotine verslaving: Oorzaken, risico's en behandeling

Nicotine is een stof in de tabaksplant die het beloningssysteem van je hersenen aanpast en zo tot verslaving leidt. Nicotine zit in producten zoals sigaretten, shag, snus en de vloeistoffen voor veel vapes. Producten met nicotine zijn altijd verslavend, zelfs in kleine hoeveelheden. De nicotine activeert je hersenen, geeft een prettig gevoel en past op de lange duur je hersenen aan. Wel verschillen de schadelijke stoffen die je binnenkrijgt per product. Op deze pagina vind je uitleg over de werking van nicotine en hoe een verslaving ontstaat. Ook geven we tips wat je kunt doen om effectief te stoppen met roken.

Wat is Nicotine?

Nicotine is een stimulerende stof die voorkomt in de bladeren van de tabaksplant (nicotiana tabacum). Het behoort tot de groep alkaloïden. Dit zijn plantenstoffen die een sterke werking hebben op de hersenen en het lichaam. Nicotine wordt al eeuwenlang gebruikt door het roken van tabaksproducten, onder meer vanwege de stimulerende effecten die de stof heeft op het zenuwstelsel. Pas eind vorige eeuw werd ook de verslavende eigenschap van nicotine bekend én erkend.

Een rapport van de hoogste gezondheidsfunctionaris in de Verenigde Staten stelde in 1964 al vast dat roken verslavend is. Nicotine werd in dit rapport genoemd als de belangrijkste verslavende stof in tabak. Regelmatig gebruik van nicotine zorgt ervoor dat je hersenen zich aanpassen, waaronder het beloningssysteem. Mensen moeten hierdoor steeds meer nicotine gebruiken voor hetzelfde effect én kunnen ook moeilijker stoppen met roken. Pas vanaf de jaren ’90 werd echter in veel landen wetgeving aangenomen die nicotine een drug noemde. Hiermee begon de bestrijding van de verkoop van sigaretten en andere rookwaren.

Waar zit Nicotine in?

Nicotine zit vooral in tabaksproducten. Een sigaret is de bekendste bron van nicotine. De stof zit ook in andere producten die tabak bevatten, zoals shag, sigaren, pijptabak, snus en de vloeistoffen die worden gebruikt bij vapen (e-sigaretten). Daarnaast bevatten nicotine pleisters en kauwgom nicotine. Zo helpen ze bij de ontwenning van mensen die willen stoppen met roken of het gebruik van tabak.

Hoe werkt Nicotine?

Nicotine werkt door zich te binden aan receptoren in je hersenen. Bij roken komt nicotine binnen ongeveer 10 seconden aan in de hersenen, volgens een studie uit 2003 in het vakblad The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease. Hier zorgt de nicotine vrijwel meteen voor een milde roes door zenuwsignalen te verstoren of stimuleren. Zo voel je je fijner doordat er dopamine vrijkomt en neemt je concentratie toe omdat het stofje noradrenaline actiever wordt in je hersenen. Bij langdurig gebruik van nicotine passen deze boodschappercellen zich steeds meer aan. Er ontstaat dan tolerantie en gewenning: je kunt niet meer zonder de effecten van nicotine.

Waarom is Nicotine verslavend?

Nicotine is verslavend vanwege de werking op de hersenen en het beloningssysteem in je brein. Ook zijn er psychologische aspecten die van nicotine een verslavende stof maken. Nicotine activeert verschillende neurotransmitters in je hersenen. Zo stimuleert nicotine de afgifte van dopamine en bootst het de neurotransmitter acetylcholine na. Je beloningssysteem werkt hierdoor anders.

Na regelmatig gebruik van nicotine passen de hersenen zich aan. Zo worden de systemen van belangrijke neurotransmitters minder gevoelig en wordt een tolerantie tegen nicotine opgebouwd, volgens een belangrijk onderzoek uit 1989 in Journal of Behavioral Medicine. Mensen hebben dan steeds meer nicotine nodig om dezelfde effecten te ervaren. Uiteindelijk ben je dan verslaafd.

De psychologische factoren van nicotineverslaving

Nicotine is ook verslavend vanwege psychologische mechanismen. De verslavende stof wordt vaak geassocieerd met positieve ervaringen. Denk bijvoorbeeld aan ontspanning, sociale activiteiten en een verbeterde concentratie. Zo ontstaat conditionering, volgens verslavingsdeskundige Lee Hogarth in Psychopharmacology. Nicotinegebruik wordt dan gekoppeld aan bepaalde situaties, omgevingen of activiteiten. Gebruikers ervaren zo meer motivatie om te blijven gebruiken. Ook is het lastiger om te stoppen door de vele triggers in het dagelijks leven.

Wat doet Nicotine met je hersenen?

Nicotine verstoort processen in je hersenen door neurotransmitters te activeren of onderdrukken. Het heeft vooral effect op de activiteit van dopamine, maar beïnvloedt ook stofjes zoals noradrenaline en acetylcholine. Gebruikers voelen zich hierdoor gelukkiger en ervaren verbeterde cognitieve functies, volgens een studie uit 2018 in Current Neuropharmacology. Wanneer je plotseling stopt met roken, ontstaat een schokeffect in je hersenen. Deze produceren dan te weinig dopamine en andere belangrijke stoffen. Je voelt je hierdoor ellendig en krijgt last van ontwenningsverschijnselen en cravings.

Hoe snel ontwikkel je een verslaving?

Je kunt al binnen een paar dagen een verslaving ontwikkelen aan nicotine, volgens een studie uit 2007 door de Amerikaanse verslavingsdeskundige Joseph DiFranzo. De stof werkt erg verslavend. Dit komt onder meer doordat nicotine zo snel in je bloed wordt opgenomen en in de hersenen terechtkomt. Niet iedereen raakt even snel verslaafd. Zo hebben sommige mensen genetische aanleg voor verslaving. Ook maakt de leeftijd uit waarop je begint met roken. Jongeren raken vaak eerder verslaafd, omdat hun hersenen zich sneller kunnen aanpassen.

Wat zijn de symptomen van een nicotineverslaving?

De symptomen van een nicotineverslaving zijn afhankelijk van de ernst van de verslaving en individuele factoren. Omdat een nicotineverslaving veel voorkomt in de samenleving, zijn sommige van deze symptomen soms lastig te herkennen. Ook kunnen factoren zoals je omgeving, sociale kring en psychologische kwetsbaarheid een rol spelen.

Mogelijke symptomen van een nicotineverslaving zijn:

• Cravings: Je ervaart sterke verlangens naar het gebruik van nicotine
• Verlies van controle: Je ervaart een verlies van controle over het gebruik en de hoeveelheid nicotine die je inneemt
• Moeite met stoppen: Stoppen met roken lukt je niet goed, zelfs wanneer je dit graag wilt
• Tolerantie: Je hebt steeds meer nicotine nodig om hetzelfde effect te voelen
• Ontwenningsverschijnselen: Je krijgt last van ontwenningsverschijnselen wanneer je enkele uren of dagen bent gestopt
• Verwaarlozing: Je verwaarloost activiteiten en sociale contacten om nicotine te kunnen gebruiken

Wat zijn de effecten van nicotine?

De effecten van nicotine zijn vooral stimulerend. Nadat nicotine in je bloed terechtkomt, neemt je hartslag toe en versnelt je ademhaling. Je stemming verbetert door de effecten van nicotine op je hersenen. Je voelt je gelukkiger en ervaart minder stress en angst. Veel rokers denken dat nicotine ook ontspannend werkt op het lichaam. De ontspannende effecten van nicotine hebben echter vooral te maken met de context waarin je nicotine gebruikt. Zo roken mensen vaak tijdens een rustmoment. Een sigaret wordt zo geassocieerd met ontspanning. Ook kan nicotine ontspannend werken omdat je dan tijdelijk geen last meer hebt van de ontwenningsverschijnselen.

Op de lange termijn zorgt nicotine voor veel gezondheidsproblemen, zowel direct als indirect. Zo kunnen je bloedvaten beschadigen doordat ze regelmatig worden gestimuleerd. Hierdoor kunnen hartaanvallen en beroertes ontstaan. Een rookverslaving door nicotine verhoogt ook de kans op verschillende gezondheidsklachten. Denk bijvoorbeeld aan longkanker, verminderde vruchtbaarheid en een verouderde huid.

Mogelijke effecten van nicotine zijn:

• Verhoogde bloeddruk en hartslag
• Fijn gevoel, minder angst en stress
• Lichamelijke ontspanning (vooral een psychologisch effect)
• Misselijkheid en andere maagdarmklachten
• Verzwakt immuunsysteem
• Verhoogde kans op kanker (vooral in de longen)
• Verhoogde kans op hartaanvallen en beroertes
• Verminderde vruchtbaarheid
• Sneller verouderende huid
• Verslaving

Nicotine overdosis

Bij een nicotine overdosis kan je lichaam de nicotine niet goed verwerken. Voor volwassenen is hier meestal een zeer hoge hoeveelheid nicotine voor nodig. Een overdosis bij kinderen kan al na één sigaret plaatsvinden. Een nicotine overdosis zorgt voor milde tot ernstige klachten, van misselijkheid en hoofdpijn tot problemen met je ademhaling en bewusteloosheid. In zeldzame gevallen kan iemand overlijden aan een nicotine overdosis. Volgens een onderzoek in Archives of Toxicology ligt een fatale overdosis rond de 500 mg nicotine. Zo’n grote hoeveelheid nicotine krijg je met normaal rookgedrag in principe nooit binnen.

Wat zijn de risico’s van een nicotineverslaving?

De risico’s van een nicotineverslaving zijn het ontwikkelen van ernstige gezondheidsproblemen, een verslechterde mentale gezondheid en mogelijke afhankelijkheid van andere stoffen. Naast nicotine bevatten sigaretten verschillende chemische stoffen met grote gevolgen voor je gezondheid en welzijn, volgens N. Benowitz in New England Journal of Medicine, waaronder kankerverwekkende stoffen die vrijkomen tijdens de verbranding. Ook een e-sigaret gebruikt (hoewel meestal in een kleinere hoeveelheid) verschillende chemicaliën.

Uit persoonlijke verhalen van ex-rokers en verslaafden blijkt hoe lastig het kan zijn om een lichamelijke verslaving aan nicotine te overwinnen. Ook wanneer je weet hoe dit zowel lichamelijk als geestelijk ernstige gevolgen voor je gezondheid heeft. Dagelijkse rokers die succesvol stoppen delen vaak verhalen waarin doorzettingsvermogen, steun van vrienden en familie, en het gebruik van diverse hulpmiddelen een grote rol spelen. De meeste rokers die willen stoppen vinden het nuttig om professionele hulp te zoeken.

Verschillende vormen van nicotineverslaving

Er zijn drie verschillende vormen van nicotineverslaving. De meest bekende is een nicotineverslaving aan sigaretten en tabak. Tabaksrook bevat duizenden schadelijke stoffen. Dit maakt een nicotineverslaving aan sigaretten en andere tabakswaren erg schadelijk. Een andere vorm van nicotineverslaving is aan e-sigaretten en vapes. De nicotine zit in de vloeistoffen voor deze apparaten. Hoewel ze vaak minder schadelijke stoffen bevatten dan traditionele tabaksproducten, zijn ze nog steeds erg schadelijk voor de gezondheid. De derde vorm van een nicotineverslaving is aan nicotine vervangers, zoals kauwgom en pleisters die nicotine bevatten. De verslaving zorgt dan vooral voor psychische klachten.

Afkicken van nicotine

Er zijn veel opties beschikbaar om te stoppen met een verslaving aan nicotine. Niet bij iedereen werken alle opties even goed. Dit kan komen door persoonlijke omstandigheden, individuele verschillen en de ernst van de verslaving. Stoppen met nicotine (meestal hetzelfde als stoppen met roken) is niet makkelijk. Het is een proces dat vaak maanden duurt. Het is belangrijk om van tevoren realistische verwachtingen te hebben. Op die manier kun je tegenslagen in je herstel beter verwerken.

Enkele concrete stappen en tips om te stoppen met een nicotineverslaving zijn:

1. Stop niet zomaar, maar maak een bewuste keuze voor een datum waarop je wilt stoppen.
2. Vertel je omgeving dat je wilt stoppen met roken voor hun begrip en ondersteuning.
3. Denk na over gezonde alternatieven om je gewoontes mee te vervangen.
4. Verwijder alle spullen in je omgeving die roken mogelijk maken.
5. Bedenk op welke momenten je vaak rookt of een verlangen hebt om te roken, zodat je extra alert bent in deze situaties of ze probeert te vermijden
6. Leer van een terugval, in plaats van de moed meteen op te geven

Wat zijn de ontwenningsverschijnselen van nicotine?

De ontwenningsverschijnselen van nicotine zijn verschillende lichamelijke en geestelijke klachten. Deze zijn erg vervelend maar niet bedreigend voor je gezondheid. Meestal verdwijnen ze binnen een paar weken nadat je gestopt bent. De craving naar nicotine houdt vaak langer aan, soms wel jarenlang.

Mogelijke ontwenningsverschijnselen van nicotine zijn:

• Prikkelbaarheid en onrust
• Concentratieproblemen en hoofdpijn
• Vermoeidheid
• Moeite met inslapen of doorslapen
• Meer trek in eten
• Depressieve gevoelens
• Verstopte neus
• Spierpijn, vooral in de nek en schouders

Wanneer professionele hulp zoeken?

Professionele hulp zoek je wanneer meerdere stoppogingen mislukken. Soms betekent dit dat er onderliggende problemen zijn die bijdragen aan je nicotineverslaving. Hierdoor kan het lastig zijn om het stoppen met roken vol te houden. Ook is het mogelijk dat je net dat beetje begeleiding nodig hebt om helemaal te stoppen. Vooral bij een ernstige en langdurige verslaving is het vaak moeilijk om definitief te stoppen met roken. De nicotine maakt dan een vast onderdeel van je leven uit. Dit maakt het erg moeilijk om de nicotine volledig op te geven. Ook omdat de klachten tijdens ontwenning vaak heftig zijn.

Professionele hulp bij een nicotineverslaving kan bestaan uit:

• Individuele counseling: Je gaat in gesprek met een begeleider of psycholoog om beter te begrijpen waarom je stoppogingen niet lukken. Tijdens de counseling en/of therapie ontwikkel je copingstrategieën. Deze helpen je om te gaan met triggers en de drang om te roken.
• Groepstherapie: In een kleine groep van lotgenoten wissel je ervaringen uit en krijg je steun. Onder professionele begeleiding leer je van elkaar en vergroot je de motivatie om te stoppen met roken.
• Farmacotherapie: Je krijgt medicijnen om te helpen met ontwenningsverschijnselen en de drang naar roken. Dit kunnen nicotine vervangers zijn of medicatie zoals bupropion.
• Klinische opname: Veel afkickklinieken bieden gespecialiseerde programma’s aan om te stoppen met roken. Tijdens een opname krijg je 24/7 zorg en ondersteuning. Even weg zijn uit je omgeving kan ook helpen om je verslaving te overwinnen.

Zoek jij hulp om te stoppen met roken voor jezelf of iemand anders? Bel 020 – 532 0030 voor persoonlijk advies over beschikbare behandelopties in jouw situatie.

Veelgestelde vragen