Alkaloïde: Soorten, bijwerkingen en verslaving

Alkaloïden zijn plantenstoffen met een sterke werking op het lichaam en de hersenen die kunnen worden gebruikt als genotmiddelen en medicijnen. Ze spelen een belangrijke rol in de natuur, waaronder als verdedigingsmechanisme tegen herbivoren en ziekten. Veel alkaloïden zijn door wetenschappers geïsoleerd om ze in te kunnen zetten als geneesmiddel of voor recreatief gebruik. Op deze pagina lees je over de verschillende soorten alkaloïden, zoals nicotine, morfine en cafeïne. Ook worden de risico’s en mogelijke bijwerkingen bij gebruik besproken, waaronder het gevaar van verslaving.

Wat zijn alkaloïden?

Alkaloïden zijn een groep stoffen die vooral in planten voorkomen en verschillende biologische functies hebben, waaronder belangrijke medicinale eigenschappen. Alkaloïden hebben een stikstof bevattende plantenbase en vormen in bepaalde hoeveelheden een giftige stof. Ze worden vaak geclassificeerd op basis van hun chemische structuur of de botanische familie van de plant waarin ze voorkomen, in plaats van de specifieke effecten die ze kunnen hebben.

Alkaloïden spelen al duizenden jaren lang een belangrijke rol in de menselijke geschiedenis, volgens de botanicus Tadeusz Aniszewski, voor zowel medicinale (morfine) als rituele (mescaline) doeleinden. In de 18e en 19e eeuw werden alkaloïden voor het eerst geïsoleerd door wetenschappers, zoals nicotine, morfine en cafeïne. Tegenwoordig spelen de plantstoffen nog steeds een belangrijke rol en gaat het onderzoek naar hun eigenschappen en toepassingen in de geneeskunde en farmacie door.

Bronnen van alkaloïden

Er bestaan verschillende dierlijke en bacteriële bronnen van alkaloïden, zoals bepaalde schimmels en bepaalde gifkikkers, maar de meeste alkaloïden zijn afkomstig uit planten. De stoffen worden vaak aangetroffen in bladeren, zoals nicotine in tabaksbladeren, waar ze herbivoren kunnen afschrikken of doden. Sommige planten slaan alkaloïden op in hun wortels, zoals de wortels van de cocaplant die ook cocaïne kunnen bevatten. Ook zijn meerdere alkaloïden afkomstig uit de zaden van planten, zoals morfine en codeïne dat in de zaden van de papaverplant zit.

Welke soorten alkaloïden zijn er?

Er zijn verschillende soorten alkaloïden met diverse toepassingen in de natuur, de geneeskunde en het dagelijks leven. De stoffen worden meestal op basis van hun moleculaire structuur in een bepaalde categorie gestopt, in plaats van hun farmacologische werking, volgens de bekende farmacoloog Michael Wink. Dit kan het voor gebruikers lastig maken om te bepalen wat voor effecten een bepaald type alkaloïde kan hebben.

Bekende soorten alkaloïden zijn:

• Indolalkaloïden: Alkaloïden die onder meer helpen met de signalen in de hersenen (neurotransmissie). Nicotine en serotonine (belangrijk bij veel antidepressiva) zijn bekende voorbeelden.
• Tropane-alkaloïden: Alkaloïden die vaak een sterke farmacologische werking hebben. Voorbeelden zijn cocaïne en scopolamine.
• Isoquinoline-alkaloïden: Een groep alkaloïden met verschillende farmacologische effecten, zoals het pijnstillende morfine en het malaria-medicijn kinine.
• Terpenoïde-alkaloïden: Complexe alkaloïden die zowel giftige als medicinale eigenschappen hebben, zoals de pesticide strychnine en het stimulerende efedrine.

Welke alkaloïden zijn verslavend?

Verslavende alkaloïden zijn onder meer nicotine, morfine, cocaïne, amfetamine en cafeïne. Alkaloïden die verslavend zijn, beïnvloeden meestal het beloningssysteem van de hersenen en wekken een verlangen op om de stof opnieuw te gebruiken, volgens T. Shoji et al. in Journal of Experimental Botany. Op die manier ontstaat een lichamelijke en/of geestelijke afhankelijkheid, waardoor je last kunt krijgen van ontwenningsverschijnselen als je plotseling stopt met het gebruik.

Wat zijn de bijwerkingen van alkaloïden?

De bijwerkingen van alkaloïden zijn erg divers en sterk afhankelijk van de ingenomen dosering, mogelijke tolerantie en individuele factoren. Er zijn meer dan 12.000 alkaloïden bekend die allemaal verschillende werkzame stoffen en structuren hebben, volgens een studie uit 2016 in Current Opinion in Biotechnology. Dit maakt het niet makkelijk om een kort en volledig overzicht te geven. Lees je van tevoren altijd goed in over de specifieke alkaloïde die je wilt innemen.

Veelvoorkomende bijwerkingen van alkaloïden zijn:

• Misselijkheid en braken
• Duizeligheid en verwardheid
• Slaapstoornissen, vooral bij alkaloïden met stimulerende eigenschappen
• Neurologische bijwerkingen, zoals tremoren, spiertrekkingen of convulsies.
• Cardiovasculaire bijwerkingen, zoals een verhoogde bloeddruk en hartslag
• Allergische reacties, zoals huiduitslag, jeuk of ademhalingsproblemen
• Gastro-intestinale problemen, waaronder diarree, buikpijn en constipatie.

Wat zijn de risico’s van alkaloïden?

De risico’s van alkaloïden zijn onder meer de kans op verslaving, gezondheidsproblemen en interacties met andere medicijnen of middelen. Bij een aantal alkaloïden is er ook het risico van giftigheid, volgens een studie uit 2012 in Molecular Nutrition & Food Research, vooral bij overmatig of langdurig gebruik. Een giftige alkaloïde kan tot ernstige gezondheidsklachten leiden en soms zelfs dodelijk zijn.

Mogelijke risico’s van alkaloïden zijn:

• Giftigheid
• Verslaving en afhankelijkheid
• Gezondheidsproblemen, waaronder neurologische, cardiovasculaire en gastro-intestinale problemen
• Interacties met medicijnen en andere middelen
• (Onverwachte) bijwerkingen

Preventie en voorlichting

Het is belangrijk om je goed in te lezen over de risico’s van het gebruik van een alkaloïde. Voorlichting helpt mensen bewust te maken van de specifieke gezondheidsrisico’s die gepaard kunnen gaan met het gebruik van alkaloïden met een sterke werking. Met name bij verslavende stoffen zoals nicotine, cocaïne, en opioïden.

Je kunt verschillende strategieën toepassen om een afhankelijkheid te voorkomen en risico’s te beperken. Zelfreflectie over je gebruik en de redenen waarom je gebruikt is erg belangrijk. Aan de hand hiervan kun je vaststellen of je alternatieve middelen moet gebruiken en vind je motivatie om te stoppen met mogelijk problematisch gebruik. Houd verder rekening met doseringen, vermijd combinaties die riskant kunnen zijn, en gebruik niet onder invloed van andere stoffen.

Behandeling van Alkaloïde Verslaving

De behandeling van een alkaloïde verslaving hangt af van de specifieke stof(fen) waar je een afhankelijkheid aan hebt ontwikkeld en de ernst van de verslaving. Meestal begint een behandeling met een (begeleide) detox. Hierbij ontwen je lichamelijk en zorg je ervoor dat er geen restanten van de alkaloïde-bevattende stof meer in het lichaam zitten. Na deze detox kun je onder meer uit deze behandelingsopties kiezen:

• Medicamenteuze behandeling: Bij sommige alkaloïden is het aanbevolen om medicatie of een vervangende stof te gebruiken. Dit wordt ook wel farmacotherapie genoemd. Zo zijn er nicotinevervangende producten bij een nicotineverslaving en wordt methadon gebruikt als vervangende therapie bij een verslaving aan opioïden zoals morfine.
• Gedragstherapie: Gedragstherapie wordt vaak ingezet om de geestelijke afhankelijkheid aan een alkaloïde te behandelen. Cognitieve gedragstherapie en motiverende gesprekstherapie helpen met het bereiken van gedragsveranderingen en geven inzicht in de onderliggende oorzaken van je verslaving.
• Ondersteunende therapieën: Er zijn verschillende therapieën beschikbaar die het proces van herstel bij een verslaving ondersteunen, zoals groepstherapie en gezinstherapie.

Na afloop van een behandeling is het belangrijk om ook aandacht te besteden aan nazorg. Dit helpt om een mogelijke terugval te voorkomen. Je kunt hiervoor bijvoorbeeld zelfhulpgroepen en andere ondersteuningsgroepen bezoeken of af en toe individuele counseling krijgen.

Heb je een probleem met het gebruik van een alkaloïde en kun je niet uit jezelf stoppen? Of zie je dat iemand in je omgeving te veel van een alkaloïde-bevattende stof gebruikt en hulp nodig heeft? Bel 020 – 532 0030 om persoonlijk advies te krijgen over de mogelijkheden voor behandeling in jouw situatie.

Veelgestelde vragen over alkaloïde