Koffie verslaving: Symptomen, effecten en behandeling

Cafeïne is wereldwijd de meest populaire psychoactieve drug, volgens de vooraanstaande verslavingsonderzoeker Sergi Ferré, maar het is onbekend hoeveel mensen hierdoor leiden aan koffie verslaving. Een verslaving aan koffie staat minder op de radar van onderzoekers vanwege de relatief beperkte gezondheidseffecten, in tegenstelling tot een andere psychoactieve drug zoals cocaïne. Toch kan een koffie verslaving verschillende negatieve gevolgen hebben. Op deze pagina bespreken we alles wat je moet weten over koffie verslaving en leggen we uit hoe je er vanaf kunt komen.

Wat is een koffie verslaving?

Een koffie verslaving is een lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid aan de verslavende stof in koffie, cafeïne. Het drinken van koffie wordt hierdoor een verplichting. Wanneer je een tijd geen koffie drinkt, krijg je namelijk last van ontwenningsverschijnselen. Deze variëren van vervelende hoofdpijn tot geïrriteerdheid en angst. Door de koffie verslaving drink je dagelijks ook vaak te veel koppen koffie. Dit zorgt voor gezondheidsschade en draagt bij aan het ontwikkelen van fysieke en psychische klachten, waaronder slaapstoornissen en hartproblemen.

Wat maakt koffie verslavend?

Cafeïne maakt koffie verslavend. De bekende psychoactieve stof is namelijk een alkaloïde en zit in alle koffiebonen. Cafeïne heeft een stimulerende werking op het centrale zenuwstelsel door de interactie met verschillende neurotransmitters. Zo blokkeert het de werking van adenosine, een neurotransmitter die slaperigheid bevordert. Je voelt hierdoor minder vermoeidheid en kunt je beter concentreren. Cafeïne verhoogt ook de afgifte van de neurotransmitter adrenaline. Hierdoor word je alerter en ervaar je een verhoogde hartslag.

Gebruikers die regelmatig koffie drinken, ontwikkelen al snel tolerantie voor de effecten van cafeïne, volgens een studie uit 2009 in Neuroscience & Biobehavioral Reviews. Het lichaam heeft dan steeds meer cafeïne nodig om dezelfde stimulerende effecten te krijgen. Het overmatig drinken van koffie zorgt ervoor dat de neurotransmitters in je hersenen zich aanpassen. Zonder een paar dagelijkse kopjes koffie werken ze dan niet meer goed en voel je je eerder vermoeid. Ook raken mensen psychisch afhankelijk van cafeïne vanwege de effecten die het heeft op hun stemming, alertheid en concentratie.

Wat zijn de symptomen van een koffie verslaving?

De symptomen van een koffie verslaving zijn met name de fysieke en psychische klachten waar je last van krijgt wanneer je een tijd geen koffie drinkt. Voor mensen met een cafeïne verslaving zijn een of twee kopjes koffie in de ochtend ook niet meer voldoende om ‘wakker’ te worden, volgens Amerikaanse onderzoekers in Psychophysiology.

Overmatig koffie drinken (meer dan 4 à 5 kopjes koffie per dag) en meteen last krijgen van vermoeidheid na een paar uur zonder cafeïne zijn duidelijke signalen van problematisch middelengebruik. Een regelmatige kop koffie is dan niet langer slechts een gewoonte, maar een echte verslaving geworden waar je niet zomaar zelf mee kunt stoppen.

Mogelijke symptomen van een koffie verslaving zijn:

• Spijsverteringsproblemen door overmatig koffie drinken
• Chronische slaapproblemen
• Gevoelens van angst en nervositeit
• Stemmingsschommelingen
• Fysieke en psychische ontwenningsverschijnselen binnen 24 uur na het stoppen met cafeïne-inname

Wat zijn de oorzaken van een koffie verslaving?

De oorzaken van een koffie verslaving zijn gevarieerd en kunnen liggen in je levensstijl, genetische factoren en de omgeving. Sommige mensen hebben genetische aanleg voor verslavend gedrag of raken eerder afhankelijk van bepaalde middelen. Een groep wetenschappers heeft in 2012 in Molecular Psychiatry verschillende genen geïdentificeerd die bijdragen aan een koffieverslaving. Ook kun je een verslaving ontwikkelen wanneer je koffie gebruikt om wakker te blijven tijdens lange werkdagen of om je beter te concentreren tijdens studieuren.

Mogelijke oorzaken van een koffie verslaving zijn:

• Lifestyle en gedragsfactoren: Je gebruikt koffie om dagelijkse taken op werk of school uit te kunnen voeren, waardoor tolerantie zich ontwikkelt en een afhankelijkheid ontstaat
• Genetische aanleg: Door biologische factoren raak je eerder verslaafd of leidt cafeïne tot minder sterke of juist sterkere reacties
• Stress en sociale invloeden: Je drinkt regelmatig koffie om stress te verminderen of om sociaal verbonden te blijven met bijvoorbeeld collega’s of mede-studenten

Wat zijn de gevolgen van een koffie verslaving?

De gevolgen van een koffie verslaving zijn vooral de negatieve gezondheidseffecten. Langdurig overmatig gebruik van cafeïne verhoogt onder meer de bloeddruk, leidt tot maag-darmklachten en kan angstgevoelens versterken. Er is ook beperkt bewijs dat een cafeïne verslaving kan leiden tot andere verslavingen. Volgens een studie uit 2018 in Nutrients is er bijvoorbeeld een verband tussen koffieverslaving en nicotineverslaving.

Mogelijke gevolgen van een koffie verslaving zijn:

• Fysieke klachten zoals een verhoogde bloeddruk, hoofdpijn en maag-darmklachten
• Psychische klachten zoals prikkelbaarheid, rusteloosheid en (heftige) angst
• Slaapstoornissen
• Ontwenning bij plotseling stoppen of afbouwen van cafeïne-inname
• Hoger risico om andere verslavingen te ontwikkelen

Het aanpakken van koffie verslaving

Vanwege de vervelende ontwenningsverschijnselen is het voor veel mensen moeilijk om zomaar hun koffieconsumptie te verminderen. Cafeïne wordt bovendien vaak toegevoegd aan energiedrankjes en frisdrank zoals cola, zodat je op meerdere manieren ongemerkt cafeïne kunt blijven innemen. Hieronder bespreken we tips en advies om zelf een koffie verslaving aan te pakken.

Strategieën om koffieconsumptie te verminderen

Deze tips en strategieën helpen om zelf te stoppen met koffie drinken:

• Bouw geleidelijk af: Een geleidelijke afbouw is de meest effectieve strategie om je koffieconsumptie te verminderen. Probeer het aantal koppen koffie per week met bijvoorbeeld 1 kop te verminderen, zodat je lichaam zich langzaam aan kan passen aan minder cafeïne.
• Vind cafeïnevrije alternatieven: Probeer tijdens je normale “koffiemomenten” cafeïnevrije alternatieven te vinden, zoals groene thee, water met citroen en kruidenthee. Zo verander je niet de gewoonte om iets te drinken, maar kun je wel de dagelijkse hoeveelheid cafeïne minderen.
• Identificeer triggers: Probeer triggers te identificeren die je verlangen naar koffie verhogen en bedenk manieren om ze te vermijden of beperken.
• Zoek steun: Omdat koffie eigenlijk bij uitstek een sociaal drankje is, is het belangrijk om met anderen te delen dat je jouw dagelijkse hoeveelheid cafeïne wilt minderen. Vrienden, collega’s en familie kunnen je zo aansporen en helpen om mogelijke triggers te vermijden.

Hulp en ondersteuning

Het is verstandig om hulp te zoeken voor een koffie verslaving wanneer je meerdere keren niet succesvol wist te minderen of stoppen. Ook is het aan te raden om professionele hulp te zoeken wanneer je last krijgt van heftige fysieke en psychische klachten bij een stoppoging.

Hulp en ondersteuning bij koffie verslaving kunnen verschillende vormen aannemen. Met voedingsbegeleiding krijg je bijvoorbeeld advies van een voedingsdeskundige of een gezondheidscoach over hoe je op verantwoorde wijze veranderingen kunt toepassen in je dagelijkse dieet. Ook kun je support zoeken in (online) communities, bijvoorbeeld voor advies over het aanpassen van dagelijkse gewoontes en het zoeken naar gezonde alternatieven voor koffie.

Ben jij niet alleen verslaafd aan koffie maar worstel je ook met het gebruik van andere middelen? Bel 020 – 532 0030 om een medewerker te spreken over de beste behandelmogelijkheden in jouw situatie.

Wat zijn de afkickverschijnselen van koffie?

De afkickverschijnselen van koffie zijn zowel vervelende fysieke als psychische klachten. Welke symptomen zich voordoen en hoe lang ze aanhouden, is afhankelijk van meerdere factoren. Gemiddeld duurt het enkele dagen tot een paar weken om volledig af te kicken van een cafeïne verslaving.

Mogelijke afkickverschijnselen van koffie zijn:

• Hoofdpijn
• Vermoeidheid en slaperigheid
• Prikkelbaarheid en stemmingswisselingen
• Angst en nervositeit
• Concentratieproblemen
• Pijnlijke en stijve spieren

Veelgestelde vragen over koffie verslaving