Afkickverschijnselen bij drugs: kennis, omgang en behandeling

Afkickverschijnselen zijn lichamelijke, emotionele en psychische klachten die iemand ervaart bij het (gedeeltelijk) stoppen met een verslavend middel, na een periode van regelmatig en/of intensief drugsgebruik waarbij een lichamelijke en/of geestelijke verslaving is ontstaan. Doordat het lichaam zich aan dit drugsgebruik heeft aangepast, moet het dagen- of wekenlang ontwennen. Om succesvol te herstellen van een verslaving, is het belangrijk om te begrijpen waarom afkickverschijnselen voorkomen en hoe je ermee om kunt gaan. Ook is het volgens J. Hughes in Addiction belangrijk om onderscheid te maken tussen afkickverschijnselen bij verschillende verslavende middelen.

Op deze pagina wordt uitgelegd wat mogelijke ontwenningsverschijnselen bij verschillende drugsverslavingen zijn en op welke manier je een heftig en intensief ontwenningsproces veilig en succesvol kunt doorstaan. Ook wordt besproken waarom vervolgbehandeling na een detox belangrijk is en welke opties voor verdere behandeling bestaan.

Wat is drugsverslaving?

Een drugsverslaving is een toestand waarin iemand een dwangmatige behoefte heeft om drugs te gebruiken, ondanks mogelijke schadelijke gevolgen van dit drugsgebruik voor de eigen gezondheid, relaties, werk en de omgeving. Zo kan een drugsverslaving leiden tot uiteenlopende gezondheidsproblemen, waaronder permanente schade aan vitale organen, en bijdragen aan de ontwikkeling van psychische stoornissen. Langdurig drugsgebruik kan ook structurele en functionele veranderingen in de hersenen tot gevolg hebben, volgens X. Liu et al. in Neuropsychopharmacology, met (permanente) impact op het geheugen, het leervermogen en de besluitvorming.

Bij een drugsverslaving is meestal sprake van een lichamelijke afhankelijkheid aan het middel. Het lichaam is dan gewend geraakt aan de drugs en heeft zich hierop aangepast. Iemand die enkele uren of dagen het middel niet gebruikt, krijgt daarom last van lichamelijke ontwenningsverschijnselen. Wanneer het gebruik plotseling volledig stopt, ontwikkelen zich verschillende lichamelijke en psychische afkickverschijnselen die soms weken kunnen aanhouden. Ook ervaart iemand vaak langdurig (soms wel jarenlang) intense cravings om een drug weer te gebruiken (en een verslaving te hervatten).

DIRECT IEMAND AAN DE LIJN?

Bel voor advies

020 - 532 0030
Ma-Vrij van 07:00 - 22:00

Wat zijn afkickverschijnselen?

Afkickverschijnselen van drugs zijn lichamelijke en psychische symptomen die optreden wanneer het gebruik van verslavende middelen abrupt wordt stopgezet. Omdat deze symptomen dagen of weken aanhouden en zeer heftig kunnen zijn (in sommige gevallen zelfs levensbedreigend), zijn afkickverschijnselen een voorname reden waarom het stopzetten van een drugsverslaving voor gebruikers moeilijk is. Wanneer de lichamelijke verslaving is afgebouwd, verdwijnen afkickverschijnselen en kan het herstelproces van een verslaving voortgezet worden.

Wat voor afkickverschijnselen kunnen optreden en in welke intensiteit is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder de gebruikte drug(s), de ernst van de verslaving en individuele kenmerken. Zo blijkt uit een studie door B. Dijkstra et al. in Journal of Opioid Management dat iemands persoonlijkheid een rol kan spelen in de mate waarin psychische symptomen optreden. Vanwege het onvoorspelbare karakter van mogelijke ontwenningsverschijnselen wordt zelfstandig stoppen met drugsgebruik afgeraden. Het lichamelijk afkicken van drugs vindt daarom bij voorkeur onder professionele begeleiding plaats.

Wat zijn veelvoorkomende afkickverschijnselen van drugs?

Veelvoorkomende afkickverschijnselen van drugs zijn onder meer hoofdpijn, slapeloosheid, stemmingswisselingen, spierpijn en misselijkheid. Welke lichamelijke of psychische afkickverschijnselen optreden, is onder meer afhankelijk van de ernst van de verslaving, de gebruikte verslavende stoffen en persoonlijke kenmerken.

Mogelijke afkickverschijnselen van drugs zijn:

• Gewrichts- en spierpijn
• Rillingen en zweten
• Vermoeidheid en lusteloos gevoel
• Moeite om te slapen
• Verminderde eetlust
• Ongewoon hoge bloeddruk en hartslag
• Prikkelbaarheid en stemmingswisselingen
• Angst en depressieve stemming
• Concentratieproblemen
• Hoge stressniveaus

Afkickverschijnselen kunnen sterk variëren. Verschillende soorten drugs worden namelijk gelinkt aan specifieke afkickverschijnselen. Hieronder is een kort overzicht van de afkickverschijnselen die vooral voorkomen bij intensief gebruik van opiaten, stimulerende middelen en sedativa.

Mogelijke specifieke afkickverschijnselen van opiaten (zoals heroïne en methadon) zijn:

• Intense fysieke ontwenningsverschijnselen, waaronder spierpijn, krampen, misselijkheid, braken en diarree
• Verhoogde pijngevoeligheid
• Heftige cravings
• Verstoorde slaap en rusteloosheid
• Versnelde hartslag

Mogelijke specifieke afkickverschijnselen van stimulerende middelen (zoals cocaïne en amfetaminen) zijn:

• Ernstige vermoeidheid en uitputting
• Depressieve stemming, gevolgd door stemmingswisselingen en prikkelbaarheid
• Verhoogde eetlust
• Verminderde motivatie en interesse
• Angst en paranoia

Mogelijke specifieke afkickverschijnselen van sedativa (zoals benzodiazepines en barbituraten) zijn:

• Verhoogde angst en paniekaanvallen
• Slaapproblemen, waaronder slapeloosheid en nachtmerries
• Trillen en beven
• Verhoogde hartslag en bloeddruk
• Verwarring en desoriëntatie

Het proces van ontwenning en afkickverschijnselen

In het proces van ontwenning is er altijd een acute fase van kortstondige, heftige afkickverschijnselen die soms wordt gevolgd door een post-acute fase met langdurige, maar minder intense symptomen. Deze tweede fase wordt ook wel post-acute withdrawal syndrome (PAWS) genoemd, waarin afkickverschijnselen zoals angst, slapeloosheid en depressie nog maanden en soms zelfs jaren aanhouden. Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek verricht naar PAWS, volgens C. Grover et al. in Journal of Addiction Medicine, waardoor nog veel onduidelijk is over deze post-acute ontwenningsfase en hoe vaak het precies voorkomt. Wel zijn er aanwijzingen dat PAWS vooral voorkomt bij een verslaving aan opiaten en sedativa zoals benzodiazepines.

Er is veel onderzoek gedaan naar afkickverschijnselen in de acute fase en welke factoren de duur hiervan beïnvloeden. Meestal begint deze binnen enkele uren na het laatste drugsgebruik en houdt deze enkele dagen of weken aan. Het type drug en de ernst van de verslaving spelen een belangrijke rol in het bepalen van de duur en intensiteit van afkickverschijnselen, volgens een onderzoek uit 2008 in Drug and Alcohol Dependence. Individuele kenmerken, zoals persoonlijkheid en onderliggende gezondheid, kunnen ook invloed hebben op het verloop van de ontwenning.

Ongecontroleerde ontwenning

Wanneer ontwenning ongecontroleerd plaatsvindt (zonder medische begeleiding en toezicht), kunnen er mogelijk complicaties optreden. Potentiële ernstige lichamelijke symptomen bij ontwenning van drugs zijn toevallen en cardiovasculaire problemen. Een ongecontroleerde ontwenning kan daarnaast gepaard gaan met ernstige psychische symptomen, waaronder angst- en paniekaanvallen, hallucinaties en suïcidale gedachten.

Het beheer van afkickverschijnselen

Bij het afkicken van drugs is medisch toezicht van groot belang om afkickverschijnselen op een veilige manier te beheren, volgens E. Nunes et al. in Journal of Substance Abuse Treatment. Door professionele begeleiding door verslavingsartsen en verpleegkundig personeel kan tijdig worden ingegrepen bij mogelijk ernstige complicaties, zeker bij een afhankelijkheid aan opiaten.

Ook kan personeel emotionele steun bieden tijdens de ontwenning zodat patiënten makkelijker afkicken. Voor het beheer van en helpen omgaan met afkickverschijnselen zijn zowel behandelingen met medicatie (farmacologisch) mogelijk als alternatieve strategieën zonder medicatie beschikbaar.

Beheren van afkickverschijnselen met medicatie

Farmacologische behandelingen kunnen worden ingezet om afkickverschijnselen te beheersen en het ontwenningsproces te vergemakkelijken. Medicatie zoals antidepressiva kunnen bijvoorbeeld ervoor zorgen dat afkickverschijnselen minder intens zijn, volgens J. Murphy et al. in The American Journal of Psychiatry.

Sommige verslavingen vereisen vaak een toegepaste farmacologische behandeling. Bij een verslaving aan opiaten kan bijvoorbeeld medicatie zoals methadon, buprenorfine en naltrexon worden ingezet om ontwenningsverschijnselen te verminderen en cravings te beheersen. Deze medicijnen kunnen de symptomen verlichten en het risico op terugval verminderen. Bij het ontwenningsproces van benzodiazepines kan een geleidelijke dosisvermindering onder medisch toezicht worden toegepast of langwerkende sedativa zoals diazepam worden gebruikt om symptomen te beheersen en een lichamelijke verslaving geleidelijk af te bouwen.

Alternatieve strategieën voor het omgaan met afkickverschijnselen

Een behandeling met medicatie voor het omgaan met afkickverschijnselen wordt vaak gecombineerd met complementaire therapieën en zelfzorg. Deze kunnen ook op zichzelf zonder medicatie gebruikt worden om het ontwenningsproces zowel lichamelijk als geestelijk draaglijker te maken. Zo helpt lichamelijke zelfzorg zoals goede voeding en voldoende beweging om de lichamelijke toestand tijdens het ontwenningsproces zo veel mogelijk te ondersteunen, zodat het lichaam meer energie heeft en beter om kan gaan met symptomen.

Mogelijke strategieën voor het omgaan met afkickverschijnselen zijn:

• Counseling en gedragstherapie om te leren omgaan met emotionele en psychische uitdagingen
• Regelmatige lichaamsbeweging
• Goede voeding
• Ontspanningstechnieken zoals meditatie en yoga
• Ondersteunend netwerk van vrienden en familie voor emotionele ondersteuning
• Creatieve expressie zoals tekenen, schilderen en paardentherapie

Voortgezette zorg na ontwenning

Wanneer de acute fase van de ontwenning is afgelopen, is meestal verdere zorg noodzakelijk voor de geestelijke verslaving en onderliggende factoren die aan het problematisch gebruik bijdragen. Zonder vervolgbehandeling na een drugs detox is het risico op een terugval namelijk groot. Cravings kunnen soms wel jarenlang aanhouden omdat onder meer het beloningscentrum in de hersenen verandert als gevolg van het drugsgebruik, volgens een studie uit 2013 in European Neuropsychopharmacology.

Terugvalpreventie– en beheer is ook van groot belang om langdurig verslavingsherstel te bevorderen. Strategieën voor terugvalpreventie kunnen onder meer tijdens een behandelprogramma worden opgedaan en aangeleerd. Denk aan het identificeren en vermijden van triggers, het leren van gezonde copingmechanismen en het aanhouden van een gezonde levensstijl. Ook is het belangrijk om een noodplan voor terugval op te stellen, volgens N. Haug et al. in het handboek Relapse Prevention Strategies in the Treatment of Addictive Behaviors, zodat snel ondersteuning kan worden geboden bij een misstap.

Dit zijn mogelijke opties voor voortgezette zorg:

• Residentiële behandeling: Verblijf in een verslavingszorginstelling voor enkele weken of maanden waar een gespecialiseerd behandelteam 24/7 toezicht, ondersteuning en een gestructureerd behandelprogramma biedt. Vooral geschikt voor mensen met een ernstige verslaving, co-morbide aandoeningen of een onstabiele thuisomgeving.
• Poliklinische therapieprogramma’s: Behandeling op afspraakbasis bij verslavingsklinieken of een instelling in de geestelijke gezondheidszorg, waarbij iemand deelneemt aan bijvoorbeeld therapiesessies en groepstherapie. Vooral geschikt voor mensen met een mildere vorm van verslaving en een stabiele, ondersteunende omgeving.
• Zelfhulpgroepen: Zelfhulpgroepen die op regelmatige basis bijeenkomen en een ondersteunende omgeving bieden waar je ervaringen kunt delen, steun kunt ontvangen van gelijken en kunt werken aan herstelstappen.

Een medisch professional moet vaststellen welk behandelprogramma het meest geschikt is. Hierbij wordt onder meer gekeken naar mogelijke eerder gevolgde behandeltrajecten, de ernst van de verslaving en persoonlijke factoren zoals de thuisomgeving. Ook de beschikbaarheid van behandelprogramma’s kan een rol spelen in een aanbeveling. Bel 020 – 532 0030 voor een telefonisch consult over de mogelijke opties voor vervolgbehandeling in jouw situatie.

Veelgestelde vragen over afkickverschijnselen drugs