Hypochondrie: Oorzaken, symptomen, diagnose en behandeling

Iemand met de ziekteangststoornis hypochondrie is continu bezig met de eigen gezondheid en denkt een (ernstige) ziekte te hebben. Bepaalde lichamelijke verschijnselen worden door een persoon met hypochondrie verkeerd geïnterpreteerd en/of iemand ontwikkelt lichamelijke klachten tijdens momenten van angst voor een ziekte (en interpreteert deze klachten vervolgens verkeerd).

De obsessie met de eigen gezondheid en een vermeende ziekte kunnen het dagelijks functioneren lastig of onmogelijk maken. Concrete cijfers over het aantal Nederlanders met hypochondrie ontbreken, maar volgens het UMC Groningen kan het gaan om 6 op de 100 Nederlanders. Op deze pagina wordt uitgelegd hoe hypochondrie ontstaat, symptomen van de stoornis en hoe behandeling eruit kan zien.

Wat is hypochondrie?

Hypochondrie is een psychische stoornis waarbij iemand denkt een (ernstige) ziekte te hebben en hier extreem bezorgd over is, maar in werkelijkheid geen of nauwelijks lichamelijke klachten heeft van deze ziekte. In het verleden werd hypochondrie vooral benaderd vanuit het perspectief dat iemand lichamelijke verschijnselen ervaart zonder concrete medische oorzaak.

Tegenwoordig wordt hypochondrie meer als een ziekteangststoornis beschouwd, volgens de vijfde editie van het handboek Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), waarbij de focus meer verschoven is naar het mentale aspect en de angst en obsessie die iemand ervaart om een ziekte te hebben of krijgen.

Wat zijn oorzaken van hypochondrie?

De exacte oorzaken van hypochondrie zijn niet duidelijk en vaak is er sprake van een combinatie van factoren die bijdragen aan het ontstaan van de stoornis. Hypochondrie kan voor een deel genetisch worden verklaard, hoewel wetenschappelijke studies het oneens zijn over de mate waarin de stoornis inderdaad wordt doorgegeven via de genen. Volgens een onderzoek door C. Taylor et al. in World Psychiatry speelt de omgeving een belangrijke rol in het bepalen van specifieke symptomen en de intensiteit van de aandoening.

Mogelijke oorzaken van hypochondrie zijn:

• Genetisch: percentages in studies variëren sterk, maar in elk geval lijkt een deel van de mensen met hypochondrie hier genetisch aanleg voor te hebben.
• Psychologisch: traumatische ervaringen, zoals de dood van een familielid, kunnen hypochondrie veroorzaken. Ook lijkt er een verband te bestaan tussen persoonlijkheidsstoornissen en hypochondrie, volgens een studie uit 2010 in The Journal of Clinical Psychiatry.
• Eerdere medische ervaringen: mensen met hypochondrie kunnen hier last van krijgen wanneer ze op een eerder moment in hun leven wel aan een échte ernstige ziekte leden, waardoor ze extreme angst ontwikkelen om opnieuw ziek te worden.
• Omgeving: informatiebronnen (het lezen van bijvoorbeeld veel medische bladen) en invloeden uit de omgeving met betrekking tot ernstige ziekte(s), zoals een zeer beschermende opvoeding, kunnen een rol spelen in het ontwikkelen van hypochondrie.

Wat zijn de symptomen van hypochondrie?

De symptomen van hypochondrie beslaan zowel mogelijke symptomen in de periode dat angst voor een ziekte toeneemt en somatische symptomen (lichamelijke symptomen die worden ervaren in verband met de vermeende ziekte, maar niet een aantoonbare, duidelijke oorzaak hebben). Beide typen symptomen kunnen grote invloed hebben op iemands functioneren in het dagelijkse leven, volgens een Amerikaans onderzoek onder patiënten uit 2000.

Mogelijke symptomen van hypochondrie zijn:

• Extreme bezorgdheid over de eigen gezondheid
• Voortdurend bezig zijn met het zelf-diagnosticeren van lichamelijke verschijnselen en sensaties
• Voortdurend op zoek zijn naar medische hulp (ter bevestiging) of deze juist volledig negeren (uit angst voor het opdoen van ziektes of vanwege het gevoel niet serieus genomen te worden)
• Obsessief zoeken naar medische informatie
• Problemen op werk of in privésfeer, onder meer door verminderde concentratie en het delen van de obsessie met de eigen gezondheid

Mogelijke somatische symptomen van hypochondrie (zowel tijdens intense, angstige momenten als in het algemeen) zijn:

• Koude rillingen of tintelingen
• Droge mond
• Misselijkheid
• Maagklachten en diarree
• Hartkloppingen of een vervelend gevoel op de borst
• Hoofdpijn
• Duizeligheid

Diagnose van hypochondrie

Een diagnose van hypochondrie kan alleen worden gesteld door een gekwalificeerde zorgverlener, zoals een psycholoog of psychiater. Een evaluatie vindt meestal na doorverwijzing van een huisarts plaats. De zorgverlener richt zich, volgens F. Weck et al. in Journal of Anxiety Disorders,onder meer op de vraag of er sprake is van een verkeerde interpretatie van lichamelijke klachten of gewone lichamelijke verschijnselen. Hiervoor moet mogelijk medisch onderzoek worden verricht om uitsluitsel te krijgen over de oorzaak van de lichamelijke klachten. Wanneer een officiële diagnose van hypochondrie is gesteld, kan een behandelplan worden opgesteld.

Welke behandelingen bij hypochondrie?

Er zijn verschillende behandelingen mogelijk bij hypochondrie, maar meestal ligt de focus op cognitieve gedragstherapie. Hierbij leert iemand om angstgevoelens te verminderen en op een meer gezonde wijze om te gaan met lichamelijke verschijnselen, door bijvoorbeeld te focussen op positieve gedachten. Soms wordt ook medicatie ter ondersteuning van een behandeling voorgeschreven. Een studie uit 2008 in Journal of Clinical Psychopharmacology toonde bijvoorbeeld aan dat antidepressiva zoals selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s) helpen om angsten en obsessieve gedachten te verminderen.

Mogelijke behandelmethoden bij hypochondrie zijn:

• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
• Acceptance and commitment therapie (ACT)
• Medicatie (voornamelijk SSRI’s)
• Aanvullende therapie voor het omgaan met angst en de gevolgen daarvan, zoals ontspanningstechnieken en stressmanagement

Veelgestelde vragen