Anxiolytica: Werking, risico's en veilig stoppen

Anxiolytica zijn effectieve geneesmiddelen voor het behandelen van angststoornissen, maar kunnen vaak slechts een korte periode worden gebruikt. Dit komt door de mogelijke bijwerkingen en het grote verslavingspotentieel. De groep medicijnen kan zeer nuttig zijn om de symptomen van angst tijdelijk weg te nemen, waardoor dagelijks functioneren weer mogelijk is. Ze verhelpen echter niet de onderliggende oorzaken van angst en moeten daarom worden gecombineerd met therapie en andere behandelingen. Op deze pagina vind je uitleg over de werking van anxiolytica, de risico’s ervan en hoe je veilig kunt stoppen met het gebruik.

Wat zijn anxiolytica?

Anxiolytica zijn medicijnen die angstgevoelens verminderen. De term anxiolytica is afgeleid van de Griekse woorden “anxios” (angst) en “lysis” (oplossen). De groep medicijnen wordt vaak voorgeschreven voor de behandeling van angststoornissen en de kortdurende behandeling van slapeloosheid als gevolg van angst. Benzodiazepines, verschillende antidepressiva en buspiron behoren onder meer tot deze groep medicijnen.

Hoe werken anxiolytica?

Anxiolytica werken door belangrijke neurotransmitters in het centrale zenuwstelsel te beïnvloeden. Deze boodschappers zijn betrokken bij signalen zoals pijn, je emoties en de verwerking van angstgevoelens. Anxiolytica werken in het bijzonder door op de neurotransmitter GABA, volgens farmacoloog Graham Johnston in European Journal of Pharmacology. Deze neurotransmitter heeft een remmende en kalmerende invloed op het zenuwstelsel. Anxiolytica binden zich aan de GABA-receptoren in de hersenen en stimuleren zo hun activiteit. Op die manier wordt de activiteit van andere neuronen juist afgeremd. De gebruiker ervaart hierdoor meer kalmte en ontspanning, en symptomen van angst nemen tijdens de werking af.

Welke soorten anxiolytica zijn er?

Er zijn verschillende soorten anxiolytica die elk wisselende voor- en nadelen hebben voor gebruikers. De keuze voor een anxiolyticum hangt af van verschillende factoren, volgens de Federatie Medisch Specialisten. Denk hierbij aan de ernst van de angststoornis, het bijwerkingenprofiel van de medicatie, en de comorbiditeit van de patiënt.

De verschillende soorten anxiolytica zijn:

• Benzodiazepinen: Benzo’s zijn de meest bekende kalmeringsmiddelen en werken vooral op de neurotransmitter GABA. Er zijn zowel langwerkende benzo’s, zoals diazepam, en kortwerkende ‘pammetjes’ zoals lorazepam.
• Antidepressiva: Antidepressiva, zoals selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s) en tricyclische antidepressiva, kunnen ook als anxiolytica worden ingezet voor de behandeling van angsten. Ze verhogen vaak de hoeveelheid serotonine, waardoor angst vermindert.
• Buspiron: Dit anxiolyticum is een populair alternatief voor mensen die risico lopen op verslaving bij benzodiazepines. Het middel heeft milde angstverminderende effecten door serotonine te bevorderen, maar bestrijdt tegelijkertijd dopamine zodat het niet tot verslaving kan leiden.
• Pregabaline: Deze medicatie wordt vooral voorgeschreven bij een gegeneraliseerde angststoornis en sociale fobie. Het lijkt qua werking enigszins op benzodiazepines, maar valt hier officieel niet onder.

Wat zijn de bijwerkingen van anxiolytica?

De bijwerkingen van anxiolytica verschillen per middel en mogelijke individuele reacties op de kalmeringsmiddelen. Om de kans op ernstige bijwerkingen te verlagen, is het belangrijk om een behandelingstraject altijd met een zeer lage dosering te beginnen en de gebruiksinstructies van een arts strikt na te leven. Houd rekening met de mogelijke bijwerkingen om zo risico’s te verminderen. Ga dus niet de weg op en vermijd het combineren van anxiolytica zoals diazepam en lorazepam met depressiva zoals alcohol. Deze combinatie kan namelijk tot ernstige bijwerkingen leiden zoals ademhalingsproblemen, volgens een studie uit 2013 in Expert Opinion on Drug Metabolism & Toxicology.

Veel voorkomende bijwerkingen van anxiolytica zijn:

• Slaperigheid en sufheid
• Duizeligheid en verminderde coördinatie
• Geheugen- en concentratieproblemen, vooral bij ouderen
• Slappe spieren, waardoor bewegen moeilijker wordt en je eerder vermoeid raakt
• Seksuele disfunctie, zoals impotentie en een verminderd libido
• Tolerantie en afhankelijkheid

Interacties met andere medicijnen

Anxiolytica kunnen gevaarlijke interacties hebben met andere geneesmiddelen. Vaak wordt vooral gewaarschuwd voor de combinatie met opioïden, volgens onderzoekers in Journal of Pain and Symptom Management. Deze soort medicijnen onderdrukken namelijk beiden het centrale zenuwstelsel, net zoals alcohol. Hierdoor worden mogelijke bijwerkingen versterkt, zoals sufheid en verminderde alertheid, en kan de ademhaling onderdrukt worden.

Ook de combinatie met antidepressiva heeft mogelijk gevaarlijke interacties. Wanneer iemand bijvoorbeeld benzodiazepines gebruikt tegen angst en een SSRI voor somberheid, kan de serotoninespiegel te veel verhoogd worden. Dit leidt soms tot het acute en levensbedreigende serotoninesyndroom.

Stoppen met anxiolytica

Plotseling stoppen met anxiolytica wordt sterk afgeraden. Vanwege opgebouwde tolerantie en afhankelijkheid ontstaan bij veel anxiolytica namelijk ontwenningsverschijnselen. Deze zijn in sommige gevallen zelfs levensbedreigend. Plotseling stoppen is vanwege deze ontwenning vaak ook lastig voor veel gebruikers. Je komt hierdoor moeilijk af van een mogelijke afhankelijkheid aan medicijnen.

Om veilig te stoppen met anxiolytica zal een arts meestal een afbouwschema opstellen dat is aangepast op je persoonlijke gebruik en tolerantie. Geleidelijk afbouwen vermindert de kans op en de ernst van ontwenningsverschijnselen. Houd mogelijke symptomen goed in de gaten om op tijd in te grijpen.

Hulp bij stoppen met anxiolytica

Wanneer er sprake is van een sterke afhankelijkheid aan anxiolytica, wat vooral veel voorkomt bij benzodiazepines, is het verstandig om naar professionele hulp te zoeken in de verslavingszorg. Je wordt dan geholpen bij het proces van lichamelijke ontwenning. Ook krijg je therapie en counseling om onderliggende oorzaken te verhelpen. Denk bijvoorbeeld aan cognitieve gedragstherapie, waar je leert om negatieve gedachten te identificeren en veranderen. Ook ACT-therapie wordt vaak ingezet bij angst.

Heb jij of iemand in je omgeving een gebruiksprobleem met medicatie voor angst en zoek je professionele hulp? Bel anoniem naar 020 – 532 0030 en krijg persoonlijk advies van onze medewerkers over de beste behandelopties in jouw situatie.

Ontwenningsverschijnselen van anxiolytica

De ontwenningsverschijnselen van anxiolytica variëren sterk in ernst en duur, maar zijn gemiddeld vooral hevig bij benzodiazepines zoals diazepam en alprazolam. De ontwenningsverschijnselen omvatten zowel fysieke als psychische klachten, volgens onderzoeker Malcolm Lader in European Neuropsychopharmacology. In veel gevallen houden ze minstens enkele weken lang aan.

Mogelijke ontwenningsverschijnselen van anxiolytica zijn:

• Angst en paniekaanvallen, soms zelfs ernstiger dan voorheen
• Slapeloosheid
• Depressieve gevoelens en stemmingswisselingen
• Prikkelbaarheid en snel geïrriteerd raken
• Geheugen- en concentratieproblemen
• Fysieke klachten zoals hoofdpijn, duizeligheid, spierpijn, tremoren, zweten, hartkloppingen en maag-darmklachten

Veelgestelde vragen over anxiolytica