Is verslaving een ziekte?

Veel professionals in de verslavingszorg zien verslaving als een chronische hersenziekte en alle medische beroepsorganisaties erkennen verslaving als ziekte. Er treden namelijk verschillende neurologische en fysiologische veranderingen op in de hersenen van mensen die verslaafd zijn. Sommige critici stellen echter dat verslaving niet als ziekte moet worden gezien. Zij benadrukken dat psychologische en sociale factoren bij verslaving een grote rol spelen, en dat mensen zelf verantwoordelijkheid dragen. Wanneer verslaving geen ziekte is, zou behandeling dan ook niet nodig zijn.

Op deze pagina bespreken we de vraag of verslaving een chronische ziekte is en hoe dit invloed heeft op de behandeling ervan. Ook vind je uitleg over wat verslaving doet met het geheugen en je hersenen.

Inhoud

Wat is verslaving?

Verslaving is een ziekte waarbij iemand de controle verliest over zijn gedrag door een lichamelijke of geestelijke afhankelijkheid. Iemand kan hierdoor niet zomaar stoppen met bepaalde gedragingen, ondanks de negatieve gevolgen die deze hebben op de gezondheid en omgeving. Er zijn verschillende soorten verslavingen. Zo kun je de controle verliezen over het gebruik van verslavende middelen, zoals een drugsverslaving of alcoholverslaving. Ook kun je afhankelijk raken aan activiteiten zoals gokken en gamen.

Een verslaving ontwikkelt zich door chemische processen in je lichaam. Een verslavend middel of bepaalde activiteit activeert neurotransmitters in je zenuwstelsel en hersenen, zoals dopamine. Het innemen van drugs of het doen van een verslavende handeling wordt dan met een prettig gevoel beloond. Dit gevoel wordt in je geheugen opgeslagen en zorgt voor krachtige herinneringen. Door langdurig gebruik past je brein zich uiteindelijk aan en ontstaat een afhankelijkheid. Je kunt dan niet meer zonder de afgegeven dopamine van het verslavende gedrag.

Wat zijn de oorzaken van verslaving?

De oorzaken van verslaving zijn gevarieerd. Bij het ontstaan van verslaving zijn in elk geval altijd de hersenen betrokken. Volgens een belangrijke studie in de New England Journal of Medicine worden de neurobiologische processen en oorzaken van verslaving steeds beter begrepen. Zo kan langdurig gebruik van middelen blijvende veranderingen veroorzaken in de structuur en functie van je hersenen. Hierdoor ontstaan krachtige herinneringen die een bepaald prettig gevoel blijven verbinden met een verslavend middel of handeling.

Mogelijke oorzaken van verslaving zijn:

Neurochemische veranderingen van bijvoorbeeld zogenaamde dopamine receptoren, waardoor je last krijgt van een minder goed functionerend beloningssysteem
Veranderingen in de hersenstructuur die zorgen dat je besluitvorming, impulsbeheersing, geheugen en emotieregulatie structureel anders worden
Veranderingen in de hersenfunctie die bijdragen aan compulsief gedrag en een onvermogen om te stoppen met het gebruik van verslavende stoffen
Terugvalmechanismen waarbij de hersenen ingrijpen bij bepaalde triggers en sterke verlangens veroorzaken naar het verslavende gedrag

Verslaving als een ziekte

Veel experts vinden verslaving een chronische hersenziekte. Volgens de vooraanstaande verslavingsonderzoekster Nora Volkow, hoofd van het National Institute on Drug Abuse, ondersteunt het wetenschappelijk onderzoek van de afgelopen jaren dit ‘ziektemodel’ van verslaving.

Het langdurig misbruik van verslavende stoffen of gedragingen zorgt volgens deze groep deskundigen voor verstoringen en aanpassingen in de werking van het lichaam en je hersenen. Hierdoor ontstaat een dwang om te gebruiken, worden mensen machteloos om te stoppen en raken mensen vatbaarder voor andere verslavingen.

Verslaving als chronische ziekte

Ook zijn er veel overeenkomsten te vinden tussen verslaving en andere chronische ziektes zoals diabetes en astma. Verslaving vereist namelijk vaak een levenslange aanpak en beheer, en is een aandoening waarbij terugval een veelvoorkomend kenmerk is. Daarnaast kunnen behandelingen en therapieën helpen om symptomen te beheren en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Erfelijke aanleg

Verslaving heeft bovendien een belangrijk biologisch en genetisch component. Sommige mensen hebben daarom erfelijke aanleg om een verslaving te ontwikkelen. De genetische structuur van hun lichaam bevat dan bijvoorbeeld mutaties van belangrijke genen die de effecten van sommige verslavende middelen versterken.

Tegenargumenten

Er zijn ook critici die verslaving geen ziekte vinden. Tegenstanders van het ziektemodel van verslaving benadrukken vaak de cruciale rol van psychologische en sociale factoren bij het ontstaan en voortduren van verslaving. De omstandigheden waaronder verslaving zich ontwikkelt zijn belangrijker dan biologische processen, volgens bijvoorbeeld de prominente criticus Neil Levy in Frontiers in Psychiatry.

Ook hechten tegenstanders meestal meer belang aan de mate van vrije keuze en eigen verantwoordelijkheid. Destructief gedrag begint volgens hen als keuze, voordat het dwangmatig is. Verslaving een ziekte noemen minimaliseert zo de verantwoordelijkheid van individuen voor hun gedrag.

Ten slotte zorgt het labelen van verslaving als ziekte voor een negatief zelfbeeld, volgens deze deskundigen. Zo kan het een behandeling in de weg zitten, volgens professor Jerome Wakefield. Mensen kunnen zich machteloos en hulpeloos voelen wanneer ze hun verslaving zien als iets dat buiten hun controle valt. Door de verslaving niet als onvermijdelijk te beschouwen, zullen ze verslaving eerder zien als iets dat ze kunnen beïnvloeden en overwinnen.

Behandeling van verslaving

Er zijn verschillende behandelingsmethoden beschikbaar voor de ziekte verslaving. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een geïntegreerde benadering echter de meeste kans van slagen heeft, zoals een studie uit 2007 in American Journal on Addictions. Bij deze benadering wordt rekening gehouden met de complexe en gevarieerde oorzaken van de verslaving. Ook is er aandacht voor langdurige zorg om een mogelijke terugval te vermijden.

Een geïntegreerde behandeling van verslaving als ziekte begint met een medische evaluatie. Een eerste contactpunt hiervoor is vaak de huisarts. Deze verwijst je dan meestal door naar een verslavingskliniek. Je kunt je ook zonder doorverwijzing aanmelden bij een afkickkliniek. De medische professionals daar kunnen je dan evalueren op fysieke en psychische problemen.

Een geïntegreerde behandeling van verslaving bestaat meestal uit vier onderdelen:

Lichamelijke detox: Je ontwent enkele dagen of weken lang van de verslavende stoffen. Dit is vaak een drugs detox.
Therapeutische interventie: Je volgt therapie en psychische zorg om de oorzaken van je verslaving beter te begrijpen en te kunnen behandelen. Vaak omvat dit cognitieve gedragstherapie.
Ondersteunende programma’s en zorg: Je vindt steun en aanmoediging van andere verslaafden in herstel door groepstherapie en deelname aan zelfhulpgroepen.
Nazorg: Je ontvangt op regelmatige basis zorg en begeleiding om een terugval in verslavend gedrag te voorkomen. Met onder meer terugvalpreventie leer je bijvoorbeeld strategieën om op tijd in te grijpen wanneer krachtige herinneringen naar verslavend gedrag terugkeren.

Ben jij verslaafd en zoek je hulp? Of wil je iemand in je omgeving helpen? Bel anoniem naar 020 – 532 0030 voor een persoonlijk advies over de beste opties voor behandeling in jouw situatie.