Sportverslaving: Oorzaken, signalen en behandeling

Sporten is voor steeds meer mensen belangrijk voor hun identiteit, waardoor de kans op sportverslaving toeneemt. Volgens cijfers van het Mulier Instituut, dat zich richt op sportonderzoek onder Nederlanders, sport tegenwoordig een derde van de Nederlandse bevolking meer dan 5 uur per dag. Het streven naar een perfecte lichamelijke vorm kan voor sommigen echter problematisch worden. Op tijd een sportverslaving herkennen helpt om klachten en lange termijn problemen te beperken. Op deze pagina leggen we uit wat sportverslaving precies is en hoe je het kunt herkennen bij jezelf en anderen.

Wat is sportverslaving?

Sportverslaving is een gedragsverslaving waarbij iemand dwangmatig en overmatig sport. Je hebt dan de controle verloren over je sportgewoonten en bent obsessief bezig om steeds maar sterker, sneller of behendiger te worden. Bij gezonde sportgewoonten is er balans tussen werk, familie, sociale contacten en rust. Een sportverslaving beheerst iemand echter volledig en heeft zo negatieve invloed op je fysieke, mentale, sociale en professionele leven.

Een sportverslaving kan verschillende vormen aannemen en zich op meerdere manieren uiten. Fanatiek sporten betekent bijvoorbeeld niet meteen dat iemand sportverslaafd is. Op tijd een sportverslaving herkennen is daarom vaak lastig, volgens expert Emilio Landolfi in Sports Medicine. Kennis van de oorzaken en mogelijke signalen is hiervoor erg belangrijk.

Wat zijn de oorzaken van sportverslaving?

De oorzaken van sportverslaving zijn gevarieerd en omvatten verschillende psychologische, sociale en biologische factoren. Sommige persoonlijkheidskenmerken zijn een risicofactor voor sportverslaving, zoals perfectionisme en een laag zelfbeeld. Bestaande psychische problemen zoals angststoornis en depressie kunnen ook leiden tot sportverslaving, volgens Deens onderzoek in Frontiers in Sports and Active Living. Eetstoornissen zijn in het bijzonder een grote risicofactor. Hoewel sportverslaving soms wel bigorexia genoemd wordt, kan het ook bij andere eetstoornissen voorkomen. Zo worden orthorexia en anorexia vaak in verband gebracht met dwangmatig sporten.

Sociale factoren die sporten verslavend kunnen maken zijn onder meer de hoge maatschappelijke druk om een gezond en fit lichaam te hebben en de aanwezigheid van een prestatiecultuur in je omgeving. Ook sociale media kunnen een negatieve rol spelen. Beelden van het ‘perfecte lichaam’ kunnen dan leiden tot een ongezonde obsessie met en angst over je lichaam, waardoor mensen langer sporten.

Endorfines en het ‘runners high’-fenomeen

Tijdens sportactiviteiten komen endorfines vrij in het lichaam, een type neurotransmitter. Endorfine geeft een gevoel van euforie en geluk en vermindert pijn. Dit is een belangrijke biologische factor bij sportverslaving waardoor mensen grenzen verleggen tijdens het sporten, volgens een studie uit 2012 in Substance Use & Misuse. De endorfine die tijdens het sporten vrijkomt, motiveert je om verder te gaan dan eigenlijk goed voor je is.

Ook het ‘runners high’-fenomeen kan een rol spelen bij sportverslaving. Het lichaam geeft dan extra endorfine en dopamine vrij wanneer je langdurig en met een matige tot hoge intensiteit traint. Sommige mensen raken sportverslaafd omdat ze erfelijke aanleg hebben om een sportverslaving te ontwikkelen. Ze reageren dan bijvoorbeeld sneller op de afgifte van endorfine en dopamine.

Wat zijn de gevolgen van sportverslaving?

De gevolgen van sportverslaving zijn erg breed en omvatten fysieke problemen, mentale klachten en een negatieve invloed op iemands sociale leven en functioneren. De overmatige lichaamsbeweging is uiteindelijk vooral slecht voor het lichaam. Volgens sportarts Don de Winter kunnen tal van chronische blessures ontstaan door een sportverslaving. Zo gaan pezen en aanhechtingen van spieren kapot en kan de achillespees chronisch ontstoken raken (vooral bij hardlopers).

Mogelijke gevolgen van sportverslaving zijn:

• Overbelasting en (chronische) blessures
• Verstoring van hormoonbalans en verzwakt immuunstelsel
• Mentale problemen, zoals angst, stress en depressie
• Eetstoornissen, met name orthorexia nervosa en bigorexia
• Verwaarlozen van relaties en zelfopgelegde sociale isolatie
• Mindere prestaties op werk of school

Hoe herken je een sportverslaving?

Je kunt sportverslaving herkennen bij jezelf of anderen aan de hand van verschillende signalen en symptomen. Deze vind je hieronder voor een mogelijke zelfevaluatie. Bij vermoedens van een sportverslaving is het verstandig om een professionele therapeut of psycholoog in te schakelen. Deze kan een diagnose bevestigen en een behandeltraject opzetten om de controle over het sportgedrag terug te winnen.

Mogelijke signalen en symptomen van een sportverslaving zijn:

• Overmatig trainen en signalen van verhoogde spierspanning, overbelasting en vermoeidheid negeren
• Zelf opgelegde sociale isolatie om je trainingsroutine niet te onderbreken
• Negatieve gevoelens wanneer je trainingen mist, waaronder angst en stress
• Obsessie met je lichaam en prestaties, en hier nooit tevreden mee zijn
• Afkickverschijnselen zoals prikkelbaarheid, rusteloosheid en concentratieproblemen wanneer je niet kunt sporten
• Verstoorde eetpatronen, zoals extreem gezond bezig zijn met voedsel

Behandeling van sportverslaving

Voor een behandeling van sportverslaving zijn meerdere behandelmethodes beschikbaar, zoals:

• Cognitieve gedragstherapie: Cognitieve gedragstherapie is een populaire en efficiënte behandeloptie voor verslaving. Een therapeut helpt je in individuele gesprekken om negatieve gedachtepatronen en emoties omtrent het sporten te herkennen en te veranderen.
• Groepstherapie: Groepstherapie helpt met het vinden van steun en motivatie bij lotgenoten die ook worstelen met sportverslaving.
• Ondersteuningsgroepen: Online fora en offline zelfhulpgroepen kunnen een waardevolle bron van informatie, steun en motivatie zijn, ook om de symptomen sportverslaving op tijd te herkennen.

Tijdens de behandeling en gedurende het herstel is een gebalanceerd trainingsregime erg belangrijk, zowel voor je fysieke als mentale gezondheid. Stel realistische doelen en leer om voldoende rustperioden te nemen waarin je lichaam kan herstellen en mentale gezondheid verbetert.

Preventie van sportverslaving

Je kunt een sportverslaving voorkomen door altijd oog te houden voor een gezonde balans in je sportactiviteiten en leven daarbuiten. Diversificatie in sport en andere levensgebieden is hiervoor erg nuttig. Zo blijkt dat vooral gespecialiseerde, competitieve atleten een groot risico op sportverslaving lopen, volgens onderzoek uit 2021 onder Deense atleten. Door nieuwe sportactiviteiten uit te proberen en andere sociale activiteiten te doen, vermijd je mogelijke obsessies.

Nuttige tips en strategieën om een gezonde relatie met sport te onderhouden zijn:

• Stel doelen die haalbaar zijn en die passen bij je niveau en conditie
• Luister naar je lichaam en neem rust wanneer dat nodig is
• Doe verschillende sporten om te voorkomen dat je verveeld raakt of blessures oploopt
• Zorg voor een gebalanceerde levensstijl met voldoende tijd voor andere hobby’s, sociale contacten en ontspanning
• Praat met familie, vrienden of een therapeut over je gevoelens en emoties voor ondersteuning

Veelgestelde vragen over sportverslaving