Psychedelica therapie: Toepassingen, effecten en voorbereiding

Er is steeds meer interesse naar het gebruik van psychedelische drugs voor het behandelen van psychische aandoeningen. Psychedelische middelen zoals paddo’s, LSD en MDMA werden in de 20e eeuw uitvoerig bestudeerd voor hun therapeutische toepassingen. Psychedelica raakten echter uit gebruik door een combinatie van factoren, zoals recreatief misbruik en slechte gebruikerservaringen. Op deze pagina wordt uitgelegd wat psychedelische therapie is, hoe het kan helpen en welke middelen geschikt zijn voor bepaalde aandoeningen. Ook bespreken we de juridische status van psychedelische therapie in Nederland.

Wat is psychedelische therapie?

Psychedelische therapie is een experimentele behandelmethode voor psychische aandoeningen waarbij gebruik wordt gemaakt van psychedelische drugs. Deze drugs worden tijdens een behandeling onder begeleiding ingenomen in een gecontroleerde setting. Nadat de effecten zijn uitgewerkt, voert de therapeut zogenaamde ‘integratiegesprekken’ met de cliënt om de ervaringen en inzichten te verwerken.

Een behandeling met psychedelische middelen, ook wel triptherapie genoemd, kan verschillende doelstellingen hebben. Naast het verminderen van de klachten van psychische problemen, kan de therapie helpen om zelfbewustzijn te vergroten, de mentale gezondheid te verbeteren en nieuwe perspectieven op het leven te krijgen. Cliënten wordt meestal wel gevraagd realistische verwachtingen te hebben van de behandelmethode. Zo is er geen garantie op langdurige veranderingen van de klachten die iemand heeft, volgens een studie uit 2023 in Therapeutic Advances in Psychopharmacology.

Verschillende soorten psychedelica gebruikt in therapie

Er zijn verschillende psychedelische drugs die worden gebruikt in psychedelica therapie. Elk middel heeft unieke eigenschappen en toepassingen. Tijdens het therapeutisch proces zal een therapeut daarom altijd goed inventariseren waar een cliënt behoefte aan heeft.

De meest populaire soorten psychedelica gebruikt voor therapie zijn:

• Psilocybine (beter bekend als paddo’s)
• Ayahuasca
• LSD
• MDMA
• Ketamine

Psilocybine (paddo’s)

Psilocybine heeft brede therapeutische toepassingen, volgens de bekende psychedelica-onderzoeker Matthew Johnson in Neurotherapeutics. De speciale paddenstoelen worden onder meer gebruikt voor behandeling van depressie, angststoornissen en posttraumatische stressstoornis (PTSS). Het leidt bij gebruikers tot hallucinaties en gevoelens van euforie, introspectie en verbondenheid. De werking van psilocybine heeft vooral te maken met de neurotransmitter serotonine. De drug activeert de receptoren van deze belangrijke boodschapper in het zenuwstelsel, die onder meer helpt bij het reguleren van je stemming, slaap en pijn.

Ayahuasca

Ayahuasca wordt als psychedelische drug gebruikt in de behandeling van depressie, verslaving, angst en trauma. Gebruikers ervaren vooral hallucinaties en een soort ‘visioenen’ tijdens het gebruik. Ook is ‘purging’ een veel voorkomend effect van de drug, waarbij iemand door braken en/of diarree lichamelijk het gevoel heeft bevrijd te worden. Dit helpt onder meer bij behandeling van verslaving, volgens ayahuasca-expert Jacques Mabit. Ayahuasca activeert serotonine receptoren, net zoals psilocybine, en zorgt dat het MAO-enzym in de hersenen minder snel de neurotransmitters serotonine, dopamine en noradrenaline afbreekt.

LSD

LSD heeft volgens verschillende studies onder meer positieve effecten op psychische aandoeningen zoals depressie, angst, clusterhoofdpijn en existentiële angst. Naast intense hallucinaties, ervaren gebruikers heftige zintuiglijke waarnemingen en de zogenaamde ‘ego-dissolutie’. Dit is een tijdelijke ervaring waarbij mensen het gevoel hebben dat ze niet meer apart in hun lichaam zitten. LSD werkt onder meer door het activeren van serotonine-receptoren in de hersenen. Daarnaast beïnvloedt het verschillende hersenonderdelen zoals de thalamus (verwerkt zintuiglijke informatie) en de amygdala (reguleert emoties).

MDMA

MDMA, de werkzame stof in XTC-pillen, wordt soms ingezet voor de behandeling van psychische aandoeningen. De partydrug heeft namelijk verschillende eigenschappen die ook een therapeutische toepassing kunnen hebben, waaronder angstvermindering, het versterken van empathie en het verhogen van de sociale openheid richting anderen. Het kan worden gebruikt bij de behandeling van sociale angststoornis, autismespectrumstoornis (waar strikte begeleiding erg belangrijk is vanwege de link tussen autisme en verslaving) en PTSS. MDMA werkt via verschillende neurotransmitters in de hersenen, waaronder serotonine en dopamine, en het ‘liefdeshormoon’ oxytocine.

Ketamine

Er is steeds meer interesse in het gebruik van ketamine voor therapeutische toepassingen, met name voor depressie en angststoornissen. Hoewel ketamine verschillende risico’s kent voor gebruikers, zoals een k-hole en ketamine blaas, kan het helpen met het verbeteren van de stemming en het verminderen van angst en depressie. Ketamine werkt door het blokkeren van de NMDA-receptor in de hersenen, wat een belangrijke rol speelt in emoties.

Toepassingen van psychedelische therapie

Als behandelmethode heeft psychedelische therapie toepassingen voor:

• Depressie, waaronder voor therapieresistente depressie, volgens een veel geciteerd onderzoek uit 2018 in Frontiers in Pharmacology
• Angststoornissen, waaronder paniekstoornis, sociale angststoornis en obsessief-compulsieve stoornis (OCS)
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• Verslaving, met name psychedelische drugs zoals psilocybine en ayahuasca kunnen helpen bij de behandeling van verslavingen aan alcohol, nicotine, cocaïne en opioïden
• Clusterhoofdpijn
• Existentiële angst

Wat zijn de voordelen van psychedelische therapie?

De voordelen van psychedelische therapie zijn onder meer symptoomvermindering, een verbeterde stemming en een verbeterde levenskwaliteit. Deze effecten zijn niet gegarandeerd op basis van het wetenschappelijk onderzoek dat tot nu toe verricht is, volgens een studie uit 2020 in American Journal of Psychiatry. Als experimentele behandelmethode is psychedelica therapie daarom vooral interessant voor de groep patiënten waar traditionele behandelingen geen of beperkt effect hebben.

Mogelijke voordelen van psychedelische therapie zijn:

• Vermindering van symptomen van psychische problemen
• Verbeterde stemming, gevoel van geluk en welzijn
• Meer inzicht in jezelf
• Verbeterde levenskwaliteit
• Verhoogde neuroplasticiteit, waardoor de hersenen makkelijker kunnen veranderen en herstellen
• Voordelen voor cliënten die niet reageren op traditionele behandelingen

Veiligheid en risico’s

Goede begeleiding is belangrijk voor de effectiviteit van psychedelische therapie. Een therapeut helpt om risico’s zoals bad trips en mogelijke bijwerkingen te vermijden of beperken. Ook inventariseert hij van welke psychedelische drugs patiënten het meest baat bij hebben.

Ook met begeleiding is de kans op risico’s en bijwerkingen echter niet volledig uit te sluiten. Mogelijke risico’s bij psychedelische therapie zijn:

• Psychologische reacties zoals angst, paniek, paranoia, en verwarring
• Fysieke reacties waaronder misselijkheid, braken, hoofdpijn, en duizeligheid
• Onduidelijkheid over de langetermijneffecten, waar nog weinig onderzoek naar bestaat volgens psychedelica-expert Alan K. Davis

Voor veilig gebruik van psychedelische middelen in therapie is het belangrijk om te werken met een gekwalificeerde en ervaren therapeut. Zorg ervoor dat je vooraf de risico’s en voordelen van de therapie begrijpt, bijvoorbeeld via psycho educatie. De therapie zelf moet in een rustige en veilige omgeving plaatsvinden. De therapeut adviseert vaak een lage begindosis en zal deze aanpassen afhankelijk van de resultaten in sessies.

Juridische status en toegankelijkheid

Veel psychedelische middelen staan in de Opiumwet en zijn in Nederland niet legaal verkrijgbaar. Dit maakt het lastig om als patiënt psychedelische therapie te volgen. Instanties die legaal therapie met psychedelische drugs aanbieden, doen dit alleen met middelen die niet in de Opiumwet staan. Vaak worden magic truffels gebruikt, die dezelfde werkzame stoffen hebben en niet in de Opiumwet staan.

Het alternatief van deze beperkte legale psychedelische therapie is om deel te nemen aan wetenschappelijke studies. Hierin wordt gekeken naar de mogelijke therapeutische toepassingen van psychedelica en hun effectiviteit. Zo voert het UMC Groningen verschillende studies uit naar de effectiviteit van ketamine in de behandeling van onder meer depressies en angsten.

Toekomst psychedelische therapie in Nederland

In de toekomst kan de juridische status en toegankelijkheid van psychedelica therapie snel veranderen, volgens de Nederlandse neurowetenschapper Michiel van Elk. Meerdere landen hebben therapie met psychedelische drugs gelegaliseerd op basis van de voorzichtig positieve onderzoeksresultaten. Zo kunnen patiënten in Australië al worden behandeld met MDMA en paddo’s. Ook in buurland Verenigd Koninkrijk gaan steeds meer stemmen op voor legalisering. In Nederland is het publieke debat de afgelopen jaren minder aanwezig. Wanneer meer overtuigende onderzoeksresultaten worden gepubliceerd, kan hier wellicht verandering in komen.

Voorbereiding op psychedelische therapie

Voor een veilige en effectieve behandeling met psychedelische drugs zijn een goede voorbereiding en de gekozen therapeut erg belangrijk. Veel psychedelica zijn vaak lastig te doseren en kunnen door de omgeving en omstandigheden slecht vallen. Een goede therapeut zorgt dat een sessie plaatsvindt in een rustige en veilige omgeving. Zo wordt het risico op een bad trip beperkt.

Ook is het belangrijk dat de therapeut de deelnemers voorbereidt op een sessie. Dit doet hij door vragen te stellen over hun doelstellingen en verwachtingen, en hen te informeren over de werking en effecten van de gebruikte psychedelica. Een zorgvuldige voorbereiding en afstemming van de setting en mindset zorgt meestal voor een positieve ervaring, volgens een studie uit 2022 in Frontiers in Psychology.

Integratie na psychedelische therapie

Integratie is het proces van het verwerken en toepassen van de inzichten en ervaringen die je hebt opgedaan tijdens een psychedelische sessie. Het is een belangrijk onderdeel van het therapeutische proces en helpt om de positieve effecten van de therapie te behouden.

Het integreren gebeurt door gesprekken met de therapeut nadat de effecten van de psychedelica zijn uitgewerkt. Deze zal vaak ook verschillende technieken en strategieën adviseren waarmee je de inzichten en veranderingen kunt toepassen in je dagelijks leven. Zo worden deelnemers vaak aangemoedigd tot creatieve expressie, mindfulness en ‘journaling’, waarbij je ervaringen opschrijft in een dagboek om ze beter te verwerken.